Mímir - 01.04.1986, Blaðsíða 64

um hlæjum við ekki að hetjunni Gísla heldur
að því fólki „af lakara tagi“ sem hann skýlir sér
bak við.
En þetta er góðlátlegt grín. Sagnirnar bera
þess merki að hafa gengið í munni aiþýðu sem
hefur dáðst að útlaganum og því hvernig hon-
um tekst að snúa á óvini sína með snjöllum
brögðum.
Óskar Halldórsson fjallar um útlagamýtuna í
grein sinni „Goðsögnin um Gretti“.38 Þar segir
hann að almenningsálitið sýkni oft glæpa-
manninn og útlaginn haldi lífi vegna þess að
fólkið heldur hlífiskildi yfir honum. í Gísla
sögu er það alþýðufólk og konur sem veita
Gísla skjól.
„Hon var opt vqn at taka við
skógarmQnnum.“
Það er söguleg staðreynd að í upphafi ritald-
ar hér á landi var ritlistin í höndum karla, þar
sem konur höfðu ekki sama aðgang að mennt-
un og þeir.
Guðrún P. Helgadóttir hefur íjallað um þátt
kvenna í fornum skáldskap í bók sinni Skáld-
konurfyrri alda. Þar segir hún að á því timabili
sem kvæðin varðveitast í munnlegri geymd
verði e.k. jafnaðarsamband milli karla og
kvenna. Hún segir: „Enginn efast um hlut
kvenna í varðveislu og flutningi hins dýra arfs
milli kynslóðanna."39 Breytingin yfir í rithefð
hefur því verið konum í óhag. Á þetta bendir
Else Mundal réttilega í grein sinni „Kvinner og
diktning“.40 Hún segir að munnmælahefðin
hafi haldið áfram að vera í höndum kvenna og
að í bókmenntum sem byggðar séu á munn-
mælum skíni í gegn kvenlegt sjónarhorn, jafn-
vel þó að þær séu ritaðar af körlum.
Kvenlegt sjónarhorn alþýðusögunnar um
Gísla kemur m.a. fram á þann hátt að þar er
heimi kvenna nokkur gaumur gefinn. Konur fá
hversdagslegri og friðsamlegri hlutverk en í
38 Óskar Halldórsson, 1977.
39 Guðrún P. Helgadóttir, 1961, bls. 12.
40 ElseMundal, 1983.
64
harmsögu karlahefðarinnar þar sem konum er
lýst sem ógnvöldum.
Konur eru t.d. helstu hjálparhellur Gísla í
útlegðinni. Fyrir utan Ingjald í Hergilsey og
Ref'bónda eru það konur sem veita útlaganum
Gísla skjól og huggun. Þetta eru konur af öll-
uin stéttum, allt frá ambáttinni Bóthildi til
móður höfðingjans og spekingsins Gests Odd-
leifssonar. Þessar konur eru alls óskyldar Gísla
og eiga engra hagsmuna að gæta við að hjálpa
honum. Þvert á móti, þær brjóta með því lög
og leggja sig í hættu hans vegna. En samúð
þeirra er með útlaganum. Óskar Halldórsson
segir að í bændaþjóðfélaginu hafi gilt ákveðið
lögmál ofar stað og tíma: „Útlaginn er hetja
sem verðskuldar bæði aðdáun og vernd.“41
Þetta sýna konur alþýðusögunnar. Þær bjóða
höfðingjum þeim sem elta Gísla byrginn.
Margar þessara sagna eru fyndnar og er
markmið þeirra að gera lítið úr óvinum Gísla í
því skyni að upphefja hetjuna. Húmorinn felst
í því að klókindum kvennanna og Gísla er teflt
gegn heimsku karlanna.
Kænska Bóthildar kemur glöggt fram er hún
tekur þátt í Ieik Gísla á bátnum þar sem hann
leikur fíflið. Hún Ieiðir Börk og félaga t.d. frá
þeim með snjöllum tilsvörum sínum. Kraftar
hennar eru líka þvílíkir að hún þreytir kapp
við karlmennina og rær bátnum þannig að
„rauk af henni“.42
Frásögnin af viðureign Álfdísar og liðs-
manna Barkar er ein fyndnasta í sögunni. Lýs-
ing Álfdísar er á þessa leið:
Refr átti sé konu, er Álfdís hét, væn at yfirliti,
en fárskona sent mest í skapi ok var inn mesti
kvenskratti; með þeim Ref var jafnræði.43
Þrátt fyrir þessa neikvæðu lýsingu er grínið
ekki á kostnað Álfdísar, heldur þeirra manna
sem hún flæmir burt með hrakyrðum meðan
hún situr á Gísla í rúmi sínu.
Fræg er frásögnin af því er Eyjólfur býður
41 Óskar Halldórsson, 1977, bls. 632.
42 íslensk fornrit VI, bls. 85.
43 Sama, bls. 86.
J