Mímir - 01.06.1997, Side 72

hengi í huga er kannski ekki að furða að hann
bregðist hart við. Hans eigin veruleiki er það
dapurlegur að eðlilegt má þykja að hann bregðist
illa við árásum á trúna og fegurðarheim
rómantíkurinnar, það eina utan flöskunnar sem
hann gat huggað sig við.
Ami Sigurjónsson segir um þessi skrif Gröndals
að þau jaðri á köflum við skítkast, en Gils
Guðmundsson fer öllu varlegar í sakimar þegar
hann segir um bækling sem Benedikt beindi gegn
skólastjóm Lærða skólans og virðist miklu frekar
skítkast en greinin um Suðra: „Gröndal hafði sýnt
það áður, að hvenær sem hann taldi sér misboðið,
reis hann upp og gerðist stórorður í garð and-
stæðinga sinna.”11 Það má líka sjá áhrif alls þessa á
Gröndal í hugmyndum sem við fyrstu sýn virðast
jaðra við ofsóknaræði, Gröndal sér óvini í öllum
skúmaskotum og telur að allir reyni að bregða fyrir
sig fæti, enda berst hann hatrammlega gegn fólks-
flóttanum til Ameríku á sama tíma, en það var sér-
deilis viðkvæm og ofstopafull deila. Um þetta ritaði
hann Skúla Thoroddsen „...þeir reyna að gera mig
útskúfaðan frá öllum mönnum, bæði sem skáld,
rithöfund og mann...Þjóðólfur er hið eina rit sem
þorað hefur að vera á móti ameríkuferðunum, en í
hvert sinn rís Einar H. Kvaran upp, og lýsir allt bull
sem stendur í Þjóðólfi.”12 Halldór Laxness skrifaði
árið 1924 grein í Morgunblaðið þar sem hann sagði
m.a. “...það eru þó kannski hvergi til áþreifanlegri
sýnir þess hver verða afdrif stórgáfaðs íslensks
menntamanns á 19. öld en ævi Benedikts Gröndal.
Maður gæddur stórkostlegri gáfum, öllu fjöl-
hliðaðri og víðtækari þekkingu, hefur varla verið
uppi á Islandi á öldinni, og þó víðar væri leitað...”13
segir Halldór og finnst þjóðin ekki hafa farið vel
með þennan snjalla son sinn því hann líkir honum
við sáðkom sem lagt er í óræktaða jörð, svo kannski
hefur Gröndal haft fulla ástæðu til að finnast oftlega
að sér vegið, því það jafnast víst nú orðið á við
guðlast að segja Halldór fara með rangt mál. Af öllu
þessu má í það minnsta sjá að Gröndal átti ekki í
erfiðleikum með að fá fólk á móti sér. Hvað um það,
nú ætti ástandið í íslenskum skáldskap, íslensku
þjóðfélagi og hjá Benedikt Gröndal á árunum 1880-
90 að vera aðeins ljósara og því hægara um vik að
fikra sig yfir í fyrirlestur Hannesar Hafsteins.
11 Benedikt Gröndal 1981, bls 26. (Úr formála Gils Guðmundssonar)
12Benedikt Gröndal, TMM 2:1965, bls 155.
13Halldór Laxness 1986, bls 57.
Fyrirlestur Hannesar
Fyrirlestur Hannesar Hafsteins var haldinn 14.
janúar 1888 í nýja Templarahúsinu og til að draga
að gesti var tannlæknir hér úr borginni, sem bar hið
skemmtilega nafn Nikkólín, fenginn til að syngja
nokkur lög, því að fyrirlestrar voru ekki daglegt
brauð í Reykjavík á þessum tíma. Fyrirlesturinn
þótti vel sóttur og var að sögn ólyginna manna
hinn áheyrilegasti. Þórir Óskarsson dregur saman
þær hugmyndir sem Hannes viðraði þar með
orðunum: „Alyktun Hannesar var sú að rómantíkin
væri í djúpum öldudal. Rómantíkin hefði lifað sitt
blóma- og hnignunarskeið og nú væri róttækrar
endurnýjunar þörf.”14 Bæði Isafold og Þjóðólfur
birtu umsagnir um fyrirlesturinn og voru þær vel-
viljaðar í flestu, en bæði blöðin eru þó sammála
um að dómar Hannesar um önnur skáld hafi hvorki
verið vel grundaðir né rökstuddir. í dýrlingslegri
ævisögu Hannesar Hafstein eftir Kristján Alberts-
son má finna eftirfarandi frásögn:
Fjallkonan birtir kafla úr fyrirlestrinum. Hannes
segir að skáldskapur hressist upp og færist í aukana
hvenær sem „sannarleg pólitísk hreyfing er í þjóð-
inni”. Þannig hafi Bjami og Jónas ort „þegar þráin
eftir að fá alþingi endurreist var mest”, og síðar
þegar áhuginn á að fá stjómarskrá var sterkastur -
„þá var það sem Jón Olafsson vaknaði og stökk
albúinn fram úr tíðarandanum og þá stóðu öll „þjóð-
skáldin” í blóma.” Á Þjóðhátíðinni 1874 var
Matthías Jochumsson svo frjór „að hann orti 8
kvæði, sem öll eru kunn, á einum degi”. „En nú
kveða skáldin tóma grafsöngva”.
Að öðru leyti sé það meir eða minna innantóm
þjóðernistilbeiðsla (nationalismi) undirstaðan í
verkum skáldanna nema Gests Pálssonar, - en þess-
konar tilbeiðsla sé nú úreltur skáldskapur. Nýrri tíma
bókmenntir hafi snúið sér að lífi einstaklingsins og
hans vandamálum - hvemig hann verði sem frjáls-
astur, mestur og beztur. „Vor tíð er sárakönnunar-
innar og lækninganna í andlegu og líkam-legu tilliti”
- en flest, sem nú væri kveðið á Islandi, væri „ná-
klukkunnar dinglum-dangl yfir dauðum og útslitnum
hugmyndum.15
14Þórir Óskarsson 1987, bls 144.
15Kristján Albertsson 1985, bls 129-130.
70