Mímir - 01.04.1986, Page 15

Sigríður Sigurjónsdóttir:
Nöfn Islendinga á
ýmsum tímum
og breytingar á nafnavali'
1. Inngangur
í þessari grein verður fjailað um breytingar
á nafnavali íslendinga í gegnum aldirnar. Ein-
göngu verður fjallað um skímarnafnaval, þ.e.
hvorki verður gerð grein fyrir föðumöfnum né
ættarnöfnum þó mörgum börnum séu í dag
gefin ættamöfn að skírnarheitum (sbr. t.d. Her-
mann Pálsson 1960:12). Umljöllunin mun
einkum beinast að nafnavali þrjár síðustu ald-
irnar því til eru fullkomnar nafnaskýrslur er
spanna það tímabil. Þróun íslenska nafnaforð-
ans verður þó rakin allt frá landnámsöld eftir
því sem heimildir leyfa og einnig verður gerð
grein fyrir skoðunum fræðimanna á því hvort
fleirnefni hafi tíðkast í fyrndinni.
Efnisskipan er í stórum dráttum þannig að í
öðrum kafla er gerð grein fyrir helstu heimild-
um um nafnaval íslendinga síðustu þrjár ald-
irnar og rætt um kosti þeirra og galla. I þriðja
kafla er íslenski nafnaforðinn og þróun hans
tekin til athugunar en upprunalegi nafnaforð-
inn, norrænu og írsku nöfnin, hefur aukist
mjög frá landnámsöld. Þannig hafa bæði verið
tekin upp erlend nöfn og ný nöfn verið mynd-
uð t.d. hin svoköliuðu bastarðanöfn. Á þessari
öld hefur nafnaforðinn einnig aukist mjög af
fornum nöfnum sem hafa verið endurvakin og
af goðfræðilegum nöfnum, en þau eru nú mjög
í tísku. í fjórða kafla er fjallað um einnefni og
fleirnefni en fleirnefnum hefur fjölgað mjög
hér á landi síðustu tvær aldirnar. í
fimmta kaíla eru algengustu nöfnin í nafna-
skýrslunum rakin og gerð grein fyrir hversu
margir bera þau á hverjum tíma. Einnig er sýnt
hversu stór hluti nafnaforðans hefur færri en
tíu nafnbera í skýrslunum og algengustu ein-
nefni, aðalnöfn og aukanöfn árin 1941 — 50,
1960 og 1976 eru rakin. í sjötta kafla er rætt um
hlutdeild norrænna nafna í nöfnum og nafn-
gjöfum í skýrslunum 1703, 1855, 1910 og
1921 — 50. í sjöunda kafla er örlítið spjall um
hlutfall samsettra og ósamsettra nafna í nafn-
gjöfum á þessari öld. í áttunda kafla eru síðan
fáein lokaorð.
2. Manntöl, prestaskýrslur og
þjóðskrá
Upp úr þremur manntölum sem tekin hafa
verið hér á landi hafa verið gerðar skýrslur um
mannanöfn. í skýrslunum er tilgreint hversu
margir báru hvert nafn þegar manntölin voru
tekin. Þau manntöl sem unnin hafa verið á
þennan hátt eru fyrsta íslenska manntalið sem
tekið var árið 1703, manntalið 1855 og 1910. í
skýrslunni um mannanöfn árið 1703 er sleppt
nöfnum nokkurra dana sem taldir eru í mann-
talinu (sbr. Ólafur Lárusson 1960:3). í skýrsl-
unni sem unnin er upp úr manntalinu 1855 eru
tekin með nöfn manna sem fæddir voru erlend-
is en búsettir voru hér á landi. Árið 1910 voru
hins vegar aðeins tekin nöfn þeirra manna sem
' Grein þessi var skrifuð sem pról’ritgerð í námskeiðinu
Semínaræfingar 3 (Nafnfræði) sem þau Guðrún Kvaran og
Svavar Sigmundsson kenndu á vorönn 1985. Eiríkur
Rögnvaldsson las greinina yfir í handriti og kann ég hon-
um bestu þakkir fyrir veitta aðstoð.
15