Sagnir - 01.06.1994, Blaðsíða 82

Jón Geir Þormar
Ritun sögu í eigin mynd
Forsendur umfjöllunar um liðna tíð
Að hve miklu leyti byggja
söguleg gagmýni og viðbrögð
við slt'kri gagnrýni á
forsendum þess tíma, sem um er rœtt,
og að hve miklu leyti er byggt á
forsendum og ríkjandi hugmyndum
okkar tíma? Þessi spurning vaknar
óhjákvœmiíega þegar skoðuð eru
viðhof til gagnrýni á löngu liðna
atburði hér á landi, eins og þau
hafa birst á síðustu árum.
Frá ofangreindu sjónarhorni verða at-
hugaðar þær umræður og túlkanir, sem
fylgdu í kjölfar íslenskrar útgáfu doktors-
ritgerðar Gísla Gunnarssonar, Upp er boð-
ið Isaland, árið 1987. í bók sinni setti
Gísli fram nýjar kenningar um einokun-
arverslunina á Islandi árin 1602-1787 og
tengsl hennar og samspil við íslenska
santfélagsgerð fyrir meira en tvö hundruð
árum.
Hafa ber í huga, að i grundvallar-
atriðum er hér um að ræða flóknar sögu-
spekilegar vangaveltur, sem engin tök eru
á að gera fullkomin skil í stuttri grein.
Spurningin varðar að hluta til það vanda-
mál hvort og þá hversu vel sagnffæðingar
nútímans geta skýrt liðna tíð i verkum
sínum. Að auki er mikilvægt að gera sér
strax grein fyrir því, að fræðimenn dags-
ins í dag geta aldrei (jafnvel þrátt fyrir að
þeir reyni) losað sig fullkomlega undan
siðferðis- og frumspekihugmyndum
sinnar samtiðar. Sagan er skrifuð fyrir lif-
andi fólk, ekki gengnar kynslóðir, og
hver kynslóð skrifar eðlilega sína eigin
sögu út frá eigin forsendum, í ljósi betri
vitneskju og nýrri hugmynda. Því geta
skrif urn fortíðina sagt okkur talsvert um
nútímann.1
Spurningin um óþjóðlegheit eða
80 SAGNIR