Morgunblaðið - 27.05.2000, Page 58

58 LAUGARDAGUR 27. MAÍ 2000
-----------------------
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Drengjabekkur 8. A í umsjón Aðalsteins Sigmundarsonar árið 1933.
Austurbæjar-
skóli 7 0 ára
FYRSTA og bezta
prýði hverrar bygging-
ar er hreinn heildar-
svipur og vel vegin
hlutföll. Og miklu varð-
ar það, að húsið sje í
_>eamræmi við sinn stað
og njóti sín sem bezt
þar sem það er sett.
Þetta hefír vakað fyrir
mjer.
Skólahúsið og um-
hverfi þess - heilar,
langar línur og stórir
fletir - sýnist mjer vel
til fallið að gera undir-
stöðu eða aðdraganda
að þyrpingu hinna við-
hafnarmeiri stórhýsa,
sem von er á uppi á hæðinni kring-
^Tm Skólavörðutorgið.
Svo farast Sigurði Guðmundssyni,
arkitekti orð í niðurlagi greinar er
hann nefndi Barnaskólinn nýi í
Reykjavík og birtist í tímaritinu
Mentamál, mars-apríl 1928. Það má
lesa út úr þessum orðum að hug-
mynd Guðjóns Samúelssonar um
„háborg íslenskrar menningar" hef-
ur verið mikilvæg forsenda við
hönmm nýja barnaskólans er nú
nefnist Austurbæjarskóli. Yfirvöld
bæjarins sáu fyrir sér aðalálmu
hússins niður með Bergþórugöt-
unni. Vegna mikils landhalla kaus
Sigurður fremur að koma skólanum
fyrir samsíða Vitastíg, enda þótt það
kostaði niðurrif nýreistrar aðveit-
* ustöðvar rafveitunnar sem lenti upp
undir vegg inni í miðju skólaportinu.
Á fundi byggingarnefndar barna-
skólans við Vitastíg þann 31. maí ár-
ið 1927 voru lögð fram tilboð í bygg-
ingu kjallarans ásamt tilboðum um
Maéstro
rafmagns- og pípu-
leiðslur. Risgjöld voru
haldin laugardag-
skvöldið 13. október
1928. Kennsla hófst
rúmu ári síðar laugar-
daginn 9. nóvember
1929. Þar voru 20
deildir í 7 kennslustof-
um en kennarar voru
frá bamaskólanum við
Tjörnina. Kennt var í
norðurálmu og í fjór-
um nyrstu stofum á
fyrstu hæð í miðálmu.
Formlega var skól-
Pétur Hafþór inn settur í fyrsta sinn
Jónsson haustið 1930. Um
sumarið hafði leiðsla
með heitu vatni frá Laugunum verið
tekin í notkun og var skólinn fyrsta
húsið sem tengdist þeirri hitaveitu.
Sama sumar vom keypt í Þýska-
Afmæli
Nýi barnaskólinn var
reistur, segir Pétur
Hafþór Jónsson, af
miklum stórhug og
framsýni.
ÞITT FE
HVAR SEM
ÞÚ ERT
landi húsgögn og tæki. Skólaborðin
vora af sex mismunandi stærðum og
stólar ekki áfastir borðum eins og
áður hafði þekkst hér á landi. Sér-
stök áhöld vora keypt í teiknistofu,
náttúrufræði- og landafræðistofu
auk sýningarvéla fyrir skugga-
myndir og kvikmyndir.
Nýi barnaskólinn var reistur af
miklum stórhug og framsýni. í sept-
ember 1931 kom byggingarnefndin
saman í skólanum, gekk þar um öll
húsakynni og ræddi um það sem enn
var ógert. Auk sundlaugar og kvik-
myndasalar sem enn eru í notkun
var það ýmislegt smávegis. Var
ákveðið að ljúka því fyrir næsta
haust. Ásmundi Sveinssyni, mynd-
höggvara, hafði áður verið falið að
gera lágmyndir yfir báðum aðaldyr-
um skólans og dyrum á austurgöfl-
um.
22. september 1930 setti mennta-
málaráðuneytið Sigurð Thorlacius
til þess að vera skólastjóri frá 1.
október að telja. Sigurður fæddist
fyrir 100 árum þann 4. júlí árið 1900
á Djúpavogi og lést í Reykjavík árið
1945. Hann hafði menntast við
Rousseau-stofnunina í Genf og notið
m.a. kennslu Jean Piaget. Sigurður
bjó í sérstakri skólastjóraíbúð á efri
hæð í suðvesturálmu skólans ásamt
fjölskyldu sinni. Tvö barna hans,
Ornólfur og Kristín Thorlacius,
fæddust þar.
