Morgunblaðið - 27.05.2000, Blaðsíða 34

34 LAUGARDAGUR 27. MAÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
ÞAÐ voru óneitanlega stórar
spurningar á kreiki á
Listamannaþingi Listahá-
tíðar á Hótel Borg á mið-
vikudagskvöldið. Kallaðir voru til
sjö frummælendur sem glímdu hver
með sínum hætti við málefni þings-
ins sem var „List og menning 21. al-
dar“. Tinna Gunnlaugsdóttir leik-
kona og formaður Bandalags
íslenskra listamanna reið á vaðið og
kom víða við í erindi sínu. Að hennar
mati auðgar listin líf okkar, bæði
fagurfræðilega og vitsmunalega, og
hjálpar okkur við að gæða tilveru
okkar stefnu og merkingu. Að örva
fólk til listiðkunar og þess að njóta
góðrar listar er að mati Tinnu mik-
ilsverð verðmæti sem nútímasamfé-
lag getur ekki farið á mis við. Frum-
kvæði og skapandi hugsun er
verðmætasti eiginleiki mannsins og
verður sérhveijum einstaklingi æ
dýimætari með hveijum deginum
sem líður. Tinna vill auka til muna
vægi skapandi starfs í skólum lands-
ins. Við stefnum hraðbyri til alþjóða-
væðingar á öllum sviðum. Hehnur-
inn er allur að verða keimlíkur og
sérkenni að þynnast út. Við horfum
öll meira og minna á sömu sjón-
varpsþættina og borðum sama mat-
inn hvar svo sem við erum stödd á
hnettinum. Skapandi hugsun er á
undanhaldi og tómhyggja og til-
gangsleysi gegnsýrir hjarta og huga
nútímamannsins. Börnin eru fram-
tíðin og við eigum að stórauka list-
kennslu í skólum ef okkur á ekki að
daga uppi sem nátttröll í þröngum
heimi auglýsinga og ofbeldis. Tinna
taldi að vænlegasta leiðin væri ný
menningarstefna sem móta myndi
samfélagið frá grunni. Menningar-
stefna sem tæki mið af „mennskunni
og stuðlaði að vel upplýstum ein-
staklingum sem horfðu á heiminn og
tilveruna frá víðu sjónarhomi“.
Ólöfu Nordal myndlistarmanni
varð tíðrætt um heim tölvunnar og
alla þá möguleika sem í þeim heimi
búa. Hún sagði þó áhuga sinn bein-
ast meir að fortíðinni en fi'amtíðinni.
Þó var hún nýbúin að fá sér nýja og
öfluga tölvu, en viti menn: „Eva var
ekki lengi í Paradís." Ólöf brá sér á
veraldarvefinn og sá sér til undrun-
ar helmingi öflugri tölvu sömu gerð-
ar og hún var að festa kaup á, og
auðvitað helmingi ódýrari líka.
Svona eru handtökin nú snör í heimi
tölvuviðskiptanna. Ólöf taldi þá tíma
í augsýn sem menn gætu bara dvalið
heima hjá sjálfum sér án nokkurra
verulegra tengsla við annað fólk.
Hún taldi óhugsandi að mestu lista-
menn okkar samtíðar væru komnir
fram í dagsljósið. Slíkt væri framtíð-
arinnar að meta og hún vitnaði í tvo
stóra gjörninga sem notið hefðu
óskiptrar athygli fjölmiðla undan-
farnar vikur; annars vegar ferðalag
manns sem fór einn og óstuddur á
Norðurpólinn og hins vegar Ástar-
orminn illræmda sem fór með leift-
urhraða um heimsbyggðina. Ólöf
hvatti listamenn til að vera óhrædda
við að tileinka sér tölvutæknina.
Hingað til hefur tölvuhugbúnaður-
inn verið meira og minna þróaður af
tækni- og vísindamönnum en Ólöf
taldi það mun æskilegri þróun að
listamenn kæmu þar líka við sögu.
