Morgunblaðið - 26.01.1988, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. JANÚAR 1988
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. JANÚAR 1988
29
4
fttttguiifybifrffr
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fróttastjórar
Augiýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 600 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 55 kr. eintakiö.
Yistfræði og
náttúruvernd
Ahugi einstaklinga og þjóða
á náttúruvemd og vist-
fræði fer vaxandi. Æ fleiri gera
sér grein fyrir mikilvægi þekk-
ingar og aðgátar í samskiptum
manns og umhverfis.
Við þurfum í senn að nýta
gögn og gæði umhverfis okkar
— auðlindir lands og sjávar —
og lifa í sátt við náttúru þess.
Mengunarslys, sem víða hafa
orðið í veröldinni, eru hættu-
boðar, sem allar þjóðir verða
að horfast í augu við, ekki sízt
þjóð sem framleiðir matvæli
fyrir umheiminn.
Það eru því æmar ástæður
fyrir ört vaxandi stuðningi við
náttúruvemd. Á þeim vett-
vangi, sem flestum öðmm,
skiptir almenn og sérhæfð
þekking mestu máli. Vistfræði
gegnir því vaxandi hlutverki í
velferð þjóða heims - vemdun
náttúm og lífríkis umhverfisins.
Árið 1965 vóm sett sérstök
lög um almennar náttúmrann-
sóknir og Náttúmfræðistofnun
íslands, sem fer með undir-
stöðurannsóknir í grasafræði,
dýrafræði, jarðfræði og landa-
fræði. Stofnunin, sem starfar í
þremur deildum, á að vera mið-
stöð almennra rannsókna á
náttúm íslands, vinna að
slíkum rannsóknum, samræma
þær og efla. Hún á jafnframt
að koma upp fullkomnu vísinda-
legu safni náttúmgripa — sem
og sýningarsafni fyrir almenn-
ing er veiti sem gleggst yfírlit
um náttúm landsins.
íslenzkt náttúmfræðifélag
var fyrst stofnað í Kaupmanna-
höfn árið 1887. Það setti sér
það mark að koma á fót nátt-
úmgripasafni hér á landi. Vísir
að slíku safni var settur upp í
Landsbókasafni árið 1908. Þar
var sýningarsalur félagsins
síðan í 50 ár, unz ríkið tók við
rekstri þess af Hinu íslenzka
náttúmfræðifélagi 1947. Þá
var safnið flutt í „bráðabirgða-
húsnæði“ við Hverfísgötu. Þar
hefur það búið síðan við þröng-
an kost.
Árið 1985 skipaði þáverandi
menntamálaráðherra, Ragn-
hildur Helgadóttir, sérstaka
nefnd til að gera tillögur um
uppbyggingu náttúmfræða-
safns. Þessi nefnd skilaði áliti
síðla árs 1987. I niðurstöðum
nefndarinnar er lögð áherzla á
nauðsyn þess að byggja yfir
starfsemi Náttúmfræðistofn-
unar — rannsóknir, vísindastörf
og náttúmfræðasafn — sem
sætt hefur erfíðri starfsaðstöðu
í þröngu „bráðabirgðahúsnæði“
í áratugi.
Ævar Petersen, deildarstjóri
hjá Náttúmfræðistofnun, segir
í viðtali við Morgunblaðið um
helgina: „Allir [nefndarmenn]
vóm líka sammála um að ásamt
ríkinu væri hlutdeild Reykjavík-
urborgar eðlileg og æskileg.
Má benda á að ekkert sveitarfé-
lag hefur meiri hagsmuni af
sýningum og fræðslu í slíkri
stofnun en Reykjavík og skólar
í borginni, þótt henni sé einnig
ætlað að vera fyrir alla íslend-
inga, eins' og hefur verið
verkefni Náttúmfræðistofnun-
ar hingað til. Hinsvegar vóm
menn ekki alveg sammála um
hvemig staðið skyldi að rekstr-
inum. Meirihlutinn vildi að
sýningar- og fræðsluþátturinn
yrði rekinn sem sjálfseignar-
stofnun með fleiri eignar- og
samstarfsaðilum. Hins vegar er
Náttúmfræðistofnun líka ætlað
samkvæmt lögunum að koma
upp vísindalegum náttúmgripa-
söfnum og stunda vísinda-
störf."
