Morgunblaðið - 27.05.2000, Blaðsíða 43

f
MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 27. MAÍ 2000 4 3
✓
kröfugerðum Islendinga um réttindi á hafsbotnum utan 200 mílna lögsögunnar
afsbotna
ennidepli
Ytri mörk landgrunnsins geta ekki náð lengra en
— eða -------- 200 mflna lögsagan
náttúrleg framlenging
landsins að ytri brún
landgrunnsins
til landgrunnsins
teljast ekki
úthafsbotnar og
úthafshryggir
landgrunnsvæðið nær yfir
framlengingu landmassa
neðansjávar og er samsett af
hafsbotni og botnlögum grunnsins,
hlíöinni og hlíðardrögum
I
strandríkið skal draga ytri mörk
landgrunnsins með beinum línum,
ekki lengri en 60 sjómflur, á milli
staða sem tilgreindir em með hnitum
breiddar og lengdar
I
------ annaðhvort ---------------
þar sem að þykkt
setlaga er a.m.k. 1 %
af fjarlægðinni frá
landgrunnsfætinum
(írska reglan)
með línu sem dregin
er með tilliti til
ákveðinna staða sem
eru ekki lengra en 60
sjómílur frá rótum
landgrunnshlíðarinnar
að því gefnu
að þessi mörk nái ekki lengra en
eða
350 sjómílur frá
grunnlínunum sem
víðátta landhelginnar
er mæld frá
100 sjómílur frá
2.500 metra
jafndýptarlínunni, (afmörkun)
sem er lína milli
staða þar sem dýpi
er 2.500 metrar
að því undanskildu að
ytri mörk landgrunnsins á neðansjávarhryggjum skulu ekki ná
lengra en 350 sjómílur frá grunnlínunum sem víðátta
landhelginnar er mæld frá.
Þetta gildir ekki um neðansjávarhæðir sem eru náttúrulegir
hlutar landgrunnssvæðisins, svo sem hásléttur, bungur, kollar,
grunn og ranar þess
Rockall. írar hafa einnig fullgilt haf-
réttarsáttmálann, en það hafa Danir
ekki gert ennþá. Kröfur ríkjanna
skarast talsvert og þar sem jafn-
framt eru taldar líkur á að þarna
verði hægt að vinna olíu af hafsbotni
er ljóst að framundan eru erfíð deilu-
mál sem krefjast úrlausnar.
Kröfur íslendinga byggja á því að
náttúruleg framlenging Islands er
rakin eftir Reykjaneshrygg og Is-
lands-Færeyjahryggnum í suðurátt.
Sé farið eftir landgrunninu frá Is-
landi beint til suðurs koma fyrst
miklar hlíðar út frá landinu, þar til
fer að slakna á hallanum þegar kom-
ið er niður á djúpu slétturnar. Þar
neðarlega er brekkufótur land-
grunnsins, en frá honum er dregin
lína 60 mílum utar sem afmarkar ytri
línur landgrunnsins og um leið kröf-
ur um yfírráðasvæði. Með þessum
hætti verður til svæði sem fellur
sjálfkrafa að skil'greiningum hafrétt-
arsáttmálans.
Færeyingar hafa svipaðan málatil-
búnað, en leggja reyndar meira upp
úr því að Færeyjar standi á megin-
landsbergi sem sé aðgreint frá meg-
inlandi Evrópu og Hatton Rockall-
svæðið allt upp til Færeyja sé hluti
af sama meginlandsbergi með Fær-
eyjar sem hæsta punkt.
Bretar og írar hafa úthlutað
rannsóknarleyfum við
Hatton Rockall
Úr hafdjúpunum sunnan við Hatt-
on Rockall-svæðið ganga tvær djúp-
ar buktir eða gjár til norðurs og af-
marka svæðið til vesturs og austurs.
Önnur þeirra skilur Reykjaneshrygg
að stórum hluta frá svæðinu og
Rockall-trogið er síðan nokkuð af-
gerandi sund sem skilur Hatton
Rockall-svæðið frá Bretlandseyjum.
Steinar telur líklegast að Irar og
Bretar muni byggja sínar kröfur út
fyrir 200 mílna mörkin á því að það
sé jarðfræðileg samfella frá Bret-
landseyjum og vestur á Hatton
Rockall-svæðið. Þarna sé megin-
landsberg, sömu gerðar og svipaðrar
ættar, og Rockall-trogið sé sam-
kvæmt því óveruleg misfella á svæð-
inu sem ekki beri að taka tillit til.
Þar með liggi náttúruleg framleng-
ing Bretlandseyja vestur yfir trogið
og út á Hatton Rockall-svæðið, þar
sem hægt sé að leita að rótum
landgrunnshlíðanna.
„Þannig held ég að þeir hugsi
Hámarks vi ðmiðanir á vtrí mö rkum iandarunnsi ns 1
i SMiBsps na v*
Grunnlína 2500 m Hámark 1
dýptarlína Hámark 2 ■
þetta, en þá er til þess að taka að í
hafréttarsáttmálanum eru jarðfræði-
leg hugtök í rauninni ekki mikið not-
uð, þannig að ekki er víst hvernig lit-
ið yrði á slíkar röksemdir.
