Bændablaðið - 13.06.2024, Blaðsíða 44

44 Skoðun Bændablaðið | Fimmtudagur 13. júní 2024
Því miður þekkjum við fjölmörg
dæmi um yfirtöku þjóða,
þjóðflokka og þjóðarbrota á landi
annarra í gegnum tíðina.
Á s t æ ð u r
yfirtöku eru oft
byggðar á sögu-
legum forsendum
en líka beinum
hagsmunum, svo
sem að ná yfir-
ráðum yfir náttúru-
auðæfum eða
byggingarlandi.
Gjarnan hafa
hernaðaraðgerðir fylgt slíkum
aðgerðum og miklar hörmungar
hlotist af. Nægir að nefna ástandið
í Úkraínu og á Gaza í því sambandi.
Ágætu sauðfjárbændur
Það er fjarri mér að líkja líðan
okkar, sem megum óviljug sæta
því að sauðfjárbændur beiti á okkar
land, við raunir þolenda innrásar
Ísraelsmanna á Gaza undanfarið.
Hins vegar tel ég að þau ykkar
sem vísvitandi sleppið fé ykkar á
annarra manna land verðið að þola
að athæfi ykkar sé líkt við landtöku
Ísraelsmanna á hernumdu svæðunum
á undanförnum áratugum. Þó í okkar
tilfelli sé aðeins um að ræða beit í
nokkra mánuði á ári er gjörðin söm.
Þið teljið ykkur hafa sögulegar
forsendur til að byggja búskap
ykkar á nýtingu auðlinda annarra
og túlkið lög svo þau falli að
ykkar sjónarmiðum þrátt fyrir
álit umboðsmanns og úrskurði
ráðuneyta. Sveitarstjórnir neita
að hlíta fyrirmælum um smölun
ágangsfjár og löggjafinn skirrist
við að taka af öll tvímæli varðandi
ágreining sem ríkir milli gerenda
og þolenda. Flest ykkar lifið
sennilega í þeirri trú að ykkur
sé heimilt að beita annarra land.
Forsvarsmenn sauðfjárbænda og
sveitarstjórnarmenn láta ítrekað hafa
eftir sér að lausaganga sé leyfð og
jafnvel að sauðfé hafi jafnan rétt á
við fólk til frjálsrar farar um landið!
Gott og vel en það er meginregla
í íslenskum rétti að það er notanda
að sanna rétt sinn til nýtingar,
ekki þolenda. Þið verðið því að
vera viðbúin því að geta framvísað
samningum um heimildir ykkar til
að beita heimalönd annarra ef eftir
því er óskað. Þið getið auðvitað
leitað til dómstóla til að láta reyna
á hvort ákvæði fyrningarlaga eigi
við. En umfram allt er það ykkar
að sýna fram á heimildir ykkar til
að nýta heimalönd annarra, í þeirra
óþökk, og dugar þá ekki að vitna í
orð forsvarsmanna búgreinarinnar,
sveitarstjórnarmenn eða keypt álit
misviturra lögspekinga á þeirra
vegum. Aðeins lagagreinar, sem
sýna svart á hvítu að búskapur
ykkar sé slík almannaþörf að hann
gangi framar eignarréttarákvæðum
stjórnarskrárinnar, duga til að veita
ykkur slíkar heimildir. Fram til þessa
hefur mér ekki tekist að finna þær,
jafnvel ekki í lögum um félagslega
aðstoð og fátækrahjálp.
Ágætu landeigendur
Í október sl. skrifaði ég grein í
Bændablaðið og varaði við því
ástandi sem kynni að skapast ef
ástandið breyttist ekki fyrir sumarið
sem í vændum er. Reyndar hefur
staðan breyst að því leyti að ráðuneyti
hafa úrskurðað í kærumálum á þann
veg að sveitarstjórnum er tafarlaust
skylt að smala ágangsfé og jafnframt
að ekki þurfi að vera um girt land
að ræða. Nú virðist flest benda til
að mínar verstu spár gangi eftir.
Sauðfjárbændur munu að líkindum
áfram sleppa fé sínu „upp fyrir
girðingu“ og sveitarstjórnir munu
trúlega áfram bregðast seint og illa,
ef nokkuð, við óskum um smalanir
ágangsfjár.
