Mímir - 01.04.1986, Síða 38

sigur sem hann vinnur á illum öndum verður
til þess að Satan birtist honum eitt sinn og þá
með öllu mannlegra yfirbragði en fyrr og sár-
bænir hann um að láta af ofsóknum á hendur
sér, því varnarmáttur sinn sé á þrotum:
Nú hefi ég engan stað í mínu valc/i, og enga
borg eignumst ég nú. Engi hefi ég vopnin, öll
eru þau brotin og í burtu . . ,5
Þarna hefur Satan tekið af sér grímu blekking-
arinnar og stendur eftir berskjaldaður og af-
hjúpar vesaldóm sinn og varnarleysi. Og þarna
er hann í hlutverki hins ofsótta, sem hefur
orðið að Hýja út í eyðimerkur undan trúmönn-
um, sem eru á góðri leið með að gera veldi
hans að engu. Barátta hans er því sýnd harla
vonlaus enda býr sú trúarsannfæring að baki
þessum frásögnum, að djöfullinn, faðir lyginn-
ar, muni aldrei geta sigrað veldi sannleikans.
Enda eru hin ógurlegu gervi sem djöfullinn
bregður sér í ekki annað en lygi og blekking og
beinlínis til marks um veikleika hans. Djöfull-
inn neyðist til að beita þessum sjónhverfingum
til að afhjúpa ekki varnarleysi sitt gagnvart
styrk trúarsannleikans.
En þótt djöfullinn birtist alltaf í helgisögun-
um sem hinn sigraði andstæðingur er þar boð-
uð nauðsyn þess að halda stöðugt áfram barátt-
unni við hann og sofna ekki á verðinum því sú
ógn sem af honum stafar er ávallt fyrir hendi.
Og vegna þess að djöfuilinn er ekki einungis í
varnarstöðu heldur sækir sífellt fram, er nauð-
synlegt að treysta varnir trúarinnar og heilagur
Antonius hvetur starfsbræður sína til þess og
segir, að allir djöflar flýi með skömm á brott frá
því brjósti og hjarta, erþeirjinna hlíft með heil-
agri trú og með Krists merki merkt.6 7 Trúmenn
eru því bæði í vörn undan ofsóknum djöfulsins
og í sókn, því með trúboði sínu og hreinni trú
ógna þeir og hnekkja veldi djöfulsins.
Trúboð kirkjunnar á miðöldum var í senn
5 Antonius saga, Heilagra manna sögur I, bls. 78—9.
6 Sama bls. 80.
7 Sama bls. 73.
barátta gegn hvers kyns villutrú og barátta fyrir
völdum yfir sálum manna, sem í raun færði
kirkjunni í hendur mjög víðtækt vald. Og þessi
barátta kirkjunnar endurspeglast svo í frásögn-
unum af viðureign trúmanna við djöfulinn,
höfuðandstæðing guðs, kirkju og manna. Sögu-
hetjur heigisagna sem ávallt fara með sigur af
hólmi eru fulltrúar kirkjuveldisins og túlka
sjónarmið þess og þá trúarafstöðu, að allt sem
brjóti í bága við boðun kirkjunnar sé runnð
undan rifjum djöfulsins. Heilagur Antonius lít-
ur til dæmis á hin heiðnu trúarbrögð sem tákn
um veldi djöfulsins og skilgreinir hin heiðnu
goð sem djöfla og iila anda, sem hafi tekið sér
bólfestu í hofum og líkneskjum. Hann segir að
menn sækist eftir spádómum þeirra sem þó séu
samkvæmt kristnum skilningi ekkert annað en
fals og lygi, eins og allt sem frá djöflinum sé
sprottið. Hann segir hins vegar að menn hafi
trúað blekkingum þeirra fram til þess er boð-
beri sannleikans birtist á þessari jörð og með
sínum blessaða munni og fyrir sína sendiboða
bauð óhreinum öndum að þegja og af lata
slíku sínu falsi.1 Lygi og blekkingar djöfulsins
eru því ekki einungis fólgnar í sjónhverfingum
og hamskiptum heldur einnig í heiðinni trú-
villu. Þetta er viðhorf kirkjunnar á miðöldum
til heiðninnar og þess sér víða stað í trúarbók-
menntum miðalda:
En Þór og Óðinn og allir guðar og goð heið-
inna manna eru djöflar og engu nýt nema til
þess að brenna i eilífum helvítis eldi.. .8
En við bœn guðs vinar féll líkneski Þórs og
hvarf allf en þar var eftir dreki ógurlegur og
sœrði marga heiðna menn . . 9
í trúboði miðaldakirkjunnar renna djöfull-
inn og heiðnin saman í eitt og kemur þessi af-
staða alveg heim og saman við þær hugmyndir
sem búa að baki Lucifersögunni; að hinn fallni
engill hafi haft öll völd hér á jörð þar til Krist-
ur birtist til að boða sannleikann um veldi guðs
8 Katrínar saga. Heilagra manna sögur I, bls. 417.
9 Erasmus saga. Heilagra manna sögur I, bls. 367.
38