Sigurður beitti gáfum sínum og
skilningi til að leysa mál á jákvæðan
hátt. Hér skal nefnt dæmi um slíkt.
Vorið 1934 hlupu drengir úr tíma til
að fara út í fótbolta Einhverra hluta
vegna var skellt í lás svo kennarinn
lokaðist inni. Forsprakkinn sagði
mér síðar frá:
„Svo kom til refsingar. Eg var
kallaður upp til skólastjóra. Ég get
aldrei gleymt því þegar ég gekk upp
stigann, því ég vissi ekki hverju ég
mátti búast við við. Þegar ég kom
upp á efstu tröppu þá kom þessi
heiðursmaður fram og rétti mér
höndina. „Vertu velkominn," sagði
hann. Ég vissi ekki hvaðan á mig
stóð veðrið. Svo var ég leiddur til
stofu, frúin kom og mér var boðið
kaffi og meðlæti. Þetta var afskap-
lega fagur vordagur. Alltaf beið ég
eftir því að eitthvað gerðist. Svo
lauk kaffidrykkju og ég orðinn svo
eirðarlaus að ég vissi ekki hvað ég
átti af mér að gera. Sigurður Thor-
lacius fylgdi mér til dyra og ég man
ekki eftir að hafa verið kvaddur með
öðram eins virktum eins og þarna
frammi á pallinum. Þá skammaðist
ég mín svo mikið að ég ætlaði ekki
að komast niður tröppurnar. Svona
tók hann á þessu.“
Sigurður kenndi við Héraðsskól-
ann á Laugarvatni veturinn 1929-
30. Þar kynntist hann nemanda að
nafni Stefán Jónsson sem réðst síð-
ar kennari við Austurbæjarskólann.
Stefán varð síðai- þjóðkunnur rit-
höfundur og barnavísur hans t.d.
Sagan af Gutta era á allra vöram.
Saga íslenskra barnabóka og saga
Austurbæjarskóla tengjast órjúfan-
legum böndum. Gunnar M. Magn-
úss, Aðalsteinn Sigmundsson, Mar-
grét Jónsdóttir, Ragnheiður
Jónsdóttir, Sigurður Helgason, Jó-
hannes úr Kötlum, Vilborg Dagbjar-
tsdóttir og fleiri kennarar skólans
urðu kunnir af ritstörfum ekki ljóð-
um og sögum handa börnum.
Vegna fátæktar í Reykjavík vora
mörg börn vannærð og beitti Bríet
Bjarnhéðinsdóttir sér fyrir því að
teknar voru upp matgjafir í Barna-
skólanum við Tjörnina árið 1908.
Haldin var skýrsla yfir matgjafar-
eldhús Austurbæjarskólans 1931-
32. Þar kemur m.a. fram að í febr-
úarmánuði 1933 borðuðu þar að
meðaltali 250 börn á dag.
Sama ár réðst Aðalsteinn Sig-
mundsson í það þrekvirki að fara
með 23 drengi úr 8. A (sjá mynd)
auk þriggja drengja úr öðrum
bekkjum til Færeyja. Með í för var
Stefán Jónsson. Rikard Long skrif-
aði í Skúlablaðið færeyska: „Tað
mest hugnaliga av öllum var tann
samkensla, ið var yvir hesum
drengjum, tað var skiluligt, at teir
kendu seg sum eina heild, og at hvör
setti eina æra í at gera sitt til, at átt-
undi klassi A skuldi ikki gera sær
fyri skommum í hesi ferð.“
Þannig mætti lengi halda áfram
að rekja sögu skólans en hér verður
látið staðar numið. Senn lýkur 70.
starfsárinu. Af því tilefni verður op-
ið hús í Austurbæjarskóla í dag ki.
12-16. Foreldrar, velunnarar og
gamlir nemendur era sérstaklega
boðnir velkomnir. Einn þeirra síð-
astnefndu, Megas, hefur gefið út
bemskuminningar, Sól í Norður-
mýri skráðar af Þórunni Valdimars-
dóttur. Þar segir í 13. kafla:
Austurbæjarskólinn er risastór
ferhymingur, virki, völundarhús.
