Mímir - 01.06.1997, Síða 17

sig á skyldleika þessara sagna og greint þær frá
öðrum bókmenntategundum. Elsta heimild um
fomaldarsögur er í „Þorgils sögu og Hafliða", þar
sem sagt er frá brúðkaupi á Reykjahólum árið
11I9.3
Um sagnaskemmtunina á Reykjahólum hefur
margt verið ritað og fræðimenn hafa deilt um
áreiðanleika hennar og heimildagildi. Þorgils saga
og Hafliða er talin hafa verið samin á fyrra
helmingi þrettándu aldar, u.þ.b. hundrað árum
síðar en brúðkaupsveislan var haldin.4 Það kann að
vera að höfundur Þorgils sögu hafi kryddað
frásögn sína með því að lýsa sagnaskemmtunum
sem tíðkuðust á hans dögum. En svo getur líka
verið að minningin um brúðkaupið á Reykjahólum
hafi lifað í frásögum kynslóða þessa öld sem leið
áður en atburðurinn var skráður á bók. Hér verður
ekki tekin nein afstaða til heimildagildis Þorgils
sögu og Hafliða enda þykir undirritaðri nægilega
merkilegt að benda á að snemma á þrettándu öld er
ljóst að fjarlægðin til fornaldarsagna er mikil og þá
þegar efast menn um sannleiksgildi þeirra. Sög-
umar eru kallaðar lygisögur.
I doktorsriti Sverris Tómassonar, Formálum
íslenskra sagnaritara á miðöldum, kemur fram að
íslenskir sagnaritarar gerðu skýran greinarmun á
því hvort þeir voru að skrifa sagnfræði eða sögu til
skemmtunar.5 Sagnfræði og skáldskapur eru ólíkar
tegundir og öðmvísi er sagt frá ótrúverðugum hlut-
um en trúverðugum.
Rómönsur vom frá upphafi ritaðar bókmenntir
sem þáðu bæði frá epískum hetjuljóðum og verald-
legum sagnfræðiritum. Með kveðskap trúbadúranna í
Suður-Frakklandi á elleftu öld kom fram nýtt viðhorf
til ásta. Astin var lofuð í sjálfri sér og á tólftu öld
urðu til rómönsur á frönsku málsvæði.6 ‘Kurteis’ ást
og riddaramenning breiddist fljótlega til annarra
landa Evrópu, þar á meðal til íslands. Margir
fræðimenn hafa talið að ritun íslenskra fomaldar-
sagna hafi hafist eftir að þýðingar á frönskum
riddarasögum fóm að berast til landsins, á þriðja
áratug þrettándu aldar.7 Þá er talið að þýðingamar
hafi verið íslenskum sagnariturum hvatning til að
festa á bók eigin sögur um foma kappa. Sigurður
Nordal er meðal þessara fræðimanna.8
Elstu handrit fomaldarsagna eru fremur ung.
Hauksbók er talin elst þeirra og hún er rituð á
fjórtándu öld.9 Olíkt öðrum bókmenntategundum,
rituðum á miðöldum, er til ótölulegur fjöldi varð-
veittra handrita sem hafa að geyma fornaldarsögur
og riddarasögur. Vinsældir þessara sagna hafa
verið gífurlegar og því má vel gera því skóna að
handritin hafi síður staðist tímans tönn. Fornaldar-
sögur Norðurlanda eru í veigamiklum atriðum
ólíkar þýddum riddarasögum og því er ólíklegt að
þær séu ritaðar undir áhrifum frá þeim. Riddara-
sögur gerast í suðri en fornaldarsögur í norðri;
sögumar breytast þegar farið er af einu sögusviði
yfir á annað. Gott dæmi er frumsamda riddara-
sagan Samsonar saga fagra þar sem höfundur
leiðir áheyrendurna úr einum heimi í annan með
því einu að skipta frá sögusviði riddarasagna yfir á
sögusvið fomaldarsagna. I sögunni er að finna efni
úr hvorri hefðinni fyrir sig en höfundurinn heldur
þessum tveimur heimum algerlega aðskildum,
bæði með efnistökum og stfl. Mikill munur er á
gróteskum heimi norðursins og siðfáguðum heimi
suðursins.10 Þannig er oft mikill munur á sögum
innan sama flokks. I hugum sagnaritara voru forn-
aldarsögur og riddarasögur skyldar bókmenntir en
ritarar sagnanna réðu yfir ólflcum aðferðum til þess
að koma skipulagi á efnivið sinn. Skyldleiki
þessara sagna felst í sameiginlegum tilgangi þeirra;
að skemmta.
Bósa saga og Herrauðs tilheyrir flokki fom-
aldarsagna en Möttuls saga heyrir undir þýddar
riddarasögur. Báðar sögumar eru stuttar gaman-
sögur sem fjalla um samskipti kynjanna á kátlegan
hátt. I þessari grein mun ég líta nánar á þessar
sögur og skoða hvað þeim er sameiginlegt en líka
hvað greinir þær að.
Norðrið
Erfitt er að segja til um aldur Bósa sögu og
Herrauðs. Elsta varðveitta handrit sögunnar er
sennilega frá miðbiki fimmtándu aldar en það er
ekki frumrit svo líklegt er að hún hafi verið rituð
talsvert fyrr, ef til vill á fjórtándu öld. Sagan er til í
tveimur gerðum. Sá texti sem notaður er hér er
eldri gerð Bósa sögu, í útgáfu Sverris Tómassonar,
og er handriti AM 586 4to fylgt að mestu. Sagan
hefur varðveist í fjórum skinnhandritum, í tveimur
þeirra er hún heil, AM 586 4to og AM 510 4to, í
það þriðja, AM 577 4to, vantar eitt blað en í hinu
fjórða, AM 343 4to, eru aðeins tvö brot.11
Bósa saga segir frá fóstbræðmnum Herrauði,
sem er sonur Hrings konungs á Eystra-Gautlandi,
og Bósa. Faðir Bósa er Þvari, gamall víkingur sem
15