Mímir - 01.06.1997, Síða 52

(XVI:22).24 Eigin heimildamenn Ásgeirs staðfesta
þetta og Ásgeir nefnir líka að hann hafi heimildir
um að d-framburðar hafi líka gætt í Olafsfirði og
Héðinsfirði hér áður fyrr. Sú skýring, sem heyrst
hefur, að d-framburður sé til kominn á Norðurlandi
vegna samskipta við vestfirska sjómenn þykir
Ásgeiri ekki líkleg vegna útbreiðslu og tíðni d-
framburðar á þessum slóðum, né heldur sé vitað til
að Vestfirðingar hafi flutt þangað í stórum stfl.
4.1
Ásgeir nefnir svo að [yð, vð] framburður hafi
unnið hraðar á þar en annarsstaðar norðanlands en
í nærliggjandi sveitum var [gð, bð] framburður
ríkjandi að sögn Bjöms M. Ólsens. Ásgeir nefnir
að heimildamenn hans haldi fram að fólk í Fljótum
og Ólafsfirði hafi yfirleitt sagt [layði] og [havði] þó
einnig hafi brugðið fyrir d-framburði og [sagði] og
[habði]. Þess vegna er mögulegt að þessi snöggu
umskipti yfir í [yð, vð] séu á vissan hátt afleiðing
áhrifa d-framburðarins. Er ekki líklegra að þeir
sem hættu að nota d-framburðinn hafi frekar tekið
upp [yð, vð] framburð en [gð, bð] framburð? Þessi
hugmynd Ásgeirs á að benda til þess að d-fram-
burður hafi verið nokkuð útbreiddur á þessu svæði.
4.2
Ásgeir hefur svo eftir Bimi Guðfinnssyni25 að d-
framburði bregði fyrir á Fljótsdalshéraði.
Heimildamenn sögðu Ásgeiri svo, eftir að hann
hafði óskað upplýsinga í útvarpsþáttum sínum, að
d-framburður hefði þekkst á nokkrum bæjum í
Hróarstungu, í Borgarfirði eystra og á einhverjum
bæjum í Vopnafirði. Einnig þykist Ásgeir hafa frétt
af honum á sunnanverðu Langanesi, en ekki var
vitað um að þeir sem taldir voru með d-framburð á
þessum svæðum væru aðfluttir af þeim svæðum
þar sem d-framburður var algengari né heldur
nánustu forfeður þeirra. Ekki var heldur hægt að
sjá nein tengsl innbyrðis milli d-framburðarsvæða
á Austurlandi. Þess vegna heldur Ásgeir því fram
að líklegast sé um leifar gamals tungutaks sé að
ræða, sem hafi fyrr á öldum verið ákaflega útbreitt.
4.3
Eftir að hafa farið svona skipulega yfir alla út-
breiðslu og tíðni d-framburðarins og eftir að hafa
24 Hægstad nefnir líka þessa staði í bók sinni 1942: 39.
25 Bjöm Guðfinnsson. 1946: 129.
reynt að sýna fram á að d-framburður hafi ekki
breiðst út til hinna svæðanna frá Vestfjarða-
kjálkanum heldur Ásgeir því fram að d-
framburðurinn sé allgamall. Hann heldur áfram og
spyr hvort líklegt sé að engin bein tengsl séu á
milli þessara mismunandi útbreiðslusvæða d-
framburðarins. Getur verið að hér sé bara um
hliðstæða þróun að ræða á öllum stöðunum?
Þessari spurningu sinni svarar Ásgeir með því að
benda á að það sé ólíklegt að algerlega ótengd
hliðstæð þróun eigi sér stað nema ef vera skyldi
tilhneiging í málkerfinu til ákveðinnar breytingar,
þ.e. rð, fð, gð > rd, fd, gd. Samt virðist ekki vera
hægt að benda á neina hliðstæðu sem vitnar um
tilhneigingu málsins í þessa átt á seinni öldum.
4.4
Ásgeiri þykir augljóst að bæði tengsl milli svæð-
anna og hliðstæð þróun (þó ekki óháð) sé þarna að
verki. Hann segir að allar líkur bendi til að d-
framburður hafi komið upp vestanlands, því þar sé
tíðnin mest og útbreiðslusvæðið stærst. D-
framburðurinn hafi svo breiðst út til beggja átta,
horfið fljótlega aftur sunnanlands, en haldist á af-
skekktum útkjálkum á Norður- og Austurlandi.
Framburðurinn hverfur svo í þéttbýlustu byggð-
unum og þar sem samgöngur eru bestar. Til að
staðfesta þessa hugmynd sína bendir Ásgeir á að
framburðurinn virðist horfinn nema í afskekktustu
sveitum.
Sú hugmynd að þessi útbreiðslusvæði hafi áður
öll verið innan stærra samhangandi útbreiðslu-
svæðis virðist nokkuð trúleg. Þó virðist svolítið
varasamt að fullyrða að d-framburður hafi komið
upp á Vesturlandi því varðveisla og uppruni er ekki
það sama. Vesturland og Vestfirðir varðveita mál-
einkennið betur en aðrir hlutar landsins en það
segir ekkert um hvar það átti upptök sín. Það sýnir
bara að d-framburður hafi einhvem tíma verið út-
breiddur á þessu svæði og hefur varðveist vel þar.
Hér er kannski vert að minnast á að Dahlstedt
segir í grein sinni árið 195 826 „að mállýzkulegar
nýjungar í framburði nútímaíslenzkunnar séu að
uppruna annaðhvort norðlenzkar eða sunnlenzkar.
Þess vegna eru innri byggðir Vesturlands um-
ferðarsvæði, opið fyrir nýbreytni bæði norð-
lenzkunnar og sunnlenzkunnar." Hér er hann að
26 Dahlstedt, Karl-Hampus. 1958: 42-43.
50