Löggjafinn setti Náttúm-
fræðistofnun íslands starfs-
ramma og starfsmarkmið með
lögunum frá 1965. Þar er lög-
ákveðið að stofnunin verði
miðstöð almennra vísindalegra
rannsókna á náttúm Islands.
Þar er og kveðið á um að stofn-
unin komi upp vísindalegu
náttúmgripasafni sem og sýn-
ingarsafni. Þessum lögum
hefur hinsvegar ekki verið fylgt
eftir með viðunandi fjárveiting-
um eða starfsaðstöðu.
Á aldarafmæli Náttúmfræði-
félagsins er meir en tímabært
að hyggja að úrbótum í þessu
efni. Það væri ennfremur í sam-
ræmi við brýna þörf á alhliða
náttúmvemd að auka veg þess-
arar stofnunar. Það væri og í
samræmi við ört vaxandi áhuga
einstaklinga og þjóða á bættri
sambúð við umhverfí fólks og
það lífríki sem það deilir jörð-
inni með. Og síðast en ekki sízt
væri það í samræmi við þá þjóð-
arvakningu á vemdun náttúm
íslands, sem nú er að rísa.
Eru stelpur og strákar
jafngildir einstaklingar? i
Staða kynja í skólum
eftírSigríði
Jónsdóttur
Dagana 15,—17. september 1987
var haldin ráðstefna í Danmörku á
vegum Ráðherranefndar Norður-
landa um stöðu kynja í skólum og
menntun kennara. Ráðstefnan bar
heitið „Stelpa og strákur — jöfn
staða", („Pige og dreng — pá lige
fod“). Þátttakendur ráðstefnunnar
voru um 70, kennarar, fræðimenn
og stjómendur menntamája. Frá ís-
landi tóku þátt Elín G. Ólafsdóttir
og Hanna Kristín Stefánsdóttir frá
Kennarasambandi íslands, Ólafur
Proppé og Ragnhildur Bjamadóttir
frá Kennaraháskóla íslands, Gerður
G. Óskarsdóttir, Háskóla íslands,
sem flutti eitt af aðalerindum ráð-
stefnunnar, Valgerður Bjamadóttir,
stjómandi verkefnisins Bijótum
múrana, (norrænt verkefni um jafn-
rétti kynja til atvinnu) og undirrituð
frá menntamálaráðuneytinu, sem
sat í undirbúningsnefndinni.
Tilgangur ráðstefnunnar var að
skiptast á skoðunum og upplýsing-
um og bera saman reynslu norrænna
starfsfélaga á sviði jafnréttismála.
Áhersla var lögð á að fmna leiðir
til að gera kennara meðvitaða um
stöðu kynjanna í skólum þannig að
þeir tækju mið af því í öllu skóla-
starfí. Fyrirlestrar og umræður í
hópum snemst um fimm megin-
þætti:
1. Stöðuna á Norðurlöndum um
þessar mundir.
2. Sjálfsmynd bama og sjálfsvitund.
3. Tungumálið og hegðun bama í
skólum.
4. Inntak náms, námsefni og
kennsluaðferðir, einkum í nátt-
úrufræðum og tæknigreinum.
5. Hindranir og leiðir til að gera
kennara meðvitaða.
í lok ráðstefnunnar var samin
ályktun sem send var til Ráðherra-
nefndar Norðurlanda. Ályktunin er
í sjö liðum, tillögur um aðgerðir á
næstu árum. Fyrsta tillagan ásamt
gremargerð er eftirfarandi:
1. Árið 1990 verði jafnréttisár í
gmnnskólum allra Norðurlanda-
þjóða.
