Morgunblaðið - 13.06.1992, Blaðsíða 10

títffHft/lf’rn. '
10 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. JÚNÍ 1992

Endurfundir
Leiklist
Súsanna Svavarsdóttir
Théátre de l’Unité, Mozart au
chocolat
Hveijum nema Frökkum
mundi detta í hug að búa til leik-
hús í agnarlítilli öskju, sem lítur
út eins og konfektkassi, skella
hárkollum á meirihlutann af
áhorfendum og gefa þeim nöfn
úr samtíma Mozrts, bjóða þeim
til sætis í öskjunni og fóðra þá
á hnausþykku súkkulaði og kexi?
Leika svo leikrit sem í rauninni
snýst ekki um neitt.
Mozart au chocolat er hin
kostulegasta uppákoma. Leik-
hópurinn velur úr áhorfendaskar-
anum sem boðið er í eftirmið-
dagssúkkulaði og askjan er í
rauninni kaffihús þar sem Rósa
ræður ríkjum. En þótt verkið sé
„fijálslegur" hirðleikur 18. aldar,
verður fljótlega ljóst að hann
gerist ekkert á 18. öld, heldur í
dag. í öskjunni eru endurfundir
— liðið er allt steindautt að hitt-
ast eftir tveggja alda dvöl öðru
hvoru megin við lífið; uppi eða
niðri.
Svo er bara ósköp hugglegt
síðdegi, þar sem Mozart leikur á
píanó og fiðlu og trompett og
sópran og tenór syngja aríur úr
Don Giovanni. Gestirnir sitja
prúðir — það er að segja þeir sem
eru inni í öskjunni. Enda er það
ríka fólkið. Þeir sem ekki eru
útvaldir, eru fátæklingamir og
þeir fá að horfa á sýninguna í
gegnum gæt á öskjunni.
Rósa og þeir gestir hennar sem
koma fram eru ekkert of lukku-
legir með fátæklingana og eru
stöðugt að finna að skítalyktinni
sem kemur inn um götin. En þó
mega fátæklingarnir prísa sig
sæla miðað við þá sem inni sitja,
því þeir eru teknir með í leikinn:
Mozart hittir syni sína, sem Rósa
hefur ekkert alltof mikið álit á
og lætur það flakka. Constanze,
sem er gift aftur og með dipló-
matann sinn sér við hlið, má
horfa upp á Mozart daðra við
söngkonuna, falla fýrir unglings-
stúlku og káfa á hveijum kven-
mannsbelg sem kemur nálægt
honum — og hún verður að gera
meira en horfa, hún verður að
bregðast við því. Foreldrar Moz-
arts eru þama líka, en þeim er
sýnd hlýja og vinsemd. Svo er
einn Casanova — sem Rósa held-
ur að sé auðvelt að skella og
hendir sér í fangið á honum.
Þegar hann ekki bregst við, lætur
hún hann fá það óþvegið. Eins
og Casanova hafi einhvern áhuga
á konum sem hann þarf ekkert
að hafa fyrir.
Til að byrja með er mikið, en
milt daður í gangi, en smám sam-
an ágerist það, þar til boðið er
að verða allt annað en „sívilíser-
að“ en er orðið að einu allsheijar
kapphlaupi milli leikaranna við
að lenda á sjens.
Inn á milli era lög Mozarts
leikinn og aríumar úr Don Gio-
vanni sungnar — og Rósa stingur
upp á ýmsu til að sanna snilld
Mozarts. Hún breiðir dúk yfir
píanóið — hann leikur. Hún lætur
binda fyrir augun á honum —
hann leikur. Þá lætur hún binda
hendur hans fyrir aftan bak —
og enn leikur hann og alltaf í
gegnum dúkinn. Það var greini-
lega enginn auli fenginn til að
fara með hlutverk Mozarts —
heldur frábær píanisti.
Aríurnar voru ekki eins kostu-
legar. Þær vora of margar og
drógu úr hraða sýningarinnar;
urðu eiginlega að dauðum punkt-
um. Þó hafði söngkonan ákaflega
fallega sópranrödd — tenórinn
var síðri.
