Morgunblaðið - 26.01.1988, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. JANÚAR 1988
ÞINGBRÉF
STEFÁN FRIÐBJARNARSON
Fjáröflun til ríkis og sveitarfélaga er aðallega af
tvennum toga: 1) skattheimta, 2) gjaldtaka fyrir ákveðna
þjónustu.
Skattar verða líklega áfram langstærsta tekjuöflunarleið
hins opinbera. Gjaldtaka og afnotagjöld spanna aðeins
3—4% af útgjöldum hins opinbera hér á landi.
Skatttöku ríkisins má flokka eða greina eftir ýmsum
leiðum. í rítlingnum „Fjárhagur hins opinbera til ársins
2010“, sem hér verður stuðst við, er hún sundurliðuð í
fjóra höfuðflokka: 1) tekju- og eignaskatta, 2) launaskatt-
og gjöld af atvinnu, 3) almenna neyzluskatta, 4) aðra
óbeina skatta.
i Skipting skatta í nokkrum
1 OECD-löndum 1983
I (hlutfallsleg' skipting)
Launa-
Tekju- skattur Skattar
og og at- á
eignar- vinnu-
skattar gjöld
Aðrir
almenna óbeinir'
neyslu skattar
Alls
ÍDanmörk ................................ 60,2 3,9 21,1 14,8 100,0
Finnland ................................ 52,1 7,8 19,8 20,3 100,0
Noregur ............................... 41,6 21,7 18,2 18,5 100,0
Svíþjóð ................................. 44,0 31,5 13,6 11,0 100,0
I Bretland ............................... 51,2 19,0 13,9 15,9 100,0
'Íslandl985 .............................. 17,0 7,0 49,0 27,0 100,0
Heimild: OECD Revenue Statistics 1965—1984. OECD París 1985. Þjóðhagsstofnun, þjóð-J
| hagsreikningaskvrslur,
Meðfylgjandi samanburðartafla (úr ritlingnum Fjárhagur hins opinbera til ársins 2010) sýnir mis-
munandi beitingu skattheimtu — tekjuöflunarleiðir rikisins — í Bretlandi, Danmörku, Finnlandi,
íslandi, Noregi og Svíþjóð. Grannþjóðir ganga mun lengra en við í tekjusköttun. Við höfum hinsveg-
ar beitt skattheimtunni inn í verð vöru og þjónustu í ríkara mæli en þær.
Telguskattar - Eyðsluskattar
HÓFLEG SKATTHEIMTA ER BEZTA VÖRNIN GEGN SKATTSVIKUM
Skattar hafa að mörgu leyti
þróast með öðrum hætti hér á
landi en í grannríkjum. Þannig
vega tekju- og eignaskattar, bæði
einstaklinga og fyrirtækja, mun
þyngra í skatttöku annarra Norð-
urlandaþjóða en íslendinga. Hér
hefur þróunin í tekjukerfí ríkisins
verið sú, að beinir skattar (tekju-
og eignaskattar) hafa . verið
vílq'andi en óbeinir skattar
(eyðsluskattar) vaxandi. Útsvör
og fasteignagjöld gegna hinsveg-
ar stóru hlutverki í tekjuöflun
sveitarfélaga.
Tekju- og eingaskattar eru 60%
af skattheimtu í Danmörku en
aðeins 17% hér á landi. Almennir
neyzluskattar eru hinsvegar 49%
af skattheimtu hér á landi og
aðrir óbeinir skattar 27%, eða
samtals 76%. Sambærilegar tölur
f Svíþjóð eru aðeins 13,6% og
11,0%, eða samtals 24,6%.
Þessi mismunandi skattheimta
segir að sjálfsögðu til sín í verði
vöru og þjónustu. Drjúgur hluti
verðs vöru og þjónustu hér á landi
eru ríkisskattar. Tekjuskattar
hafa og áhrif á vinnuframlag fólks
og eyðsluskattar á eyðslu þéss.
Eða svo skyldi maður ætla. I öllu
falli eiga skattar að vera hag-
stjómartæki, samhliða tekjuöflun.