Rockall-trogið grynnist til norðurs,
þannig að hugsanlega geta Bretar
rakið sig út frá Skotlandi og vestur
fyrir þannig. Það er hins vegar miklu
meira afgerandi hafdýpi á milli ír-
lands og Hatton og hætt við að rök-
semdin um að Rockall-trogið að-
greini Hatton Rockall-svæðið frá
Bretlandseyjum geti gert írum erfið-
ara fyrir en Bretum.“
Bretar og írar hafa þegar samið
um uppskiptingu landgrunnsins sín á
milli og úthlutað rannsóknar- og ol-
íuvinnsluleyfum, sem eftir bestu
heimildum eru innan við 200 mílna
mörk írlands og Bretlands. Einhver
olíufélög, m.a. Statoil, hafa fengið
slík leyfi, en ekki upplýst hverjar
niðurstöður úr rannsóknunum eru.
„Þegar fyrirtækin sækja um slík
leyfi þurfa þau að greiða fyrir þau
leigu í samræmi við svæðið sem þau
fá, og þau myndu nú ekki sækjast
mikið eftir slíkum leyfum eða sitja
með þau ef þau teldu ekki að svæðið
væri áhugavert til olíuleitar, en segja
má að áhugaverðasta svæðið sé sjálft
trogið. Uppi á Hatton Rockall-bank-
anum er líklega fomgrýti með skæni
af yngri setlögum og hraunum. Þar
er því ekki eins bjart útlit með olíu-
leit, þetta er í jöðrum svæðisins að
austanverðu og þar eru kröfur okkar
kannski ekki eins sterkar.“
Norðmenn bjóða samstarf
í síldarsmugunni
íslendingar hefja rannsóknir í
sumar í samstarfi við Norðmenn á
hafsbotninum í síldarsmugunni, en
ríkisstjórnin samþykkti nýlega að
veita 16 milljóna króna viðbótarfram-
lagi til undirbúnings landgrunns-
krafna þar. Samráðsnefnd um land-
gmnns- og olíuleitarmál, sem í eiga
sæti fulltrúar utanríkis-, iðnaðar- og
viðskiptaráðuneytis og Orkustofnun-
ar, átti nýlega fund með norsku olíu-
stofnuninni um landgrunnsmál.
Sveinbjörn Björnsson eðlisfræðing-
ur, deildarstjóri auðlindadeildar
Orkustofnunar og formaður nefndar-
innar, segir að á þeim fundi hafi
komið fram að íslendingar gætu lík-
lega gert víðtækari kröfur í sfldar-
smugunni en áður var talið.
Sá möguleiki byggist á ákveðinni
túlkun á „frsku reglunni" svokölluðu
í hafréttarsáttmálanum, þar sem
fjallað er um skilgreiningu land-
gmnnsins. Samkvæmt henni geta
strandríki ákveðið ytri brún land-
grannssvæðisins með tveimur við-
miðunarreglum. Annars vegar með
því að draga línu 60 mflur út frá
landgrannsfætinum, líkt og íslend-
ingar gera á Hatton Rockall-svæð-
inu, og hins vegar með því að fá fram
línu þar sem þykkt setlaga er a.m.k.
1% af fjarlægð frá landgrannsfæti.
Eyjólfur Konráð Jónsson sagði í
greinargerð með þingsályktunartil-
lögu um gæslu hafsbotnsréttinda ár-
ið 1993, að írar myndu hafa áttað sig
á veikleika sínum vegna Rockall-
trogsins og þar sem allmikil setlög
væru í Rockall-troginu hefðu þeir
talið sig getað öðlast tengingu við
neðansjávarhásléttuna. Hann benti
hins vegar á að setin bærust norðan
úr höfum, að miklu leyti að minnsta
kosti, og jafnframt að í upphafi 76.
greinar hafréttarsamningsins segði
að gengið væri út frá því að fram-
lenging botnsins væri samfelld frá
landhelgismörkum, en einmitt vegna
Rockall-trogsins væri ekki hægt að
líta á þessa framlenginu sem óslitna
frá írlandi.
Ytri mörk landgrunnsins
skríða fram í síldarsmugunni
Steinar Guðlaugsson segir að ís-
lendingar hafi í upphafi litið svo á að
ísland myndi aðallega gera kröfur á
grundvelli landslags, en síðan hafi
komið fram í viðræðum við Norð-
menn að þarna myndi
setþykkt vera það mildl
að hagstætt væri fyrir ís-
lendinga, Norðmenn og
Færeyinga að gera kröf-
ur sem byggja á set- .........
þykkt. Ný túlkun á „írsku reglunni"
felst í því að þykkt setlaganna þarf
ekki að vera jafnmikil eða meiri frá.
setþykktarpunkti, sem er a.m.k. 1%
af fjarlægðinni frá landgrannsfætin-
um, heldur er nóg að rekja samfelld
Víðtækari
kröfur vegna
setþykktar
setlög frá þessum punkti að land-
grunninu.
