Mímir - 01.06.1997, Qupperneq 41

Svipaða sögu segir Melabók:
þar gerðisk saga þeira Þorbjamar ok
Hávarðar ens halta.7
Hávarður halti er án efa sá Hávarður sem sagan
fjallar um (sbr. konu hans og son), aftur á móti er
eitt og annað ólíkt með frásögnum Landnámu og
Hávaröar sögu og hefur það orðið fræðimönnum
tilefni til að ætla að til hafi verið eldri Hávarðar
saga sem tekin hafi verið upp í LandnámuSíðar
hafi önnur Hávarðar saga verið samin og telja
sumir fræðimenn að höfundur yngri sögunnar hafi
annaðhvort heyrt söguna af Hávarði eða lesið hana
og skrifað hana upp eftir minni og er ruglingurinn
á staðháttum og persónum, miðað við Landnámu,
skýrður með því að höfundinn hafi misminnt og þá
rifjað upp er Jón Grunnvíkingur skrifaði upp fyrri
hluta Heiöarvíga sögu (sbr. IF VI: lxxxviii, BMÓ.:
141).
1.2.1
I Landnámu er frásögn af viðureign Ljóts hins
spaka á Ingjaldssandi og sona Gríms kggurs
CSturlubók):
Þat haust var veginn Þorbjprn Þjóðreksson. Um várit
sat Ljótr at þrælum sínum á hæð einni ... Þeir
Kpgurssynir hljópu á hæðina og hjpggu til hans
báðir í senn; ... Þeir Grímssynir fóru til Hávarðar
halta. Eyjólfur grái veitti þeim pllum ok Steingrímr
son hans. (Landn.: 185-6)
Umtalsverð líkindi eru með frásögninni í Land-
námu og þeirrar sem er í 14. kafla Hávarðar sögu,
sagan af Hólmgöngu-Ljóti. Þó eru þær ekki eins og
hafa fræðimenn því ætlað (sbr. 1.2) að höfundur
hafi tekið frásögnina upp í söguna en mismunur
þeirra stafi af misminni höfundarins. Aftur á móti
er allt eins líklegt að þessi kafli sé mjög meðvitað
innskot hjá höfundinum, sem merkja má af því
hvernig hann rammar frásögnina inn.9 I lok 13.
kafla Hávarðar sögu segir:
7 Landn.: 159, útgefandi segir að hér sé stuðst við glataða Hávarðar
sögu (sbr. 159 nm. 6)
^ Sjá t.d. BMÓ: 135-6 og ÍF VI: lxxxv-lxxxix, þar sem helstu röksemdir
eru raktar.
9 Sbr. einnig Ömólfur Thorsson (1990: 38) sem þó telur ósannað að
höfundur Hávarðar sögu hafi stuðst við Landnámu í þessum kafla. Ég tel
það hins vegar mjög ólíklegt að frásögnin sé komin annarsstaðar frá,
enda eru efnisleg líkindi umtalsverð.
Hverfum nú frá, er þeir sitja á Eyri með Steinþóri í
góðum fagnaði og með miklum kostnaði. (336)
Og í upphafi 15. kafla sögunnar segir:
Nú er þar til að taka, að þeir sitja á Eyri allir saman
vel haldnir. (341)
Þessi orð bera þess vitni að sögnin af Hólmgöngu-
Ljóti sé meðvitað innskot höfundarins og hún,
ásamt fleiri frásögnum, ber vitni um vinnubrögð
höfundar við samningu Hávarðar sögu.
Er þá til þess að taka að Hávarður sjálfur er án
efa ættaður úr Landnámu og má því til stuðnings
benda á kaflann í upphafslýsingu Hávarðar, þar
sem höfundur skýrir sérstaklega hvers vegna
Hávarður er haltur, þó að það komi sögunni sjáifri
lítið við.10 Nú er þetta ekki eina röksemdin fyrir
því að Hávarðarsaga sé frumsamin Islendinga-
saga, því varðveislu hennar er þannig háttað að það
má kalla varasamt að gera ráð fyrir eldri sögu,
eingöngu með hliðsjón af frásögnum Landnámu.n
1.3
Fræðintenn hafa lengst af verið sammála um að
Hávarðar saga sé samin heldur seint. Hefur hún þá
verið talin samin um 1300.12 Bjöm M. Ólsen telur
söguna samda um þetta leyti og nefnir því til
stuðnings notkun orðsins lpgmaðr í sögunni.13 Orðið
lögmaður virðist fyrst koma til sögunnar með
lögbókunum Járnsíðu og Jónsbók (1271-1281) og
liggur þá beint við að sagan sé yngri en lögbækumar.
Aftur á móti er ekki þar með sagt að Hávarðar saga
10 Sbr. það sem segir í 2. og 4. kafla kafla þessarar ritgerðar. Þar kemur
víða fram hvernig höfundur Hávarðar sögu hefur stuðst við ritaðar
sögur.
11 Ég verð þó að taka það fram að ég hef ekki haft tök á að kynna mér
tengslin við Landnámabækur til hlítar, en bendi þó á að menn eru ekki á
eitt sáttir um það hvernig sambandi Landnámabóka er háttað og þ.a.l.
hvemig sambandi annara rita við Landnámu er háttað. Meðan ósætti ríkir
um Landnámumál er því varasamt að gera ráð fyrir sögum eins og eldri
Hávarðar sögu, sem byggja eingöngu á röksemdum eins og þeim sem
hér eru ræddar. Um Landnámumál, Sjá t.d. Sveinbjörn Rafnsson. 1976.
213-238, einkum 213-215
12 í töflu Ömólfs Thorssonar 1990: 35, er sagan talin samin um 1300. í
inngangi sögunnar í íslenskum fomritum VI gildir sú tímasetning. í
íslenskri bókmenntasögu II. 1993: 42, er sagan tímasett á bilinu 1300-
1450 ásamt öðrum unglegum sögum.
T.d. ÍF VI: 293 „Þorkell var lggmaðr þeira ísfirðinga.“ Sjá einnig ÍF
VI: lxxxix
39