Ragnar Bragason er ungur
kvikmyndaleikstjóri og
hefur þegar látið að sér
kveða, m.a sem leikstjóri
myndarinnar Fíaskó. Ragnar sagði
að menn í hans grein væru þrælar
tækni og fjármagns. Hann taldi að
list í framtíðinni myndi byggjast á
markaðssetningu og umgjörð. Kvik-
myndataka er annmörkum háð, við
tökuna þurfa menn enn að nota
filmu sem að dómi Ragnars er dýrt
spaug og fyrir löngu úrelt. En ný
tækni er á leiðinni sem gera mun
kvikmyndavinnsluna ódýrari og að-
gengilegri á allan hátt. Ragnar sagði
sögu af starfsbróður sínum vestur í
Bandaríkjunum, sagan opinberaði
öðrum þræði þær róttæku breyting-
ar sem í nánd eru. Hann taldi að all-
ar listgreinar fyndu sér sinn farveg
og tók sem líkingu eilífan ótta
manna um dauða ljóðsins. Þegar
Netið kom til sögunnar kom í ljós að
mikið er ort. Ljóðið hentaði netverj-
um ákaflega vel að dómi hans vegna
þess hve nota þyrfti fá orð! Ragnar
óttaðist ekki um mannleg samskipti
OFGNOTT OG
ALLSNÆGTIR
A Hótel Borg fór á miðvikudagskvöldið fram umræðufundur um
list o g menningu 21. aldar undir stjórn Sveins Einarssonar, for-
manns framkvæmdastjórnar Listahátíðar í Reykjavík árið 2000.
Fulltrúar ýmissa listgreina tóku þar til máls og skiptust á skoðun-
um. Þorvarður Hjálmarsson sótti þingið.
Hjálmar H.
Ragnarsson
þótt upp væri
runnin tækniöld.
Maður væri
manns gaman
og menn myndu
leita sér félags-
skapar sem fyrr.
Hann lagði á það
ríka áherslu að
menn yrðu að
kvikmynda þann
veruleika sem
þeir lifðu og
hrærðust í.
Þannig yrðu
myndir þeirra
sannar og vektu
um leið áhuga
manna frá öðr-
um löndum. Ragnar tiltók tvær nor-
rænar myndir sem vegnað hefði
mjög vel í heimalöndum sínum sem
og í Evrópu, en hlotið miður góðar
undirtektir í Ameríku. Hann ítrek-
aði að sjálfræði og sjálfstæði kvik-
myndamanna væri mikils virði og
það að þeir byggðu verk sín á samfé-
lagi sínu og menningu.
Pétur Armannsson arkitekt
og deildarstjóri bygging-
arlistadeildar Listasafns
Reykjavíkur, tók næstur
til máls. Hann vitnaði í erlendan
fræðimann sem verið hefði hér á
ferð og sagt, að ísland væri merki-
legt land, ekki fyrir þær byggingar
sem búið væri að byggja, heldur
þær sem ætti eftir að byggja. Pétur
taldi að húsagerðarlist Islendinga
hefði farið nokkuð vel af stað í upp-
hafi aldarinnar en síðan hefði tekið
að halla undan fæti. Enn vitnaði
hann í erlendan mann sem skoðað
hefði nýjustu hverfi Reykjavíkur og
sagt að þangað ætti hann ekkert er-
indi aftur. Pétur gagnrýndi harð-
lega, að á tímum ört vaxandi áhuga
fólks á umhverfi sínu þyrftu arki-
tektar enn að sækja nám sitt til ann-
arra landa. Menn sæktu áhrif víða
að og fjölbreytni væri innan ákveð-
inna marka góð, en heildarsýn og
stefnumótun vantaði. Hann taldi það
þjóðarhneisu að ekki væri boðið upp
á nám í arkitektúr á háskólastigi í
upphafi nýrrar aldar. Þessu ástandi
yrði að ráða bót á og það fyrr en síð-
ar. Pétur taldi okkur þó ekki án
menningarverðmæta á þessu sviði
frekar en öðrum og tiltók íslenska
torfbæinn sem dæmi um vel heppn-
aða byggingarlist. Hann endaði tölu
sína á jákvæðum nótum og taldi
þrátt fyrir allt að spennandi tímar
væru framundan, þar sem margt vel
menntað og hæft fólk helgaði sig
húsagerðarlist nú um stundir.
Aino Freyja Járvela, leikari og
listdansari, dvaldi dulítið við tækni-
hyggjuna í ávarpi sínu. I samfélagi
þar sem tæknin er allsráðandi fara
samskipti manna í æ ríkari mæli
fram í gegnum tölvur og skilaboðum
frá öllum heimshornum er hægt að
koma til skila á örstuttum tíma. Það
er í rauninni orðinn óþarfi fyrir fólk
að standa augliti til auglitis hvað við
annað. Aino Freyja taldi að tæknin
myndi enn aukast og verða sífellt
nauðsynlegri, en þá yrði eitthvað
mannlegt að koma til skjalanna; eitt-
hvað sem rífur fólk frá tölvunum og
minnir það á að það er mannlegt. Að
dómi Aino Freyju þarf að hlúa að
sköpun og ímyndunarafli allra
þjóða, beina fólki að listsköpun til að
ala upp hugmyndaríka og skapandi
einstaklinga sem standast munu þau
áreiti sem við blasa í framtíðarþjóð-
Andri Snær
Magnason
félaginu. Hún áleit það hlutverk
skólakerfisins að efla listmenntun í
landinu og taldi það mikilvægast að
við sæktum efnivið í sköpunina í
okkar eigin rætur. Á þann hátt yrði
list okkar alþjóðleg. Hún vék að
listdansi og taldi möguleika hans
mikla í framtíðinni þai' sem hann
væri einhvers konar alþjóðatungu-
mál án orða. Hún sagði að í dans-
leikhúsinu ríkti mikil gróska. Þar
væru gerðar tilraunir til að sameina
dans, leiklist og tónlist. Að hennar
mati verða listamenn framtíðarinnar
fjölhæfari en listamenn nútíðarinnar
og þeir verða að búa yfir mikilli
þekkingu. Hún telur að forðast beri
að láta markaðinn ráða listinni, mun
dýrmætara sé að láta listina ráða
markaðinum.