Hann hýsir barnaskólaárin í draumi
og djúpminni alla tíð síðan. Hann er
kastali, lítil veröld, einn heimur með
öllu.
Höfundur er tónmenntakennari
{ Austurbæjarskóla.
Gœðavara
Gjafavara- malar- og kaílistell. He
Allir veröflokkar. ^ m.i
/iv)^/V.X\y\V , VERSLUNiN
Lnngnvegi 52, s. 562 4244.
Heimsfrægir hönnuóir
m.a. Gianni Versace.
Ekkert
val?
SJÖGRENS-sjúkdómur er lang-
vinnur bandvefjasjúkdómur af
ónæmisfræðilegum toga. Sjúkdóm-
urinn einkennist fyrst og fremst af
þurri slímhúð í augum, munni og
loftvegum, ásamt slímhúðarþurrki í
kynfæram kvenna. Einnig er áber-
andi hamlandi þreyta
ásamt þrautum frá
stoðkerfi þ.e.a.s. lið-
og vöðvaverkir. Sjö-
grens-sjúkdómurinn
flokkast sem fjölkerfa-
sjúkdómur, enda getur
sjúkdómurinn gefið
sjúkdómseinkenni frá
flestum líffærum lík-
amans, t.d lungum,
meltingafæram og
nýrum. Horfur sjúkl-
ings með Sjögrens-
sjúkdóm byggist á því
hvaða líffærakerfi
verða undirlögð af
sjúkdómnum. Sjúkl-
ingar, sem eingöngu
þjást af þreytu og hafa
einkenni um þurrk í slímhúð ásamt
verk, hafa ágætis lífshorfur, þó
sjúkdómurinn valdi þeim verulegri
félagslegri fötlun, bæði með tilliti til
atvinnu og samlífs.
Að greinast með ólæknandi sjúk-
Sjögrens-sjúkdómur
Sjögrens-sjúkdómurinn
er sjaldgæfur sjúkdóm-
ur, segir Agnes Lára
--------------7-7-----
Magnúsdóttir. A Islandi
er vitað um rúmlega
40 einstaklinga sem
haldnir eru sjúkdómn-
um, allt konur.
dóm, sem leiðir til örorku, er mikil
lífsreynsla. Þolendur þurfa yfirleitt
að taka mikið magn af lyfjum og
nota ýmiss hjálpartæki til að geta
lifað eðlilegu lífi. Ólæknandi sjúk-
dómar sjást ekki endilega utan á
fólki. Flestir reyna að læra að lifa
með sjúkdómnum og leita allra leiða
til þess að getað nálgast eðlilegt líf.
I Svíþjóð er Sjögrens-sjúklingum
ráðlagt að taka inn náttúrulyfið
Efamol, sem er auðugt af efni, sem
heitir gammalínólensýra. Margir
Sjögrens-sjúklingar á íslandi hafa
prófað að taka inn Efamol með góð-
um árangri. Efamol er mjög dýrt en
mánaðarskammtur kostar u.þ.b.
3.800 krónur. Það er ekki niður-
greitt og vegna þess velja sjúkling-
ar oftar en ekki að taka inn lyf sem
Tryggingastofnun samþykkir og
greiðir niður. Sem dæmi má nefna
að mánaðarskammtur af nýja lyfinu
Vioxx kostar ríkið nálægt 3.700
krónum en sjúklingurinn borgar
sjálfur u.þ.b. 1.000 krónur.
Nálastungur hafa reynst mörg-
um Sjögrens-sjúklingum vel. Með-
alverð í nálastungur er u.þ.b. 4.000
krónur og tekur Tryggingastofnun
ekki þátt í þeim kostnaði. Þess
vegna velja sjúklingar frekar að
fara til sjúkraþjálfara því þjónusta
hans er niðurgreidd. Svona á þetta
ekki að vera. Sjúklingar eiga að
hafa raunverulegt val um það hvort
þeir vilja taka inn hefðbundin lyf,
sem yfirleitt eru miklu dýrari fyrir
samfélagið en náttúrulyfin, eða taka
inn náttúralyf og leita óhefðbund-
inna lækninga. Sumir kjósa að
blanda þessu saman eða prófa hvort
tveggja. Það er réttur okkar að hafa
val um hvers konar meðferð við
kjósum í baráttunni við ólæknandi
sjúkdóm.
