Mímir - 01.04.1986, Blaðsíða 91

Ég vil trúa því að Jóhannes hafi í lokin verið
orðinn sáttur við lífið og tilveruna, eða eins
sáttur og hugsast gat, því að jafnnæmum manni
og Jóhannes var hlýtur alltaf að hafa sviðið sárt
hvers konar þjáningar og mannleg eymd. Ég vil
trúa að hann hafi fram í lokin haldið í vonina
um hið heilaga samband manns og náttúru, að
hið mjúka sigri að lokum hið harða. Þannig
örlar á Taoisma í ljóðum Jóhannesar. Tökum
sem dæmi lokaorð ljóðsins Enn um gras:
Já óskiljanlegt er það
hið græna gras jarðarinnar:
auðmýktin og uppreisnin í senn.
(Ljóðasafn VIII, bls. 127)
Hið sama má segja um Ijóðið Undur þar sem
Jóhannes hvetur okkur til þess að draga ekki
dárað ánamaðknum því:
Sé hann skorinn í þrennt
sprikla þrír nýir ormar í sólskininu:
hefurðu vitað meira undur?
þekkirðu stórkostlegri vitnisburð
um sigur hins varnarlausa?
Þríeinn ánamaðkur
— heilög þrenning
sem smýgur niður í moldina.
(Ljóðasafn VIII, bls. 158)
Jóhannes lofar sigur hins varnarlausa, sigur
lífsins yfir dauðanum, hins náttúrulega yfir
hinu framleidda í líki maðks annars vegar og
gerviflugu hins vegar.
Þannig má segja að náttúran frelsi son sinn,
Jóhannes úr Kötlum, sem er alfrjáls í hinni al-
góðu náttúru (Endur fyrir löngu), hinni unaðs-
legu goðveru. Upprisan í næstsíðasta ljóði Jó-
hannesar, Sólarsýn, og hin dulræna þögn sem
umlykur allt í lokaljóðinu gefa mér það fyrir-
heit að Jóhannes hafi lokið lífinu í þeim guðs-
friði er hann átti skilinn, í kyrrðinni miklu:
Þá verða öll orð tilgangslaus
— þá er nóg að anda
og finna til '
og undrast.
Maðurinn í landinu
landið í manninum
— það erfriðurguðs.
(/ guðsfriði.
Ljóðasafn VIII, bls. 206)
6
Skáldferill Jóhannesar spannar iangan tíma í
íslenskri ljóðagerð. A þeim tíma tók ljóðið
gagngerðum breytingum, jafnt til forms og
innihalds, og fylgdist Jóhannes með þeim
þreytingum. Hann var þó trúr uppruna sínum
(sþr. orð Erl. Jónssonar um Jóh. úr Kötlum í
ísl. bókms. frá 1550—1950, bls. 155). T.d. geng-
ur þjóðkvæðastíllinn gegnum allan hans kveð-
skap, jafnt hefðbundin náttúruljóð og pólitísk-
an byltingarkveðskap. Einnig var trú hans á
hinni íslensku náttúru mikil og er hún alls
staðar tákn hins milda og góða í mannlegri til-
veru. Skáldið glímir við guð almáttugan í öllum
sínum kveðskap en þjóðfélagslegt misrétti veld-
ur því að Jóhannes tekur að efast um tilvist
þess guðs sem hann áður trúði á. Samt leikur
enginn vafi á að guð er aldrei langt undan og
þótt Jóhannes yrki ljóð eins og Opið bréf
(1932), Eitt lítið og sólskinsbjart Ijóð (1935) og
síðar ljóð eins og sést í 1. hluta Dœgurlagatexta
(1962) þá bera þau fremur trúarþörf hans vitni
en trúleysi. Svo segir hann til dærnis í Jesúsi
Maríusyni (1955) um Krist sjálfan sem alltaf
birtist sér er allir aðrir hafi yfirgefið sig:
Og þó hef ég ei beitt slíkum brögðum nokkurn
mann:
ég hef brennt á vör hans kossinn
og hrækt síðan á nekt hans og nítt og slegið hann
og neglt hann upp á krossinn.
(Ljóðasafn VII, bls. 23)
Þótt illska heimsins geti valdið því að
mannssonurinn nánast deyi í hjartaskúta
skáldsins þá er svo aldrei lengi því að Kristur
er Jóhannesi tákn mannúðarinnar, trúarinnará
mannlegt jafnræði. Þannig er myndin af Kristi
í ljóðabókinni Mannssonurinn (1966) mun al-
þýðlegri en menn eiga að venjast en ber um
leið trúarþörf Jóhannesar glöggt vitni.
91