„Gögnin sem komu fram á nám-
stefnunni gefa til kynna að gera
verði sérstakt átak ef auka á jafn-
rétti kynja í skólum. Það er áberandi
og aðkallandi þörf fyrir að málinu
verði veittur aukinn forgangur í
norrænni samvinnu þannig að hafn-
ar verði samræmdar aðgerðir sem
beini athyglinni að ogþrói jafnréttis-
störf á öllum sviðum í gmnnskólum.
Strákar eiga ekki að ráða ferðinni
á kostnað stelpna. Þannig er ástand-
ið núna en þátttakendur námstefn-
unnar telja að ef koma eigi á jafnrétti
í þjóðfélaginu í raun, verði að gera
átak á gmnnskólastigi þar sem með-
vitund og ímynd kynhlutverksins
mótast. Það verður að breyta skólan-
um svo hann gefí rúm fyrir stelpum-
ar og reynslu þeirra. Og stelpumar
verða að fá aukin tækifæri til að
velja sér menntun og starf til jafns
við strákana þannig að konur fái
aukin tækifæri til starfa á vinnu-
markaðinum."
Hinar tillögumar em:
2. Samnorrænt verkefni um jafn-
réttismál innan kennaramennt-
unar.
3. Rannsóknir verði efldar á nor-
rænum vettvangi um jafnrétti
kynja í grunnskólum og í endur-
menntun.
4. Skráning fari fram á öllum verk-
efnum sem í gangi em á Norðuri-
öndum.
5. Sett verði á laggimar stofnun til
að safna og miðla upplýsingum
um þróunarverkefni og rann-
sóknir um jafnréttismál í skólum
og kennaramenntun.
6. Arið 1989 verði haldin norræn
ráðstefna í framhaldi af þeirri
sem nú var haldin.
7. Norræna ráðherranefndin vinni
að jafnri skiptingu kynja í stjóm-
um, ráðum og nefndum sem fjalla
um gmnnskóla og kennara-
menntun.
Hvers vegna em þessar tillögur
settar fram? Er ástandið ejns og
fram kemur í 1. tillögunni? Á þetta
líka við í íslenskum skólum? Er ekki
jafnrétti milli kjmja ríkjandi á ís-
landi? Er staða kynja ekki jöfn? Em
stelpur og strákar ekki jafngildir
einstaklingar?
Spumingar sem þessar hljóta að
vakna hjá lesendum og mun ég því
reyna að svara þeim að nokkm.
Spumingunni um jafnan rétt kynja
svara ég játandi: Það er jafnrétti á
íslandi, samkvæmt lögum. Árið
1985 vom sett ný lög um jafna stöðu
og jafnan rétt kvenna og karla (nr.
65/1985). Þar segir í III kafla, 10.
gr. um menntun:
„í skólum og öðmm mennta- og
uppeldisstofnunum skal veita
fræðslu um jafnréttismál. Kennslu-
tæki og kennslubækur, sem þar em
notuð, skulu vera þannig úr garði
gerð að kynjum sé ekki mismunað.
Við náms- og starfsfræðslu í skól-
um skal leitast við að breyta hinu
venjubundna starfs- og námsvali
kvenna og karla til samræmis við
tilgang laga þessara. Menntamála-
ráðuneytið ber ábyrgð á framkvæmd
þessa ákvæðis í samráði við Jafnrétt-
isráð."
Spumingum um jafna stöðu kynja
svara ég neitandi; staða kynja er
ekki jöfn. Stelpur og strákar em í
raun ekki jafngildir einstaklingar.
Dætur okkar og synir, eða bama-
böm, fá ekki jafna möguleika í
uppeldinu. Þetta em stórar fullyrð-
ingar sem ég mun reyna að varpa
nokkm ljósi á.
