Bændablaðið - 13.06.2024, Blaðsíða 20

20 Fréttaskýring Bændablaðið | Fimmtudagur 13. júní 2024
Nýlega bárust fréttir af nípu-
ræktun í Þurranesi í Dölum og á
síðasta ári var sagt frá hvítlauks-
ræktun sveitunga þeirra á Neðri-
Brekku. Það þykir tíðindum sæta
þegar nýjar tegundir eru reyndar
í útiræktun grænmetis á Íslandi
til almennrar markaðssetningar.
Hlutfall innlendrar grænmetis­
framleiðslu á markaði hér á landi,
tegundir og uppskerumagn hefur
heldur rýrnað á undanförnum
árum. Kemur þar ýmislegt til;
ódýrt innflutt grænmeti, letjandi
stuðningskerfi og lítil nýliðun í
greininni, meðal annars. Í skýrslu
um fæðuöryggi á Íslandi, sem unnin
var af Landbúnaðarháskóla Íslands
og skilað var til atvinnuvega­ og
nýsköpunarráðuneytisins í febrúar
2021, kemur fram að hlutdeild
íslensks grænmetis á markaði árið
2019 hafi verið 43 prósent en 56
prósent tíu árum fyrr.
Uppskerumagn svipað
frá ári til árs
Frá endurskoðun garðyrkju samnings­
ins árið 2020 hafa breytingar verið
litlar í grundvallaratriðum á haustupp­
skerutölum, þrátt fyrir markmið í þeim
um að við endurskoðun þeirra árið
2023 hefði orðið 25 prósenta vöxtur
í framleiðslu á íslensku grænmeti
miðað við meðalframleiðslu áranna
2017 til 2019. Hefur uppskerumagn
í úti ræktun frá þeim tíma fremur
ráðist af veðurskilyrðum en umfangi
ræktunarinnar hverju sinni – og
kannski ekki síst af afkomunni í
kartöfluræktuninni sem á um helmings­
hlutdeild í heildarframleiðslunni.
Styrkhæft land minnkar
Við síðustu endurskoðun búvöru­
samninga, sem átti að vera á síðasta
ári en lauk í janúar síðastliðnum,
urðu afar litlar breytingar á
starfsskilyrðum garðyrkjubænda
þrátt fyrir ákaft ákall þeirra um aukna
hvata til framleiðsluaukningar. Sú
eina breyting varð gagnvart bændum
í útiræktun grænmetis að það land
sem greiddir eru jarðræktarstyrkir út
á, minnkar úr hektara lands niður í
fjórðung hektara. Tilgangurinn með
þeirri breytingu var meðal annars sá
að hvetja nýliða til að prófa sig áfram
í útiræktun – og fá til þess stuðning
– án þess að leggja of mikið undir.
Skiptar skoðanir eru um möguleg
áhrif þessara breytinga. Sumir bændur
sem hafa útiræktun grænmetis að
aðalstarfi telja að breytingin geti haft
neikvæð áhrif á afkomu þeirra sem
fyrir eru í útiræktun grænmetis og
sé lítil hjálp fyrir þá fáu sem koma
nýir inn.
Möguleg neikvæð áhrif
og jákvæð
Með því að minnka það land sem
styrkhæft er má reikna með að fleiri
ræktendur sem eru með fremur litla
framleiðslu í heildarsamhenginu,
eins og í lífrænni ræktun eða
þeir sem eru í garðyrkju sem
aukabúgrein, sæki um stuðning. Þar
sem fjárhæð jarðræktarstyrkja er
föst upphæð, er talið að þannig muni
stuðningsgreiðslur til þeirra sem hafa
útiræktun að aðalstarfi, og framleiða
mest, þynnast enn frekar út, eins og
öll framleiðsluaukning með stækkun
á ræktarlandi leiðir af sér.
Aðrir gera lítið úr þeim áhyggjum
og segja jákvætt að fleiri bætist við og
benda á að þrátt fyrir að tíu ræktendur
bætist við með hálfan hektara hver þá
telji það lítið inn í heildarsamhengið.
Einn af þeim er Axel Sæland,
formaður deildar garðyrkjubænda
hjá Bændasamtökum Íslands, sem
sat í samninganefndinni við síðustu
endurskoðun búvörusamninganna.
„Við lögðum mikla áherslu á að aukið
fjármagn yrði sett í útiræktunina,
ekki síst í því ljósi að því hafði verið
ítrekað lofað að það ætti að skapa
hvata til frekari vaxtar í greininni,“
útskýrir hann.
