Mímir - 01.04.1986, Blaðsíða 85

skap sínum. Hann gerir sér grein fyrir að nýir
tímar kalla á nýjan skáldskap, jafnvel ný form,
og þótt það síðarnefnda verði ekki fyrr en síðar
yrkir hann eitt þekktasta kvæði „kreppuskáld-
skaparins“ Vér öreigar undir frjálsu formi. Þar
krefst hann þess að þegnar þagnarinnar, hin
kúgaða sétt, fái sinn hlut réttan. Hann lýsir
aldalangri kúgun íslenskrar alþýðu á líkan hátt
og hann gerði síðar, í bókinni Hrímhvíta móðir
(1937) en þarteygði hann meginefni fyrrgreinds
ljóðs upp í heila ljóðabók.3
Hetjur Jóhannesar eru hinir kúguðu þrælar
og hin íslenska alþýða, undirmálsfólkið á erfið-
um tímum íslandssögunnar. Alþýðan var kúg-
uð af innlendum herrum og erlendri krúnu en
kirkju- og klerkaveldið gein yfir öllu og hélt í
heljargreipum með helvítisógnum sínum og
satansótta.
Jóhannes yrkir um þrælana sem víkingarnir
fluttu með sér og útlagana sem engan rétt
höfðu en voru hundeltir hvar sem þeir fóru.
Hann yrkir um víg Snorra Sturlusonar, sem
hann sér í rómantískum Ijóma, um drekkingu
Jóns Gerrekssonar biskups, galdrabrennurnar
og harðindin sem yfir landið gengu. Hann yrkir
um jarðeldinn sem eyddi byggðu bóli og um
umrenningana sem höfðu flosnað upp og
flökkuðu um sveitir. Hann yrkir um hið er-
lenda kúgunarvald, um einokunina. Hér eru á
ferðinni hinir sönnu „þegnar þagnarinnar“ því
að „hluturinn smælingjanna gleymist“. Þó að
hinar íslensku frelsishetjur, náttúruskoðarinn
Jónas Hallgrímsson, hinn hvíti ás Jón Sigurðs-
son og Skúli sýslumaður, séu allra góðra gjalda
verðir spyr Jóhannes í lokin á bók sinni
Hrímhvíta móðir í ljóðinu Þegnar þagnarinn-
ar:
Nœr kemur sú stund, þegar alþýðan öll
í aldanna sólskini Ijómar?
(Ljóðasafn III, bls. 106)
Alþýðan er hans fólk.Nœstu bók, Hart er í
heimi (1939), má skoða í beinu framhaldi af
Hrímhvíta móðir. Að mati Kristins E. Andrés-
sonar4 bendir nafnið eitt til þess að Jóhannesi
hafi þótt byltingin fjarri (sbr. ljóðið Sovét-
íslanci (1935)) og litist illa á uppgang nasismans
og horfurnar í heimsmálunum svona rétt fyrir
heimsstyrjöldina síðari og þykir mér það líkleg
skýring. Ast Jóhannesar á þjóð sinni kemur
gleggst fram í upphafsljóði bókarinnar Mitt fólk
sem er eins konar lofsöngur til þjóðarinnar:
Mitt fólk! Mitt fólk! Við erum sífellt eitt,
— ef andi þinn vill hvíld, er sál mín þreytt,
ef þú vilt stríð, þá fer ég strax í stríð,
við stöndum, föllum saman alla tíð.
Ég sendi ljós í sorg og myrkur þitt,
— í sorg og myrkri ert þú ljósið mitt.
(Ljóðasafn III, bls. 110)
í bókum sínum frá þessu skeiði lét Jóhannes
sig alþjóðamál miklu varða, eins og hann gerði
raunar æ síðar, en dæmi af þessu tagi eru ljóð
eins og Félagi Dimitroff (1935), Spánn kallar,
Ríkið í miðið, Sagan af signor Mussolini,
Tékkar (1939) og Stalíngrad, Dagskipun Stal-
íns og Der Fiihrer sem komu út í bókinni Sól
tér sortna (1945). Einnig má minna á ljóðabók
þá sem hann orti út af herstöðvarmálinu Sól-
eyjarkvœði (1952). Ótal mörg fleiri ljóð mætti
nefna en hér læt ég staðar numið.
Af undanfarandi dæmum má þó ekki halda
að allur kveðskapur Jóhannesar sé svo í sveit
settur því að innan um alla þjóðfélagsádeiluna
má sjá ljúfari mynd rómantískra daga sbr.
Maíkvöld og Vorið góða (1935). í sömu ljóða-
bók má einnig finna eins konar síldarbræðslu-
rómantík, sem ég veit vart hvernig ég á að
bregðast við, í ljóðinu Ung stúlka. Hann Ieggur
áherslu á frjálsræði hennar, t.d. er hún með
drengjakoll (Halldór Laxness skrifaði m.a.
grein um drengjakollinn) og „á sig sjálf" eins og
hann kemst að orði. En orð eins og „sólferskur
saltfisksilmur“ og „svitadropanna angan“
þykja mér kjánaleg hversu mikil sem verka-
lýðsrómantíkin er í verkinu.
Eins og áður sagði, fjallar Jóhannes mikið
um guð og afstöðu sína til hans í kvæðum sín-
um.En hugmyndin um algóðan guð og síðan
3 Njörður P. Njarðvík er á sömu skoðun. Sjá á bls.
146-147.
4 Kristinn E. Andrésson. Islenskar nútímabókmenntir
1918-1948. Bls. 132.
85