Bændablaðið - 13.06.2024, Qupperneq 42

42 Bændablaðið | Fimmtudagur 13. júní 2024Af vettvangi ændasamtakanna
Enginn bóndi er eyland
Það er kannski ekki smekklegt að skrumskæla þau
fleygu orð sem breska skáldið John Donne birti í ljóði
sínu fyrir meira en 500 árum síðan um að enginn maður
væri eyland. Ég leyfi mér samt að gera það í fyrirsögn
þessa pistils og tilefnið er ærið. Við bændur upplifðum
í síðustu viku síðbúnara og öflugra vorhret en sést hefur
í marga áratugi með skelfilegum afleiðingum fyrir bæði
gróðurfar og búpening. Hvort tveggja er mikið högg
fyrir bændur í ýmsum búrekstri. Ekki eingöngu hvað
varðar tímafrek og erfið björgunarstörf heldur einnig
mikið fjárhagslegt tjón. Áfall ótíðarinnar fyrir kjarkinn og baráttuþrekið
sem enginn bóndi fær þrifist án hefur eflaust einnig gert víða vart við sig.
Ljósið í skammdegi þessa annars bjartasta tíma ársins er samstaða
bænda, skilningur stjórnvalda og meðvitund þjóðarinnar um mikilvægi
íslensks landbúnaðar. Ég fékk afar góðar móttökur hjá matvælaráðherra þegar
ég óskaði eftir fundi með honum í síðustu viku til þess að fara yfir alvarleika
þeirrar ótíðar sem gengið hefur yfir landið. Enda þótt í ýmis horn sé að líta
hjá ráðherranum og ráðuneyti hans þessa dagana var brugðist hratt við og
til viðbótar við samráð ráðuneytisins
og Bændasamtaka Íslands voru bæði
neyðarlína almannavarna og símaver
Rauða krossins til taks. Almannavarnir
ef t.d. aðstoðar björgunarsveita vegna
búpenings væri þörf og neyðarlína
Rauða krossins ef einhvers staðar væru
bændur að bugast undan álaginu.
Þessi skilningur stjórnvalda og
snaggaralegu viðbrögð ásamt mikilli
athygli fjölmiðla er til marks um þann
sess sem íslenskur landbúnaður skipar
í þjóðarsálinni. Í gegnum áratugina
hafa vissulega skipst á skin og skúrir
í þeim efnum en engum dylst að staða
landbúnaðarins í huga landsmanna býr við mikinn meðbyr um þessar mundir.
Baráttufundur Samtaka ungra bænda á síðasta ári undir einkunnarorðunum
„Laun fyrir lífi ungra bænda og íslenskra sveita“ olli ákveðnum þáttaskilum
í umræðunni og dýrmætum árangri í ákvarðanatökum stjórnvalda. Samtímis
hefur orðið alþjóðleg vitundarvakning um mikilvægi fæðuöryggis hverrar
þjóðar, gæði hvers kyns landbúnaðarframleiðslu og tækifæri nýsköpunar í
krafti þekkingar og tæknivæðingar.
Við hugsum veðurguðunum vissulega þegjandi þörfina þessa dagana
og þeir eiga eiginlega ekki annað skilið. Það er hins vegar engin framtíð í
því að fjandskapast við náttúruöflin og móður jörð til langframa. Þau munu
ávallt fara sínu fram og það verður alltaf okkar hlutverk að laga okkur að
uppátækjum þeirra hverju sinni. Og kuldakastið í síðustu viku er e.t.v.
áminning til okkar um að hinar norðlægu köldu slóðir sem við byggjum
séu á sinn sérstaka hátt að færa íslenskum landbúnaði dýrmæta sérstöðu og
eftirsótt rekstrarskilyrði í hnattrænni hlýnun jarðarinnar.
Í því stóra samhengi er vorhret síðustu viku vissulega óþægilegt en í
krafti samstöðunnar er það alls staðar yfirstíganlegt. Við bændur stöndum
saman. Þjóðin stendur með okkur. Stjórnvöld segjast reiðubúin til aðstoðar.
Veðrinu sem reið yfir má mögulega líkja við náttúruhamfarir og íslenskt
samfélag hefur komið sér upp alls kyns bjargráðum við slíkum vágestum.