í nýlega útkomnu námsefni um
jafna stöðu kynja í skólum, sem ber
heitið „Stelpur, strákar, jafngildir
einstaklingar", em nokkrar niður-
stöður úr rannsóknum lagðar til
gmndvallar. (Efnið, sem er 40
mynda litskyggnuflokkur, ásamt
skýringum og verkefnablöðum fyrir
nemendur, var gefíð út af Náms-
gagnastofnun að tilhlutan jafnréttis-
nefnda Hafnarfjarðar, Kópavogs og
Reykjavíkur. Undirrituð er höfundur
efnisins.)
Hér er að mestu stuðst við erlend-
ar rannsóknir, einkum frá Norður-
löndunum og Bandarílqunum, þar
sem litlar sem engar rannsóknir á
stöðu kynja í skólum hafa verið gerð-
ar hér á landi. Þær fáu athuganir
sem gerðar hafa verið af kennumm
benda til þess að staðan hér sé svip-
uð.
í fyrmefndu námsefni, „Stelpur,
strákar, jafngildir einstaklingar",
fyrir yngri stig gmnnskólans og í
námsefni fyrir eldra stigið (7.-9.
námsár): „Stelpur, strákar og starfs-
val“, eftir Gerði G. Óskarsdóttur,
sem gefíð var út á sama tíma af
sömu aðilum, er getið þeirra heim-
ilda sem hér er stuðst við.
Niðurstöðumar úr rannsóknum
em eftirfarandi:
— hugmyndir bama um kynhlut-
verk mótast snemma;
— hugmyndir sínar um kyn og hlut-
verk fá böm frá heimili, skóla,
félögum, fjölmiðlum o.fl.;
— í uppeldi stelpna virðist vera ýtt
undir tillitssemi, umhyggju,
vemd, snyrtimennsku, en auk
þess ósjálfstæði, hlédrægni, var-
úð, feimni, undirgefni og hlýðni;
— í uppeldi stráka virðist vera ýtt
undir hreysti, kjark, þor, úthald,
Sigríður Jónsdóttir
„Að sjálfsögðu er eðlis-
munur á stelpum og
strákum, konum og
körlum, ogþví viljum
við vonandi ekki
breyta. En stelpur og
strákar eru ekki jafn-
gildir einstaklingar á
meðan uppeldi þeirra
miðast við gildismat
sem metur meira flest
sem strákar gera eins
og er í okkar þjóðfé-
lagi.“
baráttu, styrk, öryggi og sjálf-
stæði;
— fordómar eru rílq'andi varðandi
kynhlutverk stelpna og stráka;
— stelpur hljóta mun minni athygli
og hvatningu í skólanum en
strákar;
— strákar hljóta auk athygli og
hvatningar meiri aðstoð í skólan-
um en stelpur;
— menntun og störf kvenna eru
minna metin til launa í þjóðfélag-
inu en störf karla auk þess sem
nær eingöngu konur vinna ólaun-
uðu störfín (heimilisstörf og
bamauppeldi);
— stelpur sækja síður í tæknistörf
og flóknustu störfín við tölvur en
strákar.
Lítum nánar á þessar fullyrðing-
ar. Þegar böm koma í skólann 5—6
ára gömul hafa þau þegar ákveðna
sjálfsmynd, mismunandi sterkt mót-
aða. Hluti af sjálfsmyndinni er
kynímyndin, hugmyndir um hlutverk
kynjanna.
Hvar og hvemig ætli sjálfsmyndin
mótist?
Heimilin
Mótun kynímjmdar hefst fljótlega
eftir fæðingu þegar stelpumar em
klæddar í bleikt en strákamir í blátt,
þær em „sætar, mjúkar og fínleg-
ar“, þeir em „stórir, sterkir og
myndarlegir", jafnvel þótt börnin séu
jafnstór fædd. Margir foreldrar tala
við bömin sín og koma fram við þau
á mismunandi hátt eftir kynferði
þeirra, stelpur fá t.d. meiri aðstoð,
strákar verða að læra að bjarga sér.