Jarðræktarstyrkir til
garðyrkjubænda koma inn 2016
Stuðningsfyrirkomulagið er nefnilega
þannig að bændur eru styrktir eftir
stærð þess ræktarlands sem er undir
hverju sinni, með jarðræktarstyrkjum.
Árið 2016 koma slíkir styrkir
til garðyrkjubænda fyrst inn í
búvörusamningana. Þá fyrst og fremst
í þeim tilgangi að ná utan um umfang
útiræktunar á Íslandi. Einungis 16
milljónir kr. voru þá til úthlutunar,
sem þó var nægilega mikil hvatning til
að bændur sóttu um og fengu einhvern
stuðning. Hugmyndin var að þetta
stuðningsfyrirkomulag myndi, og
landsgreiðslurnar, sem greiddar eru
út á túnrækt, virka í rammasamningi
búvörusamninganna.
Axel segir að reynslan af þessu
fyrsta ári, þegar jarðræktarstyrkir voru
fyrst í boði, hafi sýnt fram á að 540
hektarar voru þá í útirækt á Íslandi.
„Þetta gaf Sambandi garðyrkjubænda
vogarafl inn í endurskoðun árið 2020.
Þá fengust 52 milljónir í viðbót inn
í samninginn, það varð til þess að
styrkurinn fer að skipta miklu máli
fyrir bændur. Árið 2020 fór upphæðin
samtals í 68 milljónir og hefur verið
uppfærð samkvæmt verðlagi síðan,“
segir Axel.
Fjórfalt meira fyrir
ofanjarðarræktun
Styrkirnir haldast óbreyttir út
samningstímann, sem tók gildi 14.
maí 2020 og nær til ársloka 2026, og
dreifast á milli þeirra garðyrkjubænda
sem sækja um vegna útiræktunar á
grænmeti, kartöflum og garðávöxtum
til manneldis.
Árið 2022 voru 76 milljónir kr. til
úthlutunar fyrir 51 garðyrkjubýli út
á um 550 hektara og á síðasta ári 86
milljónir kr. fyrir 50 garðyrkjubýli
út á um 568 hektara lands. Greitt
er mismikið eftir því hvort ræktað
er ofanjarðar eða neðanjarðar.
Rótarafurðir eru með stuðulinn 1 og
grænmeti sem er ræktað ofanjarðar
með stuðulinn 4, sem þýðir að fjórfalt
meira er greitt fyrir þær afurðir.
Ástæðan er sú að einfaldara er að
vélvæða rótarafurðaræktun og mun
færri hendur sem þurfa að koma
þar að. Ofanjarðar grænmetið er
viðkvæmara – það þarf að tína með
höndum – og því mun meiri kostnaður
á bak við ræktunina á því.
Árið 2022 bárust umsóknir fyrir
41,5 hektara lands vegna ræktunar á
ofanjarðar grænmeti, en 508 hektara
vegna ræktunar á rótarafurðum, þar
sem kartöflurækt er langstærst. Á
síðasta ári var sótt um styrki fyrir
ræktun á 45,7 hekturum á afurðum
ofanjarðar, en 522 hekturum vegna
neðanjarðar afurða. Hver framleiðandi
getur ekki fengið hærri greiðslur
samtals en 10 prósent af því fjármagni
sem er til ráðstöfunar árlega.
STANLEY Háþrýstidæla 150 bör
Verð 21.700
STANLEY Háþrýstidæla 170 bör
Verð 26.970
STANLEY Háþrýstidælur
í sumarverkin
verkfæralausnir.is
Skútuvogi 1E - Opið mánudaga-fimmtudaga 8:00-18:00 og laugardaga 11:00-15:00
2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023
Kartöflur 9.000 6.020 8.200 7.379 6.355 7.180 7.290
Gulrófur 930 540 895 940 560 634 638
Gulrætur 750 520 900 738 882 981 1.030
Blómkál 55 47 77 94 118 89 120
Hvítkál 276 154 146 256 214 235 140
Kínakál 50 37 30 81 69 87 57
Spergilkál 68 45 100 90 93 84 104
Rauðkál 55 28 39 58 40 64 30
Samtals 11.184 7.391 10.387 9.636 8.331 9.354 9.409
Uppskerutölur fyrir útiræktun grænmetis.
Sigurður Már
Harðarson
smh@bondi.is
Teikning / Hlynur Gauti
Útiræktun grænmetis:
Vanefndir stjórnvalda
um betri vaxtarskilyrði
– Lítil gátt hefur þó verið opnuð fyrir smáframleiðendur inn í styrkjaumhverfið