Við sem sitjum í stjórn Bændasamtakanna höfum síðustu dagana
átt samtöl við fjölmarga bændur í ólíkum búgreinum sem orðið hafa fyrir
búsifjum vegna ótíðarinnar. Öll finnum við hvað bændum þykir mikilvægt að
heyra það, bæði frá okkur og í fréttum, að það sé tekið eftir þessum óvæntu
aðstæðum, að stjórnvöldum sé vandinn ljós og viljinn til þess að koma til
móts við þá sem verst verða úti sé til staðar. Þess vegna leyfi ég mér að vera
bjartsýnn á að við komumst í gegnum þennan skafl (sums staðar í orðsins
fyllstu merkingu) og náum farsælli lendingu fyrir okkur sjálf og íslenska
þjóð. Við erum nefnilega öll í þessu saman. Ekkert okkar er eyland.
Trausti Hjálmarsson,
formaður Bændasamtaka Íslands.
Pistill formanns
... og náum
farsælli lendingu
fyrir okkur sjálf
og íslenska þjóð.
Við erum nefni-
lega öll í þessu
saman. Ekkert
okkar er eyland.
Trausti
Hjálmarsson.
Byggingarstjóri
Ertu í byggingarhugleiðingum
eða kominn af stað með framkvæmdir ?
Tek að mér að vera byggingarstjóri
á öllum byggingarstigum og
vera tengiliður við byggingarfulltrúa
fyrir þig.
Hafið samband í síma 852-3222
eða á netfang: asgeirvil@gmail.com
Tilefni er til að fjalla um laga-
setningu í víðum skilningi, þ.m.t.
reglugerðarsetningar. Spurningin
sem undirrituð veltir fyrir sér
með þessum skrifum er hvort að
réttarríki sé viðhaft á Íslandi.
Nokkrir þættir
eru viðurkenndir
innan lög-
fræðinnar sem
spila þátt í því
hvort ríki geti
talist réttarríki
en tilefni er til
að fjalla um
e f t i r f a r a n d i
þætti, svo sem
að lög skulu vera tiltölulega stöðug
þar sem skyndilegar og reglulegar
lagabreytingar á lagaumhverfi
einstakra atvinnugreina valda
óvissu um hvaða lög gildi og skerða
þannig réttaröryggi. Forsenda þess
verður að teljast vera stöðugleiki
lagaumhverfis svo menn geti
skipulagt atvinnurekstur sinn til lengri
tíma og séð fyrir afleiðingar gjörða
sinna. Í því samhengi má nefna eina
atvinnugrein innan landbúnaðarins,
sem hefur verið starfrækt á Íslandi í
hartnær 50 ár, sem hefur unnið eftir
fjórum mismunandi regluverkum á
síðustu 20 árum, blóðmerahald.
Lög eiga einnig að vera skýr,
aðgengileg og taka af öll tvímæli um
hvaða reglur séu í gildi og hvaða ekki.
Meginreglan er sú að almennur borgari
á að geta skilið lögin sem eru í gildi
hverju sinni en þó er óhjákvæmilegt
að lög um sérhæfð málefni þarfnist
sérþekkingar lesanda til þess að skilja
til hlítar leikreglurnar sem boðaðar
eru með lagasetningunni.
Óskýrar lagasetningar
Ekki hefur borið á skorti á aðgengi að
lögunum á Íslandi, að undanskildum
þeim aðferðum sem notast er við
þegar um setningu laga á fyrri stigum
málsins í svokölluðum bandormi
(margar lagabreytingar í einum
lagabálki) er að ræða svo erfiðlega
reynist fyrir hagaðila eða aðra almenna
borgara að rýna í lagasetninguna á
samráðsstigi til þess að veita umsögn.
Sama má segja um það þegar margra
tuga blaðsíðna regluverk frá ESB er
innleitt í 2 blaðsíðna skjali en það er
efni í aðra grein.
Hins vegar er hægt að nefna
lagasetningar sem eru óskýrar og
hafa að geyma tvímæli svo erfiðlega
reynist að skilja hið eiginlega
innihald lagasetningarinnar. Telja
verður grundvallarþátt í gagnsemi
lagasetningar að borgarar skilji lögin
svo mögulegt sé að fylgja þeim án
þess að þurfa aðstoð lögfræðings
sem notast við lagatæknileg
atriði og lögskýringargögn þó
þau séu nytsamleg til fyllingar
lagaákvæðanna í mörgum
tilvikum. Reglugerðum fylgja ekki
lögskýringargögn svo nauðsynlegt
er að þær séu skrifaðar skýrar og
afdráttarlausar svo þær séu gagnlegar
og til þess að fyrirbyggja að menn
þurfi að höfða mál fyrir dómstólum
til þess að úrskurða um innihald
reglugerðarinnar.