Leikföng sem bömum em gefin em
iðulega valin með hliðsjón af því
hvort um stelpu eða strák er að
ræða, enda er oft spurt í verslunum:
„Er það fyrir strák eða stelpu?" Það
sama virðist gilda um bækur. Þegar
frá unga aldri fá böm oft bækur sem
miða við þau ólíku áhugamál sem
menn gefa sér að stelpur og strákar
hafí, það er talað um stelpu- og
strákabækur. Athuganir sýna að
stelpur Iesa gjaman svokallaðar
strákabækur en strákar sjaldan
stelpnabækur. Hvers vegna ætli það
sé? Algengt er að stelpur og strákar
fái ólík viðfangsefni eða störf á
heimilum, þær aðstoða í eldhúsi eða
við þjónustu, þeir fá oft verkefni sem
álitin em meira krefiandi.
Eins og fram kemur hér á undan
sýna rannsóknir að sérstök hugtök
virðast vera ríkjandi í uppeldi stelpna
en önnur í uppeldi stráka. Ósjálf-
stæði, hlédrægni, varúð, feimni,
undirgefni, hlýðni þegar stelpur em
annars vegar en t.d. kjarkur, þor,
úthald, barátta, styrkur, öryggi og
sjálfstæði varðandi stráka. Hvað
ætli þetta þýði fyrir sjálfsmyndina?
í ritinu „Theory and Practice",
hausthefti 1986, greininni „Sex Equ-
ity in Parenting and Parent Educati-
on“ (D.C.J. + W.P.W.) er vitnað í
ýmsar rannsóknir á þeim þáttum
sem hér hafa verið nefndir.)
Fjölmiðlar
Aðrir sterkir áhrifavaldar á kyní-
myndina em fiölmiðlar. Áhrifa
sjónvarps á hugmyndir og hegðun
bama virðist gæta snemma og vera
stöðug og sterk á uppvaxtarámm
þeirra. Margar kvikmyndir og
skemmtiþættir í sjónvarpi sýna stöð-
luð kynhlutverk kvenna og karla.
Ekki síst í teiknimyndum, einu vin-
sælasta bamaefninu, hegða kven-
og karlpersónur sér eins og ætlast
er til. Karlmennimir era sterkir og
valdamiklir, konumar em fallegar
og oftast ósjálfbjarga, þær hafa
sjajdan völd og áhrif.
í fréttum em karlmenn oftast í
sviðsljósinu. Þeir hljóta því að vera
mun merkilegri og mikilvægari per-

sónur, og vera að fást við merkilegri
hluti en konur í augum ungra bama.
Þessu ti! staðfestingar vil ég leyfa
mér að benda á nýlega könnun Sig-
rúnar Stefánsdóttur, fréttamanns,
um konur og karla í fiölmiðlum.
Ekki má gleyma auglýsingunum
sem böm horfa mikið á. Þar koma
hin stöðluðu kynhlutverk einna
sterkast í ljós. Máttur auglýsinga
hlýtur að vera mikill, annars væri
varla svo miklu kostað til þeirra!
Bækur em einnig sterkir áhrifa-
valdar á sjálfsmjmd bama. í mörgum
bókum er strákum og körlum lýst
sem dugmiklum leiðtogum sem eiga
auðvelt með að leysa flókin vanda-
mál, en stelpur eða konur em oft
óvirkir áhorfendur.
Eða þá ævintýrin! Ungi maðurinn
er venjulega hraustur, sterkur og
úrræðagóður en unga stúlkan fögur
og óvirk, hún bíður þolinmóð eftir
að verða bjargað úr einhveijum
háska.
Allt þetta hefur áhrif á sjálfs-
myndina, á mótun bamanna sem
hefst á heimilum og heldur áfram í
skólunum.