Andra Snæ Magnasyni rit-
höfundi varð tíðrætt um
tæknina í tölu sinni.
Kominn niður á Hótel
Borg á tilsettum tíma uppgötvaði
hann að hann hefði gleymt fyrir-
lestri sínum heima en Andri Snær
hélt ró sinni, hringdi heim og fékk
fyrirlesturinn sendan í tölvupósti.
lÁrátt fyiir hina ótvíræðu kosti
tölvualdarinnar taldi Andri Snær þó
að digitaltölvutæknin og þrívíddar-
grafíkin hefðu ekki breytt eins
miklu fyrir rithöfunda og fyrir graf-
íska hönnuði og kvikmyndagerðar-
menn. Hann sagði síðan skondna
sögu af viðskiptum sínum við tölvu-
sölumann sem vildi endilega selja
honum stærri tölvu en Andri Snær
hafði not fyrir. Á Andra Snæ var að
heyra að sjónvarpsstöðvar sem
sendu út efni sitt samkvæmt fyrir-
Tinna
Gunnlaugsdóttir
fram ákveðinni
dagskrá væru
orðnar úrelt
fyrirbæri. Sá
tími myndi
koma að hver
maður yrði sinn
eigin dagskrár-
stjóri og réði
sínu áhorfi. On-
æði eins og
símhringingar
og bam sem
þyrfti að svæfa
verða þess ekki
valdandi að
menn missi af
upphafi eða
endi þeirra
mynda sem þeir hyggjast njóta.
Hann taldi að þessu öllu myndi
fylgja sú óáran að í framtíðinni yrði
tO fólk sem myndi afneita tækninni
og gerast einhverskonar Amish-sér-
trúarhópur. Hann áleit að það fólk
myndi helga sér árið 1986 sem fyrir-
mynd og nokkurs konar útópíu. Það
var árið þegar allt var orðið nógu
gott; ein sjónvarpsstöð og ein út-
varpsstöð starfandi í stað þeirra
ótalmörgu sem nú bjóðast og lífið á
allan hátt mun einfaldara en nú tíðk-
ast. Andri Snær telur að tæknin eigi
eftir að stóraukast í daglegu lífi og
þeir muni sitja eftir sem þráast við
að tileinka sér tæknina. Viðkvæði
þess fólks verður: „Þið tæknifólkið
vitið allt um tæknina en ekkert um
lífið og listina.“ Slíku úrtöluhjali
verði auðvelt að svara, því í framtíð-
inni verði tölvutæknin beintengd við
hugsunina. Mæti maður slíku fólki
er leikur einn að fletta upp í minninu
og fara með kafla úr Guðdómlega
gleðileiknum efth' Dante - á kín-
versku.
Hjálmar H. Ragnarsson, tónskáld
og rektor Listaháskóla Islands, tók
síðastur frummælenda til máls.
Hjálmar taldi það óljóst hvert
þyngstu straumamir í listunum und-
anfama tvo áratugi hafa legið. Allt
er orðið leyfilegt, ekkert er rangt og
ekkert er rétt. Það sem áður var hei-
lagt er orðið að skotspæni, og það
sem áður þótti lágkúra er hafið upp
til skýjanna. Gömlu helgimyndunum
hefur verið tvístrað og nýjum popp-
stjömum skotið á loft í staðinn.
Tómið sjálft er orðið að innihaldi og
um leið hefur formið fengið sjálf-
stæða tilveru, að dómi Hjálmars.