Engu að síður á peningaspamaður
fremur í vök að veijast hér á landi
en í grannrílqum. Því veldur ef-
alít- ið meiri stöðugleiki í kaup-
gildi gjaldmiðils grannríkjanna
(nánast engin verðbólga) og þar
af leiðandi tryggari ávöxtun
spamaðarins.
Sjá nánar meðfylgjandi saman-
burðartöflu um skattheimtuleiðir
nokkurra Evrópuríkja.
II
„Skoðanir styrktar athugunum
benda til þess, að í ýmsum löndum
OECD hafí stjómvöld farið um-
fram eðlileg skattheimtumörk.
Efri skattheimtumörk ber þá að
skilja þannig að þeim sé náð þeg-
ar dregur svo úr vinnuvilja ein-
staklinga að framleiðsluþættir
standa ónotaðir."
Svo segir í tilvitnuðum ritlingi,
sem og eftirfarandi:
„Aðrir telja efstu mörkum náð
þegar viðbótarkróna í skatti leiðir
til þess að svo og svo mörgum
aurum í almennri atvinnustarf-
semi er skotið undan skatti. Með
þessum hætti setur neðanjarðar-
hagkerfíð skattheimtu og þar með
eyðslu í opinbera búskapnum efri
mörk.“
Skattsvik em sum sé ekkert
séríslenzkt fyrirbrigði. Þau eru
jafnslæm engu að síður. „í Noregi
er talið að um 4—6% af lands-
framleiðslu liggi utan opinberrar
skráningar. Hlutfallið er svipað í
Svíþjóð og í Bandaríkjunum. Hér
á landi var nýlega kannað hve
stórt neðanjarðarhagkerfíð væri.
Niðurstaðan var sú að það gæti
verið um 5—7%“.
Skattkerfisbreyting sú, sem
þegar er í höfn að stærstum hluta
(stefnt er að virðisaukaskatti
1989), hefur ekki sízt þann til-
gang að koma við virkara skatt-
eftirliti og markvissari vöm gegn
skattsvikum. Þeirri viðleitni ber
að fagna. Það er hinsvegar gam-
all sannleikur og nýr að bezta
ráðið gegn skattsvikum er hóf-
semd í skattheimtu. Hófsemd í
skattheimtu sem leiðir til betri
skattskila þarf ekki að þýða minni
skatttekjur heldur hið gangstæða.
Það er betra að ganga á svig við
kelduna en hverfa í hana.
III
Ef fram heldur sem horfir um
skattaþróun hér á landi standa
líkur til að telq'u- og eignaskattar
verði fyrst og fremst tekjustofn
sveitarfélaga áður en langir tímar
líða. Eyðsluskattar verða hinsveg-
ar farvegur flárstreymis til ríkis-
ins. Þar af leiðir að hlutur ríkisins
í almennri verðþróun er og verður
mikill, að ógleymdri verðlagningu
opinberrar þjónustu; pósts, síma,
ríkisútvarps o.sv.fv.
Með virðisaukaskatti (1989) og
einfaldari tollalöggjöf vinnst
tvennt: Samræmdari skattheimt-
an og betri skattskil. Líkur standa
og til að tollaþróun sú, sem að
er unnið, færi verzlun inn í landið.
Það er að verð á vöru, sem dreg-
ið hefur íslendinga ámm saman
og tugþúsundum saman utan í
innkaupaferðir, verði gimilegra í
heimaranni. Það væri meira en
tímabært. En við sjáum senn hvað
verður í þessu efni.
Eyðslu- og veltuskattar verða
höfuðtelq'ustofn íslenzka ríkisins
í fyrirsjáanlegri framtíð. Sumir
spá því og að skattheimta tengist
meir launagjöldum fyrirtækja og
starfsemi þeirra, en sú hefur raun-
in orðið hjá öðmm norrænum
ríkjum.