Skólinn
Skólinn (gmnnskólinn) virðist við-
halda og styrkja hina hefðbundnu
kynímynd. Sömu hugtök virðast vera
ríkjandi gagnvart kynjunum og í
uppeldi á heimilum. Niðurstöður
rannsókna á mismunandi aðstoð,
athygli og samskiptum kynja em
sláandi (sjá hér að framan).
Getur þetta verið rétt? spyijið þið
eflaust, lesendur góðir, og þess sama
spyija kennarar þegar þessar niður-
stöður em kynntar. Flestar rann-
sóknir sem ég hef kjmnt mér, einkum
frá Norðurlöndunum og Banda-
ríkjunum, um að strákar fái meiri
athygli og aðstoð í skólastofunni en
stelpur, sýna hlutföllin 60—70%
strákum í vil. Það sama gerist í
umræðum í skólastofunni, strákar
tala (þeir taka oft orðið meðan stelp-
umar bíða þolinmóðar eftir að
komast að) og fá athygli í svipuðu
hlutfalli.
Hér á landi hafa nær engar bein-
ar rannsóknir farið fram en þær
athuganir sem gerðar hafa verið
benda til hins sama.
Nær öll sérkennsla eða stuðnings-
kennsla í skólum, einnig hér á landi,
er veitt strákum.
Á skólavelli er algengt að strákar
leggi undir sig mesta rýmið, fót-
boltinn er þar víða allsráðandi,
stelpumar em oft reknar frá.
En hvað með námsefnið? í flestu
námsefni sem kennt hefur verið á
undanfömum ámm (sumt er enn
kennt) er kjmjum gróflega mismun-
að. Sem dæmi má taka Islandssög-
una (Jónas Jónsson, 1915 og
Þórleifur Bjamason, 1968). Þar
koma konur og böm nær ekkert við
sögu! Vom konur ekki til á íslandi
áður fyrr? Jú, þær vom reyndar til,
örfáar em nefndar sem stóðu dyggi-
lega við hlið dugmikilla maka sinna.
í námsbókum í móðurmáli er kynj-
um einnig gert mjög mishátt undir
höfði. Sem dæmi vil ég leyfa mér
að vitna í grein í „Nýjum mennta-
málum", 4.tbl. 3. árg. 1985, eftir
Kristínu Jónsdóttur kennara: „Stelp-
umar og strákamir í skólabókun-
um“. Hún gerði athugun á tveimur
málfræðibókum, íslenskri málfræði
eftir Bjöm Guðfinnsson (1937) og
Málvísi I (1984) eftir Indriða Gísla-
son. í greininni segir:
„Aðferðin sem notuð var til að
kanna bækumar var að telja hversu
oft orð sem vísuðu til annars hvors
kynsins kæmu fyrir í æfingunum.
Niðurstöðumar urðu þessar:
Málfræði B.G. Málvísi I
fjöldi % fjöldi %
Karlkyns-
persónur
Kvenkyns-
persónur
460 90 159 82
35 18 52 10
um karlmanns) og kemur m.a. fram
í því að horft er á útlit hennar og
aðrar „dyggðir" sem þjóna karl-
manninum. T.d.: „Hún er sparnej+in
og nægjusöm." Þá sér höfundur
hana iðulega sem eftirbát karl-
mannsins. T.d.: „Hann er frægari
en hún.“ Höfundur hefur einnig
ákveðnar hugmyndir um hvemig
hinn fullkomni karlmaður ætti að
vera. Honum er lýst sem atorkusöm-
um, duglegum, góðviljuðum, fóm-
fúsum, áræðnum, samviskusömum,
vitmm og þeim sem tekur afstöðu."
