Bókasafnið - 01.04.1994, Blaðsíða 16

Þórdís T. Þórarinsdóttir forstöðumaður, Bókasafni Menntaskólans við Sund
Fræðslugildi bóka - aðgengi
upplýsinga
Greinin er byggð áfyrirlestri sem haldinn var á afmœlisráðstefhu Félags bókasafnsfrœðinga
YFIRLIT
Fjallað er um viðurkenningar Félags bókasafnsfræðinga fyrir íslenskar
fræðibækur ársins 1992. Rök eru færð fyrir vaxandi þörf fyrir vandaðar
fræðibækur hér á landi. Rætt er um hjálparskrár og þau atriði sem helst
auka á handbókagildi fræðibóka; tilfærð eru dæmi þar sem þessum atrið-
um er ábótavant. Sagt er frá könnun á tíðni hjálparskráa í íslenskum fræði-
bókum ársins 1991.
Viðurkenningar Félags bókasafnsfœðinga
í tilefni af 20 ára afmæli Félags bókasafnsfræðinga þann
10. nóv. sl. veitti stjórn þess viðurkenningar fyrir bestu
frumsömdu íslensku fræðibækur ársins 1992: Annars vegar
fyrir fræðibók fyrir fullorðna og hins vegar fyrir fræðibók
sem ætluð er börnum. I báðum tilfellum hlutu höfundar
bókanna svo og útgefendur viðurkenningu þar sem vönd-
uð bók byggir á skilvirkri samvinnu þessara aðila. Viður-
kenningarskjöl voru síðan afhent á ráðstefnu sem félagið
hélt í tilefni af afmælinu.
Að þessu sinni hlaut bókin Blómin okkar eftir þá Stefán
Aðalsteinsson og Björn Þorsteinsson, sem bókaútgáfan
Bjallan gaf út, viðurkenningu sem besta fræðibókin fyrir
börn. Dómnefnd skipuðu Arnþrúður Einarsdóttir, for-
stöðumaður skólasafns Ölduselsskóla, Inga Lára Birgisdótt-
ir, forstöðumaður skólasafns Austurbæjarskóla, og Ingi-
björg Rögnvaldsdóttir, bókasafnsfræðingur Borgarbóka-
safninu í Gerðubergi.
Viðurkenningu sem besta fræðibókin fyrir fullorðna
hlaut bókin Islenskir fiskar eftir Gunnar Jónsson og gefin
var út af Fjölva. Dómnefnd skipuðu Idulda Björk Þorkels-
dóttir, bæjarbókavörður í Keflavík, Regína Eiríksdóttir,
umsjónarmaður alþjóðlega bóknúmerakerfisins (ISBN) á
Landsbókasafni, ásamt greinarhöfundi.
Fyrirhugað er að veiting slíkra viðurkenninga verði
framvegis árviss viðburður hjá félaginu og er markmiðið
með þeim að vekja athygli á mikilvægi þess að gera fræði-
bækur vel úr garði hvort sem markhópurinn er börn, ung-
lingar eða fullorðið fólk; jafnt almenningur sem sérfræðing-
ar.
Hjálparskrár og aðgengi upplýsinga
Forsaga ákvörðunar stjórnar Félags bókasafnsfræðinga
er að félagsmenn hafa oft rætt sín á milli hve sárlega fræði-
rit á íslensku hefur vantað á markaðinn, einkum fyrir börn
og unglinga, sem ekki geta nýtt sér bækur á erlendum mál-
um. Eins hefur hitt verið rætt meðal bókasafnsfræðinga
hversu oft nauðsynlegar hjálparskrár vantar í þau fræðirit
sem út hafa verið gefin, til þess að þau geti staðist kröfur
sem vandaðar fræðibækur og jafnframt komið að gagni sem
uppsláttarrit og handbækur. Fræðslugildi þessara bóka er
oft á tíðum mikið og að mörgu leyti vandað til útgáfu
þeirra en það hefur á stundum rýrt gildi þeirra verulega að
aðgengi upplýsinga er ekki eins og best verður á kosið.