Það er því ljóst, frá mínum
bæjardyrum séð, að nú verðum
við landeigendur, sem þolum ekki
landtöku sauðfjárbænda, að grípa til
okkar ráða. Við virðumst ekki geta
treyst á liðsinni yfirvalda og hljótum
því að láta reyna á sönnunarbyrði
sauðfjáreigenda sem beita lönd
okkar, fyrir nú utan að það er oft
ekki fyrr en hlutirnir koma við
pyngjuna að mönnum verður alvaran
ljós. Sjálfsagt biðja einhver ykkar
viðkomandi sveitarfélög um smölun
ágangsfjár, en það er trúlega bara til
að tefja málin.
Við verðum því sjálf að handsama
fé sem gengur í okkar heimalandi
og gefa fjáreiganda færi á að leysa
það til sín gegn greiðslu kostnaðar.
Ætli fjögurra tíma útkall megi ekki
kallast sanngjarnt grunngjald. Sinni
fjáreigandi ekki boði um að leysa féð
til sín, t.d. innan tveggja daga, verði
honum gert ljóst að landeigandi
ráðstafi fénu að eigin vild. Hvort
hann t.d. skýtur það í gröf, sleppir
því fjarri heimahögum eða elur það
sjálfur til haustsins er ákvörðun
hvers og eins. Síðasti kosturinn er
augljóslega álitlegastur því þá getur
landeigandinn haft upprunavottað
lambakjöt á sínum borðum. Það er
meiri vitneskja en flestir neytendur
lambakjöts eiga kost á.
Til að koma í veg fyrir tilgangs-
lausar ásakanir um sauðaþjófnað er
landeiganda nauðsynlegt að gefa
ekki upp númer viðkomandi grips,
aðeins bæjarnúmer. Þau okkar sem
berum hag sauðfjárbænda fyrir
brjósti munum sennilega fanga
eina á með lömbum frá hverjum
fjáreiganda fyrst í stað, til að láta
reyna á samningsvilja fjáreigenda
án þess að stefna þeim í umtalsverð
fjárútlát.
Að lokum
Mér er ljóst að ýmsum mun þykja
að ég sé hér að hvetja til þess að
menn taki lögin í sínar hendur. Sé
svo er hverjum manni frjálst að
leita til dómstóla og fá úr ágreiningi
skorið. Mér er líka ljóst að það er
meira en að segja það að vinda
ofan af búskaparlagi sauðfjárbænda
sem fengið hefur að viðgangast
heimildarlaust áratugum saman. Það
er eigi að síður bjargföst trú mín að
viðvarandi landnýting muni koma í
bakið á sauðfjárbændum ef ekki tekst
að færa búskaparhætti þeirra til betri
vegar fyrr en seinna. Sauðfjárbændur
sjálfir, forsvarsmenn þeirra,
sveitarstjórnarmenn og þingmenn
þjóðarinnar verða að átta sig á að
sjálftaka af þeim toga sem hér hefur
verið lýst er brot á öllum reglum sem
siðuð þjóðfélög vilja kenna sig við.
Það að þessi skipan hafi viðgengist
áratugum saman athugasemdalaust
er ekki næg ástæða til þess að á
stjórnarskrárvörðum rétti okkar,
sem kjósum að nýta eignir okkar
sjálf, sé brotið.
Höfundur er bóndi emeritus á
Þórisstöðum/Leifshúsum.
GAZA-legt ástand
Stefán Tryggva-
og Sigríðarson.
Fyrir röskum þremur árum ritaði
greinarhöfundur þrjár greinar
um landbúnað og samkeppnismál
í skoðanadálk visir.is og uppskar
viðbrögð forstjóra Samkeppnis-
eftirlitsins í tvígang.
Mikið vatn hefur
síðan runnið til
sjávar en margt
stendur þó enn
óhaggað af því
sem okkur fór á
milli.Meðal þess
er að þrjátíu ár eru
liðin frá því EES-
samningur inn
öðlaðist gildi –
var þeim áfanga fagnað í upphafi
þessa árs. Þótt samningurinn kalli á
innleiðingu regluverks frá Brussel í
stríðum straumi breytir það engu um
samninginn sjálfan og er gildissvið
hans nær óbreytt frá gildistöku hans
1993.