„Nú er komið í ljós að nóg er að
finna þetta bara á einum stað og
sýna fram á samfelld setlög fyrir inn-
an, ekki að þau þurfi að vera jafn-
þykk eða þykkari. Þetta gerir að
verkum að ytri mörkin skríða nokkuð
fram og þá er komin upp sú staða að
meirihluti hafsbotnsins í Sfldarsmug-
unni skiptist hreinlega upp á milli Is-
lendinga, Færeyinga og Norðmanna.
Og vegna þess að Norðmenn eiga
kröfur út frá Jan Mayen mun stærsti
hlutinn koma í þeirra hlut.“
Tryggja þarf
framtíðarréttindi
Síldarsmugan er alþjóðlegt haf-
svæði og til þess að gera kröfur til
hafsbotnsréttinda þar er ljóst að ís-
lendingar, Norðmenn og Færeyingar
þurfa að koma sér saman um kröf-
urnar áður en þær verða lagðar fyrir
landgrunnsnefndina. Náist ekki sam-
komulag má gera ráð fyrir því að
hafsbotn sfldarsmugunnar verði
áfram hluti af alþjóðlegu svæði.
„Norðmenn líta þannig á að meiri
líkur séu á að Sameinuðu þjóðimar
úrskurði og úthluti Norðmönnum, ís-
lendingum og Færeyingum þessu
svæði ef þessi ríki standa saman að
beiðninni og byggja hana á sömu
rökum. Ef Norðmenn hefðu gert sína
kröfu byggða á þykkt setlaga og við
síðan mótmælt henni, er líklegt að
ákvörðun yrði ekki tekin í málinu,"
segir Sveinbjörn Bjömsson.
Miðað við þá vitneskju sem menn
hafa í dag um hafsbotninn í sfldar-
smugunni er óMklegt að þar megi
finna olíu í jörðu. Hafsbotninn er
hluti af úthafsskorpu þar sem lítið er
um olíu og segir Sveinbjörn að fyrsta
kastið sé þetta í raun landvinninga-
stefna í sfldarsmugunni. Steinar tek-
ur undir það og telur ekki að hags-
munir íslendinga felist fyrst og
fremst í því að tryggja framtíðar-
olíuvinnslusvæði, heldur byggist
hagsmunir okkar á því að jörðin sé
endanleg og enginn viti hvers virði
réttindi á hafsbotninum í sfldarsmug-
unni verða eftir ákveðinn tíma.
íslendingar gera einir
kröfiir á Reykjaneshrygg
Landgrannskröfur íslendinga á
Reykjaneshrygg era ólíkar kröfum á
Hatton Rockall og í sfldarsmugunni
að því leyti að ísland er eina ríkið
sem leggur fram kröfugerð á því
svæði. Einnig er sú krafa ólík að því
leytinu til að Reykjaneshryggur er
úthafshryggur og samkvæmt haf-
réttarsamningi Sameinuðu þjóðanna
eiga úthafsbotn og úthafshryggir
ekki að geta talist hluti af landgranni
strandríkja. í 3. tölulið 76. greinar
hafréttarsáttmálans segir:
„Landgrannssvæðið tekur yfir
neðansjávarframlengingu landmassa
strandríkisins og er samsett af hafs-
botni og botnlögum grannsins, hlíð-
inni og hlíðardrögunum. Til þess
telst ekki djúpsævisbotninn með út-
hafshryggjum sínum eða botnlög
hans.“
Sumar þjóðir telja þetta eiga við
um Reykjaneshrygginn, en að sögn
Steinars telja flest strandríkin að svo
sé ekki, vegna þess að eyjar í út-
hafinu eigi sjálfstæðan rétt til að
telja slíka hryggi til síns landgranns.
„En það er túlkunaratriði í hafréttar-
sáttmálanum og við þurfum að gera
ýtrastu kröfur á Reykjaneshrygg.
Síðan verður framtíðin að skera úr
um hvernig farið verður með þær
kröfur. A þessu svæði eram við ekki í
baráttu við aðrar þjóðir, heldur má
segja að það sé hlutverk landgranns-
nefndarinnar að verja hagsmuni al-
þjóðahafsbotnsins gagnvart strand-
ríkjunum."
Reykjaneshryggur nær nokkuð
langt suður í haf en kröfur íslend-
inga verða þó að takmarkast við 360
mílna mörk frá landinu, samkvæmt
6. tölulið 76. greinar haf-
réttarsamningsins. Þar
segir að ytri mörk
landgrunnsins á neðan-
sjávarhryggjum skuli
ekki ná lengra en 350
mílur frá þeim grannlínum sem víð-
átta landhelginnar er mæld út frá.
Þar sem Islendingar eru einir um
kröfugerð á Reykjaneshrygg er mik-
ilvægt að skila inn kröfugerð fyrir
16. nóvember 2004.