Um' lestrarbækur segir Kristín:
„Ein athugun hefur verið gerð á
lestrarbókum 4., 5. og 6. bekkjar
en það var BA-verkefni Sigríðar
Bjömsdóttur og Hellenar M. Gunn-
arsdóttur í félagsfræði 1983. Það.
sem vekur mesta athygli í niðurstöð-
um þeirra er hvemig kynin skiptast
í hlutverk aðalpersóna. Af 61 sögu
em 34 karlmenn aðalpersónur eða
56%. Konur em aðalpersónur 10
sagna eða 16%. Meginniðurstaða
Sigriðar og Hellenar kemur fram í
þessum orðum þeirra: „Boðskapur
lestrarbókanna í garð kvenna er af-
dráttarlaus, konur em atkvæðalitlar
og vanmáttugar persónur, en karlar
hins vegar afreksmenn sem oft leysa
þann vanda sem að steðjar af miklu
hugviti og hugrekki."
Til samanburðar las ég lestrar-
bókina „Saman" úr Lesarkasafni
gmnnskóla sem gefín var út 1984.
Eg sleppti ljóðum eins og þær stöll-
ur. Fróðlegt er að bera saman
hvemig kynjum er skipað í hlutverk
aðalpersóna, annars vegar í „Sam-
an“ og hins vegar í lestrarbókunum
áðumefndu.
Hlutfall aðalpersóna
' lestrarbækur Saman
Samhengið sem persónumar
komu fyrir í er nokkuð mismun-
andi. Hjá Bimi Guðfinnssyni kemur
fram viðhorf höfundar til konunnar.
Það er oftast jákvætt (séð með aug-
Kyn flöldi sagna % fjöldi sagna %
Karlkyn 34 56 9 56
Kvenkyn 10 16 4 25
Bæðikyn 16 26 3 19
Ókyngreint 1 2 0 0
61 100 16 100
Af þessari töflu sést að hlutfall
karlkjmspersóna sem taka á sig að-
alhlutverkið er nákvæmlega sama í
lestrarbókunum og í „Saman".
Kvenfólki er að fiölga en betur má
ef duga skal.“
í lestrarbókum handa gagnfræða-
skólum I-IV hefti, 1965, (A.Þ., B.V.
og G.G. völdu efnið) sem enn em
notaðar vlða í skólum em 852 blaðsí-
ður eftir karlmenn en 2 blaðsíður
eftir konur (birt í ritgerð eftir H.H.
G.: „Hugmyndafræðin að baki vali
námsefnis í íslenskum bókmenntum
í 7., 8. og 9. bekk í gmnnskóla“).
Þessi afstaða til kvenna var einn-
ig áberandi í gömlu reikningsbókun-
um. Flest orðadæmin fjölluðu um
dugmikla stráka að leysa vandasöm
verkefni. Ef stelpur vom yfirleitt
nefndar vom þær í þjónustuhlutverki
eða hjálparþurfí.
En á þessu hefur orðið breyting
í rétta átt. í nýju námsefni í stærð-
fræði er kynjum gert jafn hátt undir
höfði. Það sama má segja um sumt
nýtt námsefni í öðmm greinum, að
reynt er að taka tillit til jafnréttis-
sjónarmiða.
Varðandi samskiptin benda rann-
sóknir til þess að kennarar (eins og
foreldrar) tala á annan hátt við stelp-
ur en stráka, röddin er einnig
brejrtileg. Þetta virðist vera ómeðvit-
að og á við um kennara af báðum
kjmjum.
Á ráðstefnunni sem getið er um
I upphafí þessarar greinar greindi
Tor Hultman, dósent í málþróun og
málþroska við Kennaraháskólann í
Malmö í Svíþjóð frá niðurstöðum
yfirgripsmikilla rannsókna sem hann
stjómaði á ámnum 1980—86. „í ljós
kom að stúlkur og drengir nota mis-
munandi mál í skólum. Drengir byija
snemma að líkja eftir hinu opinbera
máli (karlasamfélagsins) en mál
stúlknanna er persónulegra, beinist
innávið“ eins og Hultman sagði.