Og Rósa stjórnaði framvind-
unni, talaði við gestina; kvartaði
undan hinum og var með alls
kyns yfirlýsingar. Hún bókstaf-
lega hélt sýningunni uppi — þótt
maður hefði það allan tímann á
tilfinningunni að Mozart au choc-
olat hefði aldrei verið æft — held-
ur léti leikhópurinn það bara ráð-
ast hvernig sýningin yrði. Svo
er þó ekki, því þetta var 200.
sýningin á stykkinu. Sýningin
laut öllu heldur lögmálum bama-
leikhúss; áhorfendur vora virkj-
aðir, en ef þeir ætluðu að taka
of mikinn þátt í sýningunni,
stoppaði Rósa leikinn. Ahorfend-
urnir (gestirnir í boðinu) sátu
með parrakkin sín, augun kring-
lótt af eftirvæntingu, smá ótta í
svipnum, vegna þess að þeir vissu
ekki til hvers væri ætlast af þeim
— og það er jú alltaf viss ógnun,
næstum eins og von sé á skrímsli.
En flesta þeirra skorti það sem
börn hafa; að geta gleymt sér
og tekið þátt í leiknum. Flestir
urðu voða stífir og meðvitaðir
um að hinir væru að horfa.
Mozart au chocolat er bráð-
skemmtileg sýning — sem skilur
fátt eftir nema minningu sem
gleður, nokkra góða brandara og
upplifun af leikhúsi sem er alveg
sér á parti. í dag, laugardag,
verður leikhópurinn með sýningu
í miðborg Reykjavíkur, götuleik-
hús sem byijar á Lækjartorgi og
endar við Tjörnina. Sú sýning
heitir „Brúðkaupið" og enginn
sem mögulega kemst á svæðið
ætti að missa af henni.
011 Kfl 01 07fl L^RUS Þ' VALDIMARSSON FRAMKVÆMDASTJÓRI
L I lyU“Llw/U KRISTINN SIGURJÓNSSON, HRL, loggiltur fasteignasali
Til sýnis og sölu m.a. eigna:
í þríbýlishúsi við Hávallagötu
5 herb. efri hæð 125,1 fm nettó. Tvennar sv. Sérinng. Tvær góðar
saml. stofur í suðurhlið. Sérhitaveita. Bílsk. 19 fm. Geymsluris fylgir.
Við Álftamýri með nýjum bflskúr
Góð 3ja herb. íb. 80,2 fm nettó á 3. hæð. Rúmg. stofa, suðursv. Ágæt
sameign. Nýr bíslkúr 21 fm. Skipti æskil. á stærri eign í nágrenninu.
Á góðu verði með bflskúr
3ja herb. góð íb. 84,4 fm á 1. hæð við Hrafnhóla í 3ja hæða blokk.
Nýtt bað. Nýl. teppi. Stórir og góðir skápar. Húsið nýl. málað utan.
Góður brtsk. 25,9 fm. Eignaskipti mögul.
Glæsilegt endaraðhús
við Brekkusel með 6-7 svefnherb. Séríb. má gera á 1. hæð. Vel byggö
eign og vel með farin. Bílsk. með geymslurisi. Eignaskipti mögul. Útsýni.
í Vogunum - hagkvæm skipti
Vel byggt og vel með farið steinhús ein hæð 165 fm, 5 svefnherb.,
tvær stofu með húsbónaherb. Bílsk. 23,3 fm. Skrúðgarður. Eigna-
skipti möguleg.
í suðurbænum í Hafnarfirði
steinhús ein hæð 129,5 fm. Ný endurbyggt og stækkað með 5 herb.
glæsil. ib. Bílsk. 36 fm. Ræktuð lóð 630 fm. Eignaskipti mögul.
Skammt frá Háskólanum
2ja herb. samþ. kjíb. um 50 fm i reisulegu steinhúsi. Rúmg. svefn-
herb., sólrík stofa. Sérhiti. Ódýr íb.
Ennfremur 2ja herb. góðar íb. á sanngjörnu verði m.a. við Asparfell,
Grettisgötu, Tryggvagötu (ný einstaklingsíb.)
Á söluskrá óskast - fjársterkir kaup.
3ja-4ra herb. góð íb. í austurbænum Kóp. með bílsk.
