Mímir - 01.04.1986, Síða 58

Ragnheiður Margrét Guðmundsdóttir:
„ ... kvenvælar einar.“
Ritgerð um hlutverk
kvenna í Gísla sögu Súrssonar.
Ritgerð þessa samdi ég sem lokaritgerð til
B.A. prófs vorið 1985 og birtist hún hér óbreytt.
Eg vil nota tœkifœrið og þakka kennara mín-
um, Helgu Kress fyrir leiðsögn hennar og
hvatningu.
Inngangur
Gísla saga Súrssonar virðist í fljótu bragði
mjög heilsteypt að byggingu. Sagan hefur upp-
haf, miðju og endi. Atburðir leiða hver af
öðrum. En vegna þess að sagan er tvennt í
senn, harmsaga og alþýðusaga um útiaga, er
eins og hún skiptist í tvö lög. Mörkin milli lag-
anna tveggja eru óljós og oft erfitt að greina á
milli því að þau skarast og tengjast. Um þessa
tvískiptingu sögunnar hefur Ida Gordon fjallað
í grein sinni „The Origins og Gíslasaga".1 Hún
heldur því fram að Gísla saga sé saman sett úr
tvenns konar efniviði, vísunum, sem geymi
hinn tragíska þráð sögunnar, og alþýðlegum
sögnum um Gísla. En vegna hins ólíka efnivið-
ar sem höfundur notar finnst Gordon að ósam-
ræmi verði í sögunni og togstreita myndist.
And I think the explanation of the apparent
confusion of purpose lies in the double source
of the saga — that we have in Gíslasaga an at-
tempt to make a family saga from two incon-
1 I þeirri grein svarar Gordon ýmsu sem Björn Karel
Þórólfsson skrifar um vísur Gísla sögu í formála að útgáfu
Hins Islenska fornritafélags.
gruous elements, popular stories about Gísli
(some of them very thin, in the sense of being
merely strandard motives foisted on to Gísli),
and the tragic theme, which I believe to be de-
rived from the ,poetic‘ source to a much greater
degree than Björn Þórólfsson would allow.2
Athugun mín felst fyrst og fremst í því að
rannsaka hvernig þessi togstreita kemur fram í
sögunni. Eg mun skoða hvort lag sögunnar fyr-
ir sig, og auk þess ætla ég að athuga karlaheim
og kvennaheim í lögunum tveimur sérstaklega.
í framhaldi af því reyni ég einnig að sýna fram
á hvernig harmsagan tengist rithefð og þar með
karlahefð og alþýðusagan munnmælahefð þar
sem áhrifa kvenna gætir meira.
Gísla saga er til í tveimur gerðum, minni
gerð eða M og stærri gerð eða S. Ekki er mikill
munur á gerðunum; aðalmunurinn er á forsög-
unni sem gerist í Noregi, þar er S-gerðin lengri.
Til skamms tíma hafa fræðimenn verið á eitt
sáttir með að styttri gerðin væri betri og þar
með eldri en lengri gerðin yngri og aukin.3 Nú
hafa þeir Jónas Kristjánsson og Guðni Kol-
beinsson fært fyrir því textafræðileg rök að S-
gerðin sé upprunalegri en M-gerðin stytt.4
Ég styðst við texta M-gerðar, sem er aðaltexti
Hins íslenska fornritafélags, en tek dæmi úr
S-gerð sem mér finnst áhugaferð fyrir viðfangs-
efnið.
: Ida Gordon. 1949 —50. bls. 199.
3 Sjá t.d. formála að íslenskum fornritum VI.
4 Sjá grein þeirra, „Gerðir Gísla sögu“.