„Stúlkumar fá oftar en drengir verk-
efni einsog að hreinrita og skrifa
upp texta, en drengimir semja sjálf-
stæðan texta oftar en stúlkumar. Á
segulbandsspólum lejrfði Holtman
okkur að heyra hvemig kennarar
nota mismunandi raddblæ eftir því
hvort þeir tali við drengi eða stúlk-
ur, (gælutónn við stúlkur)."
(Heimild: Hanna Kr. Stefánsdóttir,
frásögn af ráðstefnunni í Félags-
blaði B.K., nóv. 1987.)
Að lokum vil ég geta um þær
fyrirmyndir sem nemendur hafa
varðandi stjóm skóla. Um 65%
gmnnskólakennara á landinu em
konur (á jmgri stigum, 6—9 ára, em
flestir kennarar konur) en í stjóm
skóla snýst dæmið við, um 80%
skólastjóra em karlar.
Áhrif
Hvaða áhrif hefur þessi mótun?
Um það hefur lengi verið deilt og
því verður að sjálfsögðu ekki svarað
hér, aðeins varpað fram nokkmm
spumingum til umhugsunar. Er hún
jákvæð fyrir drengi en neikvæð
gagnvart stúlkum? Ég tel að hún
geti engu síður verið neikvæð fyrir
drengi en stúlkur, t.d. drengi sem í
eðli sínu falla ekki inn í munstrið:
sterkir — karlmannalegir — úrræða-
góðir o.s.frv. Þetta em miklar kröfur
og óréttmætar. „Þetta er eðli
stúlkna, viljum við brejita þvf?“ heyr-
ist gjaman sagt þegar kvenímjmd-
ina, hina blíðu og undirgefnu, ber á
góma og á sama hátt „Strákar em
svona" þegar talað er um jrfírgang
og tillitsleysi stráka.
Að sjálfsögðu er eðlismunur á
stelpum og strákum, konum og körl-
um, og því viljum við vonándi ekki
brejrta. En stelpur og strákar em
ekki jafngildir einstaklingar á meðan
uppeldi þeirra miðast við gildismat
sem metur meira flest sem strákar
gera eins og er í Qkkar þjóðfélagi.
Em hugtök eins og tillitssemi,
umhyggja, vemd og snjrtimennska
ekki eins mikilvæg fyrir drengi og
stúlkur? Hafa stúlkur síður þörf fyr-
ir kjark, þor, úthald og sjálfstæði
en drengir? Hvaða áhrif ætli það
hafí á sjálfsmjmdina þegar stelpur
em stöðugt hvattar til að fara var-
lega og óhreinka sig ekki í leikjum
en strákum er hrósað fyrir frum-
kvæði og þor. Óhreinar gallabuxur
em jákvætt tákn þegar þeir eiga í
hlut en þær fá tiltal fyrir sóðaskap.
Er það forsvaranlegt í kröfuhörðu
þjóðfélagi nútímans, þar sem gildis-
matið er það að völd, áhrif og
peningar séu æðri en mannleg gildi
eins og umönnun, ástúð og tillits-
semi, að stúlkur öðlist sjálfsmynd
sem gjaman einkennist af ósjálf-
stæði og hjálparleysi en drengir hinu
gagnstæða?
Eins má spyija: Er það forsvaran-
legt að í nútíma þjóðfélagi þar sem
karlmenn þurfa m.a. að bera aukna
ábyrgð á uppeldi bama sinna sé
ekki lögð áhersla á mannlegu gildin
í uppeldi drengja?
Hvað er til ráða?
Á undanfömum ámm hefur bar-
áttan fyrir jafnrétti kynja, m.a. á
Norðurlöndum, beinst að atvinnulíf-
inu og þar með að náms- og starfs-
* vali unglinga. Lögð hefur verið
áhersla á að víkka sjóndeildarhring
stúlkna og hvetja þær til að sækja
í hefðbundin karlastörf. Uppeldis-
störf og þjónustustörf ýmiskonar,
m.a. umönnun sjúkra og aldraðra,
Sjá á bls. 33.