IV
Afnotagjöld eða gjaldtaka fyrir
veitta þjónustu kann og að vaxa
nokkuð. Færa má ýmis rök fyrir
slíkri gjaldtöku. Fólk fer betur
með þá vöm, sem það greiðir fyr-
ir, þó ekki sé nema að hluta til.
Það hefur og jákvæð, upplýsandi
áhrif að neytendur geri sér grein
fyrir því hvað sú vara eða þjón-
usta kostar í raun, sem I té er
látin. Endanlega greiðir almenn-
ingur alla opinbera þjónustu, ef í
ekki í verði hennar þá í hærri
sköttum.
Á hinn bóginn má ekki verð-
leggja vöm eða þjónustu eins og
lyf, læknishjálp og annað hlið-
stætt með .þeim hætti að ein-
hveijir, sem á þurfa að halda,
gangi bónleiðir til búðar. Hér er
því vandrataður meðalvegurinn.
Gjaldtaka af þessu tagi kemur
heldur ekki til með að vega þungt
í tekjuöflun hins opinbera. Hún á
reyndar ekki alls staðar við. En
beitt af réttsýni og hófsemd — á
afmörkuðum sviðum — kann hún
að þjóna jákvæðum tilgangi að-
halds, hagsýni og spamaðar.
„Ertu enn
í Alþýðu-
flokkn-
um, Lalli?“
Loks kom snjórinn svo um
munaði og snjómðningstæki em
allt í einu á götum borgarinnar
og ungviðið leikur sér á sleðum
þar sem því verður við komið.
Andrúmsloftið að nýju orðið
ferskt og hreint og loftmengunin
af völdum einkabflanna horfín,
allavega í bili sem betur fer. Það
var í þijúbíó í B-sal Regnbogans
í miðri viku áður en fór að kyngja
niður snjó. A1 Capone og Elliot
Ness áttust við á hvíta tjaldinu
ásamt sínum mönnum. Það var
stanslaus skothríð frá byijun ti 1
enda. Staður og stund, bannárin
í Chicago einhvem tíma á fyrstu
ámm ijórða áratugarins þegar
bófar A1 Capohe gerðu tilraun til
að stjóma heilu samfélagi. Það
var skálmöld. Til hliðar við mig,
fyrir miðjum bíósalnum sátu tveir
menn eitthvað á sextugsaldri og
hámuðu í sig Jakkrískonfekt. Þeir
lifðu sig inn í andrúmsloftið í
Chicago um 1930 þegar heims-
kreppan kom með öllum sínum
þunga og erfiðleikum. Svo kom
allt í einu hlé. Annar félaganna,
sá er var með alskegg og ekki
ólíkur ýmsum úr liði A1 Capones
fór fram og sagðist ætla að sækja
poppkom og meira lakkrískon-
fekt. Svo kom hann inn í bíósalinn
með sælgætið og var bmgðið. Við
sátum þama fjögur eða fímm, í
þijúbíó. Maðurinn settist við hlið
félaga síns:
- -Hún vildi fá að sjá nafnnúm-
erið, sagði hann og andvarpaði
um leið og hann rétti félaga sínum
poppkomspoka.
— Ha, hver? spurði sá sem
hafði setið sem fastast.
— Nú, stelpan í sælgætissöl-
unni.
— Jæja.
— Já, ég skrifaði ávísun og var
því miður ekki með nafnnúmerið.
— Nú, af hveiju ekki? Alltaf
geng ég mð nafnnúmerið á mér
eða bankakortið.
— Það er búið að taka það úr
notkun.
— Ha, búið að taka það úr
notkun? Nú og síðan hvenær?
— Fylgist þú ekki með frétt-
um? Við fáum ekki lengur að
hafa nafnnúmerið.
- Jæja. Og hvað kemur þá í
staðinn?
— Maður gæti nú haldið að þú
sért með lögheimili í snjóhúsi uppi
á fjöllum. Nú á að taka eitthvað
í notkun sem heitir kennitala. Og
ég sem var loksins farinn að
muna nafnnúmerið mitt. Þá grípa
þeir til þessara ráðstafana. Það
er ekki að spyija að þessu illþýði.