Einbhús 180-250 fm í Garðabæ, á flötum eða í Arnarnesi.
Einbhús eða raðhús í vesturborginni eða á Nesinu.
Einbhús eða raðhús í Mosfellsbæ. 80-120 fm og 150-200 fm.
3ja-5 herb. íb. miðsvæðis í borginni.
Sérstaklega óskast 3ja-4ra herb. íb. í Þingholtum eða nágrenni. Má
þarfn. endurbóta.
Margs konar eignaskipti mögul. Margir bjóða miklar og örar peninga-
greiðslur.
• • •
Opið í dag kl. 10.00 - 16.00
Almenna fasteignasalan sf.
var stof nuö 12. júlí 1944.
AIMENNA
FASTEIGNASALAN
LAUGAVEG118 SÍMAR 21150-21370
120 fm íbúðir til sölu
Á rólegum stað, fjarri umferðarnið og mengun sem
fylgir mikilli bílaumferð eru góðar íbúðir til sölu. Stutt er
í skemmtilegar gönguleiðir með Grafarvogi. íbúðirnar eru
rúmgóðar með góðu útsýni og henta vel fyrir eldra fólk.
Örn ísebarn, byggingameistari, sími 31104.
1 i fofrifr
Metsölublað á hverjum degi!
Umsjónarmaður Gísli Jónsson 644
Fjöldi mannanafna, sem not-
uð hafa verið hér á landi, hefst
á jó. Meiri hluti þeirra er úr
hebresku. Þeim nöfnum íjölgaði
gríðarlega á 19. öld, og fóra
menn vítt um völl heilagra ritn-
inga í þvílíkri nafnaleit. Jó í
hebresku táknar guð, þann sem
stundum er nefndur Jahve eða
Jehova. Jón Árnason guðspek-
ingur segir að Jéhova merki „sá
sem var, er og verða mun“.
Dæmi af fremur sjaldgæfum
nöfnum hér, alhebreskum, af-
leiðslum eða samsetningum
þeirra (flest tekin upp á 19. öld
eða seint á 18.) eru: Jóab, Jó-
as, Jóel, Jóelía, Jójada (karl),
Jónanna, Jónadab, Jónasa,
Jónatas, Jónborg, Jónea, Jón-
esa, Jónfríður, Jónharður,
Jónheiður, Jónmundur, Jósa-
bet, Jósafat, Jósavin, Jósías
og Jósúa (karl).
Þá era alveg ótalin nöfn sem
hefjast á jó og ekki geta talist
af hebreskum uppruna. Er þar
helst að nefna Jósteinn, Jófríð-
ur og Jódís. Ætla verður að
Jóreiður sé orðið til úr Jórheið-
ur, sbr. Jórunn, þar sem jór
er líklega sama og jöfurr =
konungur eða villigöltur, sjá
staðamafnið Jórvík.
Um forliðinn jó í germönskum
nöfnum nefna flestir til þolfall
af orðinu jór = hestur. Þessi
skýring er einföld og nærtæk.
Það er kostur hennar. Hins veg-—
ar hafa menn lengi haft uppi
efasemdir. Hestar (jóar) voru
auðvitað merkileg dýr og mann-
inum harla nákomin, en forn-
menn sýnast þó fremur hafa
samsett mannanöfn af t.d. birni
og úlfi en hestinum.
E.H. Lind hefur aðeins eina
samsetningu af hesti, þ.e. Hest-
höfði, sem ber með sér að hafa
fyrst verið viðumefni, enda
dæmi þess. Örfá dæmi eru um
forliðinn hross, sum sýnilega
viðumefni einnig. Önnur gætu
verið afbökuð úr hrós (hróður)
sem var ákaflega algengur for-
liður út um margar jarðir og í
ýmsum tilbrigðum, sbr. Rósa-
munda, Hrólfur, Rósinkar,
Róbert og Hró(ð)ný. Ætli
Hrosskell gæti ekki verið Hrós-
kell að réttu lagi?
Af mar = hestur og merr
(meri) eru engar samsetningar,
og þá er eftir jór (lat. equus).