Aðalbaráttumál Sjögrens-sjúkl-
inga er að fá Tryggingastofnun rík-
isins til að samþykkja okkur sem
skjólstæðinga sína. Þurr slímhúð í
augun veldur því að Sjögrens-sjúkl-
ingar þurfa mörgum sinnum á dag
að dæla augndropum/aukatárum og
ýmis konar smyrslum í augu sín til
að halda þeim rökum. Aukatárin og
allt sem því fylgir er mjög dýrt og
hefur Tryggingastofnun neitað
þessu sem frflyfi. Einn
Sjögrens-sjúklingur
fékk þau svör frá
Tryggingastofnun að
aukatárin væra ekki
lífsnauðsynleg og þess
vegna væri þetta ekki
frflyf, en samkvæmt
reglugerð Trygging-
astofnunar rfldsins
greiða þeir að fullu
fyrir lyf sem sjúklingi
er lífsnauðsynlegt að
nota að staðaldri, t.d
sykursýkis-, krabba-
meins- og glákulyf.
Meðferð gegn tann-
losi er greinilega ekki
lífsnauðsynleg heldur
að mati Trygginga-
stofnunar. Sjögrens-sjúklingar
þjást af tannlosi og missa margir
tennur sínar alltof ungir. I barátt-
unni við að halda tönnum sínum
þurfa þessir einstaklingar á mikilli
og dýrri tannlæknaþjónustu að
halda og hafa margir Sjögrens-
sjúklingar fengið neitun frá Trygg-
ingastofnun varðandi þátttöku í
tannlæknakostnaði. Þó er vitað um
einstaklinga sem sótt hafa mál gegn
Tryggingastofnun vegna þessa og
unnið. Það er sárt að kyngja því að
okkur sé neitað um þátttöku í
kostnaði vegna þeirrar tannmeð-
ferðar sem við þurfum, því Sjö-
grens-sjúklingar geta alls ekki not-
að lausan gerfigóm. í reglugerð frá
Tryggingastofnun ríkisins er talað
um endurgreiðslu í sérstökum til-
vikum, vegna alvarlegra afleiðinga
fæðingargalla (s.s. tannvöntunar),
sjúkdóma og slysa. Á sama tíma er
ljóst að áfengis- og fíkniefnaneyt-
endur, sem eyðilagt hafa tennur
sínar á neyslu, geta fengið meðferð
hjá tannlækni þeim að kostnaðar-
lausu (jú, er ekki ofnotkun á áfengi/
fíkniefnum sjúkdómur?) og fá því
niðurgreiðslu, jafnframt aðstoð til
greiðslu á tannviðgerðum hjá Fé-
lagsmálastofnun.
I byrjun aprfl pantaði ég viðtal
hjá Ingibjörgu Pálmadóttur heil-
brigðisráðherra til að ræða ofan-
greind málefni. Ritari heilbrigðis-
ráðherra tjáði mér að innan fárra
daga yrði hringt í mig og mér til-
kynnt hvenær að viðtalinu kæmi.
Stuttu síðar hringdi starfsmaður
frá ráðuneytinu til að kanna hvort
hann gæti aðstoðað mig. Ég þakk-
aði fyrir og sagði nei takk, ég hafði
pantað tíma hjá heilbrigðisráðherra
og vildi tala við Ingibjörgu sjálfa.
Þá var mér sagt að ég færi á biðlist-
ann, sem hlýtur að vera nokkuð
langur því enn hef ég ekki verið
boðuð í viðtalið.
Er þetta ísland í dag? Er ekki
sama hver maður er?
Sjögrens-sjúklingur? Áfengis/
fíkniefnasjúklingur?
í dag, 27. maí, er ár liðið síðan
áhugahópur um Sjögrens-sjúkdóm-
inn var stofnaður í samvinnu við
Gigtarfélag Islands.
Til allra þeirra, sem berjast fyrir
því að láta sér líða vel, langar mig
að vitna í orð Emily Dickinson.
„Vonin er sá vængjaði hnoðri sem
hreiðrar um sig í sál minni og syng-
ur þar söngva án orða og þagnar
aldrei.
En fegurst syngur hann þó þegar
á móti blæs.“
Þeim, sem langar til að fræðast
betur um Sjögrens-hópinn, er bent
á að hafa samband við Gigtarfélag
íslands. Til að fræðast betur um
Sjögrens-sjúkdóminn: www.net-
doktor.is og www.sjogrens.com
Höfundur er formaður Áh ugahóps-
ins um Sjögrens-sjúkdóminn.
Agnes Lára
Magnúsdóttir