Listin hefur fengið á sig yfirbragð
vömþróunar og framreiðslu. Aldrei
hefur þó verið búið til jafn mikið af
list og aldrei hefur jafn mikið af vel
menntuðu og hæfileikaríku fólki
fengist við listsköpun. Listin hefur
öðlast víðtækari merkingu og er í
krafti alls kyns tækninýjunga við
hvers manns dyr. Hjálmar telur að
núverandi gróskuskeið eigi sér vart
hliðstæðu nema ef vera skyldi tími
endurreisnarinnar á fimmtándu og
sextándu öld. í umræðunni köllum
við þetta skeið póstmódernisma, án
þess að vita það gjörla hvað við er
átt með því hugtaki. Undir það síð-
asta em menn farnir að tala um það
sem kallað er póst-póstmódernismi.
Ekki er okkur þó með öllu ljóst hvað
þessi hugtök merkja, en þau era þó
öllu heldur ætluð til að lýsa einhvers
konar menningarástandi. Hömlurn-
ar em einungis þær sem þú ert svo
vitlaus að bera með þér. Teygir þú
út höndina færðu það sem þú vilt.
Þú berð sjálfur ábyrgð á listsköpun
þinni enda er Drottinn almáttugur
að sjálfsögðu löngu dauður. í fram-
tíðinni munu menn gera uppreisn
gegn ofhlæðinu og ofuráreitinu og
einbeita sér í staðinn að úrvinnslu
eigin efnis og kappkosta að opinbera
þá fmmþætti sem liggja verkunum
til grundvallar. Fjall fær að vera
áfram fjall, himinn himinn og hafið
haf. Að tala skýrt, hvort sem er í
mynd, tóni eða máli, þýðir í raun að
eitthvað sé satt sem hefur víðtæka
merkingu. Að mati Hjálmars mun
sókn til þessa skýrleika setja svip á
listina á næstu áratugum. Þá vék
hann að vísindum og tækni, en á
þessu tvennu vill hann gera strang-
an greinarmun. Hann taldi ekki úti-
lokað að framfarir í vísindum myndu
enn á ný gerbylta hugmyndum okk-
ar um heiminn og tilveruna. Heims-
myndin myndi breytast svo mikið að
líkja mætti því við heiminn fyrir
daga Newtons og þyngdaraflsins.
Hér hefur einungis verið
stiklað á stóra í erindum
frummælendanna.
Margt fleira mætti minn-
ast á. Að erindunum loknum var
tekið örstutt hlé, en síðan efndi
fundarstjórinn, Sveinn Einarsson,
rithöfundur og leikstjóri, tO áfram-
haldandi umræðna pallveija á milli.
Er óhætt að segja að þær umræður
hafi verið athyglisverðar fyrir
margra hluta sakir; einkum þó
hvernig þær opinbemðu á fínlegan
hátt gerólík sjónarmið þátttakenda.
Auðsætt er hvernig tækni og tækni-
hyggja hafa fangað huga sums fólks,
og það svo mjög að nálgast átrúnað.
Áð lokum gafst gestum þingsins
kostur á að leggja orð í belg og er
óhætt að segja að þær umræður hafi
orðið bæði líflegar og á köflum
dramatískar. Margar áhugaverðar
spurningar skutu þar upp kollinum,
eins og til dæmis um hlutverk lista-
mannsins í nútímaþjóðfélagi. Auð-
vitað em spurningarnar fleiri en
svörin en það er áríðandi að umræða
að því tagi sem fram fór á þinginu
eigi sér stað í samfélaginu. Ewí hvað
svo sem hinir glaðbeittu talsmenn
sýndarvemleikans segja eigum við,
að minnsta kosti enn um sinn, heim-
ilisfangájörðinni.
Mansöngvar í Borgarnesi
MANSÖNGVAR er yfirskrift tón-
leika sem þau Hörn Hrafnsdóttir
mezzósópran og Jacek Tosik
Warszawiak píanóleikari, halda í
Borgarneskirkju í dag, laugar-
dag, kl. 14.
Fyrst á efnisskránni er Ljóða-
flokkurinn Frauenliebe und
Leben eftir Robert Schumann.
Ljóðaflokkurinn samanstendur af
átta ljóðum og lýsir hvert þeirra
vissu augnabliki í lifi konu.
Næst koma þijú íslensk sönglög
en eftir hlé verða fluttar aríur Ur
óperum frá mismunandi timum
og er tenging þeirra við ástina
misjöfn. Byijað er á örvæntingu
Orfeos úr samnefndri óperu eftir
Gluck og endað á tælandi söngv-
um Carmenar úr samnefndri óp-
eru eftir Bizet.
Höm Hrafnsdóttir mezzósópran og
Jacek Tosik Warszawiak píanóleikari.
Hörn Iauk áttunda stigi i söng
frá söngskólanum í Reykjavik
1993. Hún hefur sótt ýmis nám-
skeið og meðal annars numið hjá
Svanhvíti Egilsson í Vín.
Miðaverð er 1.000 kr.