Af því orði virðast við fyrstu sýn
samsetningar eins og Jósteinn,
Jófríður og Jódís. Prófessor
A. Janzén nefnir líka þann
möguleika fyrstan, er hann skýr-
ir Jó-, að þar sé komið þolfallið
af jór. En varla hefur hann
sleppt því orðinu, þegar hann
minnir á að landi hans, Svíinn
E. Olson, hafi sett fram hug-
myndina um skyldleika þessa
forliðar við ýr = ýviður eða bogi
(úr þeim viði), svo og manns-
nafnið ívar(r) sem kynni að
hafa merkt bogaskytta.
Danski málfræðingurinn Erik
Hornby nefnir þann möguleika
að fomdanska nafnið Josten sé
þarlend ummyndun af dýrlings-
heitinu Justin(us) sem er latína
og merkir maður réttlætisins,
justus = réttiátur. Þá er, sýnist
mér, þrennt til um skýringar á
Jósteins-nafni: 1) Hesta-
Steinn, sbr. löngu seinna Hesta-
Bjarni og Mera-Mangi. 2) Boga-
Steinn (Steinn bogaskytta). 3)
Réttlátur maður. Justin var
bæði dýrlings- og keisaraheiti
og hvort tveggja vinsælt, og al-
þekkt að „lagfæra“, „staðfæra“
eða „landfæra" mannanöfn.
Jófríður. Vera má að það sé
valkyrja, enda þurftu valkyrjur
mjög á jóm að halda, er þær
riðu loft og lög eigi síður en land.
En áleitið er það sem Janzén
segir (Nordisk kultur 7, bls.
137), ég held þessi sænska hans
hljóti að skiljast:
„Jófreyr ... ombildning af
det fransk-engelska Geoffroi,
Geoffrey, ffra Joffrid, af fhty.
Gautfred; áven det isl. Jófreiðr
frán 1000-tallet har sákerligen
samma ursprung; jfr. det in-
lánade fda. Jofrich.“
Það er sem sagt engin vissa
fyrir því, að Jófríður sé „hesta-
vina“. Hún gæti allt eins verið
„Gautfríður". Hitt er svo annað
mál hvernig skýra skuli þjóðar-
. þáttur
heitið Gautar og Gotar og ár-
heitið Gautelfur, og svo skulum
við ekki gleyma því, svo að ég
fari heilan hring, að goti getur
merkt hestur!
Loks er það Jódís. Til þess
að sýna enn betur óvissuna um
merkingu germanskra ,jónafna“
tek ég hér beint upp úr orðsifja-
bók Ásgeirs Blöndals Magnús-
sonar, en breyti stundum letri
og leysi upp skammstafanir og
tákn:
,jódís, jóðdís, kvenkyn, fornt
mál = systir; jódís Ulfs ok
Narfa = Hel (Ynglingatal Þjóð-
ólfs úr Hvini, 7. vísa). Uppruni
öldungis óljós og óvíst hvor
orðmyndin er upphaflegri og
torvelt að koma þeim heim
merkingarlega; jódís = „hesta-
gyðja“, sýnist ekki hæfa sam-
bandinu og eins þótt átt væri
við helhestinn ...“
Segi menn svo að mér hafi
ekki tekist að gera einfalda hluti
flókna, sem alveg stríðir gegn
meginsjónarmiðum mínum!
★ <*■
Þegar ég fer í beijamó,
1)á er oft mikið af beijum og þögn.
Ég tíni alla þögnina í fötuna
og set lokið á
og skil berin eftir handa fuglunum.
Sindri Svan Stefánsson, 11 ára.
Þama flýgur þak,
alveg eins og lak.
Það er skrýtið.
Það er pínulítið.
Þarna flýgur hús í heilu lagi
að heilsa upp á aðra bæi.
Hrund Albertsdóttir, 9 ára.
★
Gleðjist hver sem ungur er,
enn er gott að vaka.
Eftir ljúfu æskuvorin,
eftir þungu gamals sporin
moldin mun oss taka.
(Þórarinn Bjömsson (1905-1968)
þýddi úr latínu.)
P.s. Ég sá af tilviljun að í
stað orðsins ábyrgðarmaður
var komið „sjálfskuldar-
ábyrgðaraðili". Þetta er ekki
brandari.