í nýútkominni rannsókn Lœsi íslenskra barna (Sigríður
Þ. Valgeirsdóttir, 1993) kom m.a. í ljós að í lestri standa
íslensk börn að flestu leyti jafnfætis eða framar jafnöldrum
sínum í öðrum löndum, en þegar kom að árangri við að
leita upplýsinga í töflu- og myndhluta prófsins, sem lagt
var fyrir, stóðu íslenskir 14 ára nemendur sig ekki vel mið-
að við árangur í hinum hlutum þess og voru þar í 19. sæti
(s. 85), enda kom í ljós í könnuninni að um 50% 14 ára
nemenda leita nær aldrei að upplýsingum í uppsláttarritum
eða orðabókum og 78% sjaldnar en l-2svar á mánuði
(s. 36). Skýringuna á þessu má ef til vill að hluta til rekja til
þess að ekki hefur verið völ á miklu af vönduðu fræðsluefni
á íslensku fyrir þennan aldurshóp.
Með hjálparskrám er hér að framan átt við skrár sem
gjarnan eru hafðar aftast í ritum þar sem efnisatriðum úr
texta er raðað í stafrófsröð, tímaröð eða aðra rökrétta röð
og vísað til blaðsíðutals í megintexta. Slíkar skrár auðvelda
markvissan aðgang að þeim upplýsingum sem viðkomandi
rit hefur að geyma og eru ein meginforsenda þess að nota
megi fræðibækur eða jafnvel vandaðar kennslubækur, þar
sem fjallað er um tiltekið efni á samfelldan hátt, sem n.k.
uppsláttarrit eða handbækur.
Á undanförnum árum hefur þörfin fyrir vandaðar fræði-
bækur farið ört vaxandi hér á landi sem má m.a. rekja til
þess að mun fleiri njóta framhaldsmenntunar nú en áður
var. Samkvæmt skýrslum Hagstofu fslands (Landshagir,
1993) voru nemendur á framhaldsskólastigi samtals
14.261 árið 1980, en 1992 voru þeir orðnir 17.888 sem er
25,4% aukning. Árið 1980 luku samtals 1.143 stúdents-
prófi eða 25,1% af heildarfjölda tvítugra, en árið 1993 var
hliðstæð tala 2.016 eða 44,9% af heildarfjöldanum.
Aukna þörf fyrir vandaðar fagbækur má ennfremur
rekja til þess að með breyttum kennsluháttum eru gerðar
miklu meiri kröfur um að nemendur læri að fara með rit-
aðar heimildir og vinna upplýsingar upp úr þeim í sam-
bandi við ýmis konar verkefni og ritgerðir sem þeir vinna í
tengslum við námið. Þetta á bæði við um framhaldsskóla
og grunnskóla, en hvað varðar grunnskólann einkum um
efri bekkina. Nemendur dagsins í dag; notendur skólasafn-
anna eru síðan meðal notenda almenningsbókasafna og sér-
fræðisafna í framtíðinni.
Á landinu eru nú 209 grunnskólar. Við marga þeirra eru
starfrækt bókasöfn. Mikill skortur hefur verið á heppileg-
um fræðibókum fyrir nemendur grunnskóla, sérstaklega
fyrir yngri bekkina, en til safnanna er jafnan keypt allt það
efni sem hugsanlegt er að nota fyrir nemendur og þá oft
keypt efni sem í reynd er ætlað fullorðnu fólki.
Almennir framhaldsskólar og sérskólar eru alls 54 á
landinu. Við nær alla þessa skóla eru starfrækt ört vaxandi
bókasöfn. Til safnanna er í flestum tilfellum keypt a.m.k.
eitt eintak af þeim fræði- og uppsláttarbókum sem gefin
eru út á íslensku og henta þykja. Almenningsbókasöfnin
eru þá ótalin. Á landinu eru nú 43 miðsöfn sem oft kaupa
hvert um sig nokkur eintök af hverri bók. Ennfremur eru
smærri söfn um hinar dreifðu byggðir landsins, alls 204
16 Bókasajhið 18. drg. 1994