Sumar reglugerðir eru þannig úr
garði gerðar að þó einstaklingur sé
lögfróður er hann engu nær hvað
varðar innihald lagabókstafsins
og merkingu hans. Í því samhengi
má nefna reglugerð um sjálfbæra
landnýtingu þar sem ómögulegt
reynist að skilja hvaða forsendur
heimila landnýtingu hvers lands
fyrir sig svo hún uppfylli skilyrði
reglugerðarinnar.
Framseljanlegt lagasetningarvald
Í stjórnarskrá segir að Alþingi
og forseti Íslands fari saman með
löggjafarvaldið. Í stjórnarskrá
segir jafnframt orðrétt að „ekkert
lagafrumvarp má samþykkja fyrr
en það hefur verið rætt við þrjár
umræður á Alþingi“. Svo segir
einnig að Alþingi getur eigi gert
samþykkt um mál nema meira en
helmingur þingmanna sé á fundi og
taki þátt í atkvæðagreiðslu. Til þess
að lagafrumvarp verði að lögum
verður forseti Íslands að staðfesta
frumvarpið en eins og landsmönnum
er flestum kunnugt er forseta einnig
heimilt að synja frumvarpi.
Þó er viðurkennt og heimilt
að vissu marki að framselja
lagasetningarvald til ráðherra til
setningar nánari reglna, enda er
það fyrirkomulag mörgum kostum
gætt. Spurningin er samt: Við hvaða
aðstæður og í hvaða málum má
framselja lagasetningarvald?
Ekki er kveðið á um með beinum
og afdráttarlausum hætti í hvaða
tilvikum heimilt er að framselja
umrætt lagasetningarvald en sum
ákvæði stjórnarskrárinnar kveða á um
í hvaða tilvikum það sé óheimilt. Svo
dæmi séu nefnd er eignarrétturinn
friðhelgur og engan má skylda til
að láta af hendi eign sína nema með
lagafyrirmælum í þröngum skilningi
laganna, þ.e. sett lög frá Alþingi.
Annað dæmi er um atvinnufrelsi
manna en öllum er frjálst að stunda
þá atvinnu sem þeir kjósa en frelsinu
má þó setja skorður með lögum enda
er skilyrði að almannahagsmunir
krefjist þess. Draga má ályktun
út frá þessum tveimur ákvæðum
stjórnarskrárinnar að þegar um
ótvíræð mannréttindi á borð við
eignarrétt og atvinnufrelsi manna
er að ræða eru gerðar kröfur
um lagasetningu frá Alþingi ef
skerða á þau réttindi eða svipta
almennum borgunum þeim alfarið.
Reglugerðir verða því ekki settar
sem hafa þær afleiðingar að skerða
á eða girða fyrir atvinnufrelsi eða
eignarrétt manna, eins og bent
var á í umsögn Bændasamtaka
Íslands um reglugerð um sjálfbæra
landnýtingu.
Bleiki fíllinn
Bleiki fíllinn í herberginu varðandi
framsal lagasetningarvalds er því sá
að ráðherra einn ákveður innihald
reglugerðarinnar og er ekki bundinn
þeim reglum sem er kveðið á um
í stjórnarskrá um lagasetningu,
t.d. þarf hún ekki að lúta þremur
umræðum á Alþingi og samþykkis
meirihluta alþingismanna og forseta
Íslands.
Framsal lagasetningarvalds
í formi þess að ráðherra setji
reglugerð virðist vera notað í
sífellt meira mæli. Óumflýjanlegar
afleiðingar þessarar aðferðarfræði
er að lagasetningarvald er í höndum
ráðherra og embættismanna innan
ráðuneytanna en ekki þeirra 63 sem
eru þjóðkjörnir þingmenn á Alþingi.
Höfundur er lögfræðingur hjá
Bændasamtökum Íslands.
Réttarfréttir:
Með lögum skal land byggja
Katrín
Pétursdóttir.
Í reglugerð um sjálfbæra landnýtingu reynist ómögulegt að skilja hvaða
forsendur heimila landnýtingu hvers lands fyrir sig svo hún uppfylli skilyrði,
að sögn greinarhöfundar. Mynd / Hlynur Gauti