Morgunblaðið - 13.06.1992, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. JÚNÍ 1992
33
Hvers vegna setið var á
stíómarskrárbreytingum
Leíkhúsþingið var mjög vel sótt af leikhúsfólki frá öllum Norðurlönd-
unum. Vivica Bandler, formaður Leiklistarsambands Sviþjóðar, sem
afhenti Norrænu leikskáldaverðlaunin er önnur frá hægri.
Norrænt leikhúsþing:
Endurnýjun
leíklístarinnar
Fjögurra daga norrænu leik-
húsþingi lauk á mánudaginn.
Þema þingsins, sem haldið er ann-
að hvert ár, var: „Hvað endumýj-
ar leiklistina?" og um þá spum-
ingu var fjallað af fulltrúum hinna
ýmsu faghópa leikhússins. Þátt-
taka var óvepju mikil en talið er
að hátt á þriðja hundrað manns
hafi með einum eða öðmm hætti
tengst dagskránni á Norrænum
leiklistardögum;- leiksýningum,
málþingi og námskeiði. Samhliða
þinginu héldu Leikskáldasamband
Norðurlanda og Norræna leikhús-
stjóraráðið aðalfundi sína og nám-
skeið var haldið fyrir unga leikara
þar sem unnið var út frá Völuspá.
Hvert land bar ábyrgð á einum
málaflokki sem tengdist þema þings-
ins. íslendingar riðu á vaðið á fyrsta
degi þingsins er Oddur Björnsson,
leikskáld, velti fyrir sér í framsögu
hvort leikskáldið endumýjaði leiklist-
ina. Ólafur Haukur Símonarson, leik-
skáld, stjómaði umræðum. Oddur
lagði á það áherslu að endumýjun
leikhússins yrði alltaf að koma frá
því sjálfu og ekki þýddi að nota utan-
aðkomandi meðöl því til bjargar. Að
auki væri það tæpast í valdi eins
hóps innan leikhússins að endumýja
leiklistina, þar yrði að koma til sam-
vinna allra sem störfuðu innan leik-
hússins. Hann varaði og við því að
menn yrðu of hallir undir tæknibrell-
ur hvers konar, í þeim væri enga
endumýjun að fínna. í umræðunum
um þátt leikskálda benti Ólafur
Haukur á þá staðreynd hversu lítið
væri í hveiju landi um leiksýningar
frá hinum Norðurlöndunum. Hann
minnti og á að ekki hefði verið hægt
að gefa út leikritin fimm sem til-
nefnd voru til Norrænu leikskálda-
verðlaunanna vegna peningaskorts.
Þess má þó geta að verðlaunaleikrit
Hrafnhildar Hagalín „Ég er meistar-
inn“ var þýtt yfir á sænsku og selt
á þinginu. Eins dreifðu Finnar og
Danir ókeypis eintökum af sínum
leikritum.
Heitar umræður urðu um erindi
Keve Hjelm (Svíþjóð) sem fjallaði um
leikarann og möguleika hans á að
endumýja leikhúsið. Keve hjó mjög
til leikstjóra og ásakaði þá um að
þeir héldu skapandi þætti leikarans
niðri í gegnum fyrirfram ákveðnar
hugmyndir sínar um hvemig leiksýn-
ingin ætti að vera. Mörgum þótti sem
Keve drægi upp heldur dökka mynd
af samskiptum leikara og leikstjóra,
en aðrir tóku undir skoðanir Keve
og sögðu ástandið einkum slæmt i
stofnanaleikhúsunum svo kölluðu.
Samvinna væri meira ráðandi innan
frjálsu leikhópanna.
Framsöguerindin vöktu jafnan
mikla umræðu, hvort sem um var
að ræða efni eins og þátt leikhús-
fræðinnar í endumýjun leikhússins,
dansins, leikmyndateiknarans, leik-
stjórans eða gagnrýninnar. Fundar-
gestir voru reyndar nánast einhuga
í neikvæðri afstöðu sinnar til gagn-
rýni og þótti mönnum sem fjölmiðlar
sýndu leikhúsinu lítinn áhuga sem
sjálfstæðum miðli.