- Illþýði?
— Já, ég sagði illþýði. Alþýðu-
flokkurinn, góði minn, og svo er
þetta illþýði búið að hækka mat-
vörurnar.
— Ekki hafa myndbandstækin
þó hækkað.
— Nei, en þú étur ekki mynd-
bandstækin.
- Ég er að spá í að kaupa eitt
myndbandstæki.
- Nú, já, það var þér líkt, að
eyða peningunum í tóman óþarfa.
— Það er nú ekki öruggt að
ég hafí efni á því. Það er búið
að taka af okkur eftirvinnuna að
mestu. Það er einhver samdráttur
í fyrirtækinu.
- Samdráttur? Þeir hafa aldrei
selt eins mikið af þvottavélum og
ísskápum eins og einmitt nú fyrir
jóiin. Nei, þú átt að fá þér verð-
bréf. Um að gera að ávaxta
peningana í verðtryggðum reikn-
ingum.
Svo lauk hléi. . . Fjórar eða
fimm hræður í bíósalnum. A1 Cap-
one og Elliot Ness komnir á hvíta
tjaldið í B-sal Regnbogans og
spennan í hámarki.
— Kennitala? Halli? Hvað áttu
við? spurði sá er ekki yfírgaf bíó-
salinn í hléi og hnippti í kunningja
sinn.
- Æ, það eru tíu tölustafír. Það
vill nú svo einkennilega til að
mitt númer er næstum því það
sama og bflnúmerið mitt.
— Bflnúmerið?
— Já, það er ekki öll vitleysan
eins, Lalli minn. Hvað, hefur þú
ekkert númer fengið?
— Nei, svei mér þá, ég er enn
með gamla góða nafnnúmerið
mitt.
- Þú átt að vera kominn með
nýtt númer, nýja kennitölu heitir
það víst. Ertu enn í Alþýðuflokkn-
um, Lalli? spurði sá er fór fram
f sælgætissöluna.
Lögreglan í Chicago undir for-
ystu Elliot Ness gerði harða hríð
af bófum A1 Capones á hvíta tjald-
inu. Það leið nokkur tími þar til
spumingunni var svarað.
- Já, auðvitað er ég enn í Al-
þýðuflokknum.
— Og ætlar að vera í flokknum
það sem eftir er?
— Já, það geri ég ráð fyrir,
Halli.
- Þér er ekki við bjargandi, ég
hef alltaf sagt það. Þú ætlar lengi
láta troða á þér.
- Troða á mér?
- Já, það er sama að hveiju
Alþýðuflokkurinn stendur, allt
samþykkir þú án þess að hreyfa
mótmælum. Það er ég viss um
að þú risir ekki upp þó að flokkur-
inn tæki endanlega af þér kaupið.
— Halli, ert þú ekki enn í Al-
þýðubandalaginu? spurði sá er
setið hafði undir gagnrýninni.
- Hvað kemur það málinu við?
— Nú, ég spurði nú bara svona.
— Jú, ég á víst að vera þar á
skrá. Það er nú ólíku saman að
jafna Alþýðuflokknum og Al-
þýðubandalaginu, Lalli minn.
— Jæja, þú segir það.
— Já, og meina það.
— Nei. Þetta er allt saman
sama tóbakið, Halli minn, og
kennir sig við alþýðuna og hefur
gert svo lengi sem ég man eftir.
— Svona, láttu ekki svona.
Viltu meira lakkrískonfekt?
— Já, endilega.
— Héma, gjörðu svo vel. Nei,
þú ert með svona skemmdar tenn-
ur, Lalli. Af hveiju ferðu ekki til
tannlæknis, maður?
— Æ, ég hef bara ekki efni á
því.
— Efni á því? Og ætlar að fara
að kaupa myndbandstæki. Nei,
því segi ég það. Þér er ekki við
bjargandi, Lalli.
Og svo lauk bíósýningunni og
félagamir kláruðu úr lakkrískon-
fektpokanum...