Hvers vegna er þetta rifjað upp
hér? Jú, í fyrrnefndum orðaskiptum
greinarhöfundar og forstjóra Sam-
keppniseftirlitsins var tekist á um
hvort og hvernig mætti innleiða
undanþágur fyrir íslenskar kjöt-
afurðastöðvar frá samkeppnislögum
hér á landi. Þar var mest horft til þess
að slíkar undanþágur væru þegar til
staðar í Evrópusambandinu sjálfu og
reyndar var einnig vísað til Noregs í
þessu sambandi.
EES-samningurinn
er hin augljósa réttarheimild
En þarna leitaði greinarhöfundur
heldur betur langt yfir skammt, ef svo
má segja, því vitaskuld eru það ekki
undanþágur ESB frá eigin regluverki
sem setja Íslandi takmörk í þessu efni
heldur er nærtækara að leita beint
í EES-samninginn sem setur í raun
báðum aðilum lagaramma að þessu
leyti. Undanþágur ESB verða að
rúmast innan samningsins rétt eins
og undanþágur Noregs og Íslands.
Að EES-samningnum sjálfum
frágengnum eru dómar EFTA-
dómstólsins síðan réttarheimildir
sem leita má fanga í.
Þetta var rannsakað allítarlega
af atvinnuveganefnd við meðferð
frumvarps til laga um breytingu
á búvörulögum nr. 99/1993
(framleiðendafélög). Í áliti
nefndarinnar með breytingatillögum
hennar segir m.a.: „EES-
samningurinn tekur þannig ekki til
lifandi dýra og framleiðslu kjöts
af lifandi dýrum nema annað sé
sérstaklega tekið fram. Ákvæði
samningsins ná því að litlu leyti til
framleiðslukerfis landbúnaðar hér
á landi. Svigrúm til að móta stefnu
í málaflokknum er því umtalsvert.“
Óþarft er að rekja þær deilur sem
um þetta sköpuðust og spruttu upp
úr þeim nýtt þríeyki ásamt ýmsum
furðuyfirlýsingum og bréfasendingu
sem vægast sagt orkaði tvímælis,
þ.e. þegar matvælaráðuneytið, undir
stjórn fyrrverandi matvælaráðherra,
setti sig í þá stöðu að segja
löggjafanum fyrir verkum.
Álit fyrrverandi forseta
EFTA-dómstólsins
Í fréttum hefur komið fram að Samtök
fyrirtækja í landbúnaði (SAFL) hafi
eftir samþykkt hinna nýju laga frá
Alþingi leitað til dr. iur. dr. rer. pol.
h.c. Carl Baudenbacher, fyrrverandi
forseta EFTA-dómstólsins, um
að semja álit þar sem greint er frá
meginreglum EES-samningsins um
búvöruframleiðslu og -vinnslu og
að hvaða marki EES-samningurinn
tekur til þessarar starfsemi.
Í stuttu máli tekur álit dr. Bauden-
bacher í einu og öllu undir fyrrnefnda
niðurstöðu atvinnuveganefndar og
segir hann m.a. í niðurstöðukafla
sínum: „Það er munur á innri
markaði ESB og útvíkkun hans til
EES. Sameiginleg stefna ESB er í
grundvallaratriðum undanskilin
EES-lögum. EES/EFTA-ríkin hafa
haldið fullveldi sínu á þessum sviðum.
Ein undantekningin varðar hina
sameiginlegu landbúnaðarstefnu.“
Þetta sé einnig samhljóða því sem
finna má í umfjöllun annarra
fræðimanna.
Lokaorð álits dr. Baudenbacher
eru síðan eftirfarandi:
„Ísland hefur því rétt til að marka
stefnu sína í framleiðslu og vinnslu
landbúnaðarvara óháð ákvæðum
EES-samningsins, þar með talið
að því er varðar undanþágur frá
samkeppnisreglum. Þetta hefur í för
með sér að Ísland er ekki bundið af
undanþágum frá samkeppnisreglum
sem nú gilda í Evrópusambandinu
við mótun eigin undantekningar
frá samkeppnisreglum um land-
búnaðarvörur sem falla utan 3. mgr.
8. gr. EES.“
Þessi lokaorð þessa fyrrverandi
forseta EFTA-dómstólsins eru í
Framleiðsla og vinnsla búvara
falla ekki undir EES-samninginn
Erna
Bjarnadóttir.