Almenn ánægja ríkti í þinglok um
hvemig til hefði tekist, einkum þótti
fólki sem fundir faghópa hefðu verið
árangursríkir. Lögð var áhersla á að
Morgunblaðið/Bjami
Oddur Björnsson.
efling norrænnar samvinnu væri
nauðsynleg á tímum aukins Evrópu-
samstarfs. í lok þingsins var tilkynnt
að lögum Leiklistarsambands Norð-
urlanda hefði verið breytt á þann veg
að löndum með heimastjóm (Græn-
land, Færeyjar og Alandseyjar) gæf-
ist ný tækifæri til þess að sækja um
aðild að sambandinu ef til staðar
væri atvinnuleikhús í viðkomandi
landi. Auk þess má nefna að sam-
vinna við Baltnesku löndin, Eistland,
Lettland og Litháen, er talsverð.
Baltneskir leikhússtjórar vom til að
mynda gestir á fundi Norræna leik-
hússtjóraráðsins.
gþg
eftir Björn S.
Stefánsson
Um það virðast menn vera sam-
mála, að samningurinn um evr-
ópskt efnahagssvæði (EES) breyti
meira um lög landsins en nokkur
annar samningur sem gerður hef-
ur verið. Þá skiptir ekki minna
máli, að samkvæmt honum geta
Evrópsku samfélögin (ES) fram-
vegis breytt lögum hér á landi á
samningssviðinu án staðfestingar
Alþingis. Guðmundur Alfreðsson,
íslenzkur þjóðréttarfræðingur, bú-
settur í Sviss, telur vafasamt, að
samningurinn samrýmist stjómar-
skránni. Má jafnvel vera, að hann
hafi kveðið fastar að orði. Sagt
er, að aðrir, sem kunna að vera
jafn vel að sér og hann, séu ekki
á sama máli. Það hlýtur að undra
fleiri en mig, að þjóðin sitji uppi
með stjómarskrá, sem jafnvel sér-
fróðir menn skilji ekki ótvírætt.
Stjómarskrárákvæði ættu að vera
skýr almenningi.
Ef EES-samningurinn telst ekki
samrýmast stjómarskránni, á Al-
þingi kost á því að breyta henni,
svo að nægi. Það gerist með því,
að þingið samþykkir stjómar-
skrárbreytingu, síðan er það rofið
og kosið nýtt þing, sem þarf að
samþykkja breytinguna til að hún
taki gildi.
í Noregi var sett það ákvæði í
stjómarskrána, þegar ES-aðild
komst á dagskrá fyrir þremur ára-
tugum, að valdaframsal á afinörk-
uðu sviði til erlendra aðila væri
háð samþykki s/4 þingmanna. Þar
í landi hefur aldrei verið heimilt
að ijúfa þing. Þjóðaratkvæða-
greiðslan, sem fram fór þar í landi
árið 1972, var ekki bindandi. Með
henni var hafnað samningi, sem
gerður hafði verið um ES-aðild,
og hætt var við að leggja hann
fyrir þingið.
í lögum frá 1918 um samband-
ið við Danmörku var skylt ákvæði
um breytingu á stöðu íslenzka rík-
isins í gagnstæða átt. Kveðið var
á um, að að liðnum 25 ámm
mætti segja upp sambandinu, en
til þess var krafist stuðnings 2/3
þingmanna og auk þess þyrfti
þjóðin að samþykkja uppsögnina
Björn S. Stefánsson
„Hvers vegna er ekkert
ákvæði í stjórnarskrá
Islands um að sam-
þykkja verði með sér-
stökum hætti valda-
framsal til erlendra að-
ila? Alþingi hefur haft
nefnd manna til að end-
urskoða stj órnarskrána
í bráðum 50 ár“
með s/4 atkvæða með þátttöku s/4
á kjörskrá.
Hvers vegna er ekkert ákvæði
í stjómarskrá íslands ðhi að sam-
þykkja verði með sérstökum hætti
valdaframsal til eriendra aðila?
Alþingi hefur haft nefnd manna
til að endurskoða stjómarskrána
í bráðum 50 ár. Fyrir nærri þijá-
tíu ámm kom fram tillaga í nefnd-
inni um ákvæði í sama anda og
þá hafði verið sett í norsku stjóm-
arskrána vegna valdaframsals til
erlendra aðila. Nefndin hefur aldr-
Blúsgestir
BLÚSVINUM á íslandi fjölgar
enn og fáir hafa staðið Vinum
Dóra á sporði í viðleitni til að
fjölga þeim. Þar hefur haft all-
mikið að segja vinátta við blús-
frömuðinn Chicago Beau
McGraw, sem hefur komið hing-
að alloft undanfarin misseri og
iðulega haft með sér góða gesti.
Svo var seint á síðasta ári þegar
þeir komu hingað saman
Chicago Beau og Pinetop Perk-
ins og tóku upp breiðskífu. Sú
skífa kom út fyrir stuttu og þeir
Beau og Perkins eru nú staddir
hér á landi til að kynna hana.
Chicago Beau er íslendingum
að góðu kunnur sem blúsmunn-
hörpuleikari og -söngvari, ekki síð-
ur en blaðaútgefandi og skáld, en
hann hefur starfað með ýmsum af
helstu blústónlistarmönnum síð-
ustu áratuga, ekki síður en fram-
sæknum jasstónlistarmönnum,
meðfram því sem hann hefur stýrt
bókmenntatímariti sínu sem gefur
helst út hugverk litra skálda og
rithöfunda. Pinetop ætti líka vart
að þurfa að kynna, en hann er einn
af fáum tónlistarmönnum sem enn
eru á lífi og voru viðstaddir þegar
Chicagoblúsinn varð til.
Pinetop Perkins fæddist í Belz-
oni í Mississippi um mitt ár 1913
og hóf snemma að fikta við gítar.
Uppúr 1926 fór hann að grípa í
píanó meðfram gítamum og fékk
viðumefni sitt af dálæti á laginu
Pinetop’s Boogie Woogie með Pine-
top Smith. Hann spilaði í hóruköss-
um og knæpum á Indianola-svæð-
inu meðfram vinnu við annað. Á
þessum árum lék hann á gítar ekki
síður en á píanó, en varð fyrir þvl
að kona veittist að honum á krá í
Helena og stakk hann í handlegg-
inn. Hann fékk ekki fullan mátt í
hendina á ný og varð þvf að leggja
gítarinn á hilluna.
Meðal þeirra sem Pinetop spilaði
með á þessum árum var slidegítar-
leikarinn Robert Nighthawk og
með honum tók hann fyrst upp.
Pinetop flæktist víða á þessum
árum en settist að í Chicago 1969.
Um það leyti hætti Otis Spann f
blússveit Muddys Waters og Pine-
top var ráðinn í hans stað. Með
Muddy spilaði hann svo næstu ell-
efu árin, eða allt til þess að skarst
í odda með þeim. Sfðan hefur Pi-
netop starfað með ýmsum tónlist-
armönnum.
Fyrstu og aðrir tónleikar þeirra
Morgunblaðið/Þorkell
Joe Willie Pinetop Perkins.
Beau og Pinetop voru í Púlsinum
sl. fimmtudag og föstudag, en
þriðju tónleikamir verða í kvöld í
klúbbi Listahátfðar í Hressó, sfðan
16. á óháðu listahátíðnni í Héðins-
húsinu, 17. í Lækjargötu, 18. á
Akranesi, 19. aftur á Púlsinum og
20. í Keflavík. Einnig má nefna
að Chicago Beau heldur fyrirlestur
um blús á veitingastaðnum Jazz
15. júní.
Samantekt Arni Matthiasson
ei skilað áliti og ekki hefur reynt
á það, hveijir vildu styðja slíkt
ákvæði.
Hvemig skyldi standa á því, að
endurskoðun stjómarskrárinnar
hefur dregist svona lengi? Hvað
eftir annað hafa menn haft við orð
að ljúka verkinu með þeim orðum,
að drátturinn væri Alþingi til
vanza. Árið 1983 birti stjómar-
skrámefnd skýrslu með breyting-
artillögum nefiidarmanna. Ekki er -
greint frá viðbrögðum hinna
nefndarmannanna við þeim. Um
sumar breytingar tel ég víst, að
samstaða yrði. Tillögur, sem ekki
er víst, að fengjust samþykktar,
em sumar þess eðlis, að þær stað-
festa þann grundvallarmun, sem
kunnugt er um á afstöðu flokk-
anna. Það ætti því ekki að vera
neitt á móti því fyrir flutnings-
menn og andstæðinga slíkra til-
lagna að láta ágreining verða opin-
beran í sambandið við endurskoð-
un stjómarskrárinnar. Þar getur
því varla verið að leita ástæðu til
þessa seinagangs.
Öðra máli gegnir um framsal
valds til erlendra aðila. Þegar fyr-
ir 30 áram varð það ýmsum áhrifa-
mönnum kappsmál, að ísland
gerði samning við ES, sem hefði
falið í sér slíkt framsal á valdi.
Þeir kunna að hafa gert sér vonir
um einfaldan meirihluta á Alþingi
fyrir slíkum samningi. Öðra máli
gegndi, ef krafa væri um 5/6 at-
kvæða eða z/3 í þjóðaratkvæða-
greiðslu ef vantar á 6/6 á þingi,
eins og tillagan var um í stjómar-
skrámefndinni. Það hefði getað
orðið óþægilegt að standa gegn
því að setja slíkt ákvæði, ef reynt
hefði á það. Hitt mátti gera til að
komast hjá því að láta reyna á
afstöðu til þessa ákvæðis að láta
endurskoðun stjómarskrárinnar
dragast svo, að ákvæðið yrði óselt,
þegar samningur af slíku tagi
kæmi til afgreiðslu.
Með samningnum um EES hef-
ur komið upp staða, sem slíkt
ákvæði ætti við. Er það ekki ófor-
sjálni þeirra, sem vora hlynntir
ákvæði um sérstaka meðferð á
samningum, sem fela í sér framsal
á valdi til erlendra aðila, að hafa
ekki fyrir löngu knúið fram af-
greiðslu á málinu, hvað sem leið
endurskoðun stjómarskrárinnar
að öðra leyti? Félagsskapurinn
Samstaða um óháð Island hefur
krafízt þjóðaratkvæðagreiðslu um
EES-samninginn. Annar kostur
er sá, að Alþingi ákveði að stað-
festa ekki samninginn fyrr en að
undangengnum þingkosningum.
Þá fengi almenningur tækifæri til
að kjósa á þing með tilliti til
stærsta löggjafarmáls, sem fyrir
Alþingi hefur komið.
Þá er til sá kostur að gera nú
þegar tillögu um breytingu á
stjómarskránni þess efnis, að
samningur, sem felur í sér valda-
framsal til erlendra aðila á af-
mörkuðu sviði, verði að fá aukinn
meirihluta atkvæða á þingi. Ef
slík tillaga verður samþykkt, verð-
ur að ijúfa þing.
Geram ráð fyrir, að svo gæti
farið, að Alþingi staðfesti EES-
samninginn, án þess að almenn-
ingur hafi átt kost á að kjósa til
þings með tilliti til hans. Hvemig
gætu andstæðingar samningsins
bragðizt við? Yrði það ekki bezt
gert með framboði til þings um
allt land? Með því að hafa uppsögn
samningsins og setningu stjómar-
skrárákvæðis vegna framsals á
valdi til erlendra aðila einu stefnu-
málin myndaðist auðveldlega sam-
fylking manna úr öllum stjórnmál-
áflokkum.
Höfundur er dr. scieace