Bókasafnið - 01.04.1994, Blaðsíða 59

sókn hjá okkur í allmarga daga að afla sér upplýsinga varð-
andi verkefni um sögu landbúnaðarvistfræði á íslandi.
I öðru lagi er safnið þokkalegt hvað varðar almenn rit á
nokkrum sviðum búfræðinnar þ.e. á sviði áburðarfræði,
hrossaræktar, nautgriparæktar, sauðfjárræktar, fóðurfræði
og grasræktar.
Um leið og eitthvað er farið út fyrir þessi svið er komið
að tómum kofum. Safnið er mjög magurt á sviði garðyrkju.
Almenn garðyrkjurit er hins vegar hægt að finna á Garð-
yrkjuskólanum að Reykjum í Olfusi. Rit á sviði bútækni
eru fá og úrelt en þar njótum við nágrennis bútæknideild-
ar Rannsóknastofnunar landbúnaðarins, sem kaupir tíma-
rit og bækur á því sviði. A sviði grunngreina líffræði og
efnafræði er bókakostur yfirleitt gamall eða er alls ekki til,
en stendur til bóta.
Eins og áður er getið er það ofviða jafnvel stærstu bóka-
söfnum að veita einum sérfræðingi tæmandi þjónustu af
eigin kosti, og það er eðlilegt. Eg get líka bent á að á því
sviði sem ég hef sérmenntun á, plöntulífeðlisfræði, eru
mjög fá rit keypt til Islands. Ekki einu sinni Norræna tíma-
ritið Physiologia Plantarum var keypt hingað lengi vel, og
því síður mörg önnur rit fræðigreinarinnar. Að þessu leyti
erum við á Hvanneyri ekkert í meiri einangrun en Reykvík-
ingar. Það gildir ekki bara um plöntulífeðlisfræði að fá eða
engin tímarit er að finna í landinu heldur um ýmsar aðrar
greinar raunvísinda. Nú mætti telja það bagalegt að vera án
þessara rita. Það ber þó að hafa í huga að mörg sérfræði-
tímarit eru þess eðlis að sérfræðingar í sömu grein vinna oft
við mun afmarkaðra svið en blöðin spanna jafnvel þótt rit-
in séu mjög sérhæfð. Það er reynsla margra að það kemur
hefti eftir hefti af tímariti sem ekki geymir neitt sem höfð-
ar til verkefna einstakra Iesenda fræðasviðsins. Þar að auki
eru gefin út ótrúlegur fjöldi fræðitímarita og bóka í heim-
inum sem trúlega verða aldrei áhugaverð fyrir lesendur hér
á landi þar sem enginn sérfræðingur er til á viðkomandi
sviði í Iandinu eða þau fjalla um viðfangsefni sem ekki
tengjast íslenskum veruleika á neinn hátt.
Til viðbótar þá held ég að nokkuð af þeim ritgerðum
sem birtast í öllum þessum ótrúlega fjölda blaða og tíma-
rita sé tæplega pappírsins virði, þetta heldur okkur nærri
því í gíslingu pappírsflóðs. Of sjaldan virðast höfundar gera
þá kröfu til sjálfra sín að þeir hafi virkilega eitthvað að segja
þegar þeir skrifa grein. Ég sá nýlega í blaði að Fred Sanger
lífefnafræðingur sem er tvöfaldur nóbelsverðlaunahafi fyrir
að þróa aðferðir til að raðgreina prótein og DNA skrifaði
ekki nema eina grein á 8 ára fresti á sínum ferli. Til eru vís-
indamenn sem skrifa sömu greinina alla ævi í mismunandi
útgáfum og gera það oft. Ég vil taka það fram að þó svo
sýnist að ég sé að halda því fram að margir vísindamenn séu
gagnslausir þá er það ekki svo. Fjöldi þeirra vísindamanna
sem kemur með einhver megin innlegg í framþróun fræði-
greina er hlutfallslega lítill, því að það að vera frumlegur og
frjór, hafa hæfileika til að sjá það sem aðrir sjá ekki, krefst
þess að viðkomandi sé afbrigðilegur en það er fáum gefið,
og þessir fáu verða að vera í einhverskonar fræðaumhverfi
ef þeir eiga að fá þrifist sem vísindamenn.
Aftur að litla vísindabókasafninu á landsbyggðinni. Eitt
sem vísast einkennir slíka stofnun er fjárskortur. Valkost-
irnir við að eyða fé til innkaupa tímarita og bóka eru ótæm-
andi, og svo þarf að huga að starfsmannahaldinu. Hvernig
eigum við að ráðstafa peningunum? Mín niðurstaða er sú
að lítið bókasafn sem þjónar örfáum sérfræðingum og á um
leið að þjóna menntastofnun eins og Hvanneyrarsafnið á
að gera hlýtur að leggja áherslur á eftirfarandi:
* Kaupa almenn yfirlitsrit og handbækur á þeim svið-
um sem safninu er ætlað að þjóna.
* Kaupa fá ef nokkur sérfræðitímarit nema tryggt sé að
af tímaritinu séu samfelld og mikil not.
* Kaupa indexa og abstrakta fyrir heimildaleit; Current
Contents, Herbage abstracts, Current advances in plant
sciences o.s.frv.
* Leggja áherslu á þjónustu við safnnotendur í sam-
bandi við millisafnalán og heimildaleitir í gagna-
bönkum bæði hérlendum og erlendum.
Þessi síðasti liður verður trauðlega rekinn með nokkru
lagi nema menntaður bókasafnsfræðingur starfi við safnið.
Um hvað snúast svo draumarnir? Ég held að draumarn-
ir snúist um að nýta þær mismunandi gerðir nýrrar tækni í
fjarskiptum og tölvutækni sem nú er komin fram eða
munu koma fram á næstunni. í þessari tækni er að finna þá
nauðsynlegu líkn sem fæst gegn þraut pappírsflóðsins sem
bara vex og vex með árunum. Með tækninni getum við
leitað að því sem okkur vantar í mun umfangsmeiri söfn-
um en áður tíðkaðist og það á alþjóðavettvangi. 1 æknin er
einnig líkn gegn annarri þraut sem áður er minnst á þ.e.
smæð og landfræðilegri einangrun. Minni þörf er nú en
áður á að eiga tæmandi bókasafn fyrir rannsóknasvið starfs-
manna þökk sé gagnabönkum, fjarskiptum og millisafna-
Iánum.
Með öðrum orðum þá held ég að við þurfum ekki að
kvíða framtíðinni sem störfum 1 dreifbyli með litil boka-
söfn, vegna þess að tæknivæðing þessara safna og ráðning
vel menntaðra bókasafnsfræðinga að þeim mun eyða þeirri
neikvæðu sérstöðu sem við höfum haft.
SUMMARY
Libraries and research. Research activities in rural areas:
„Reality and dreams“
A lecture held on the 20th anniversary conference (Nov. 12, 1993) of
the Association of Professional Librarians (Félag bókasafnsfrædinga). The
author is a plant physiologist which describes his library use during his
academic years and as a scientist living in the countryside in Iceland.
Describes his first use of library services during his postgraduate years at
the University in Stockholm, in the early 1970s, where he had an access
to modern and highly effective library services in botanical sciences.
Compares the above library services with those at The Agricultural Col-
lege of Hvanneyri (Búvísindadeild Bændaskólans á Hvanneyri), where
due to lack of fúnds the library seemed to be a deposit for old books and
obsolete documents, with no professional librarian and no interlibrary
loan services. Describes the development of the library towards modern-
ization. Lists the emphasis that should be made in a small research library
in the countryside with main emphasis on the use of new technologies in
computerized communications and the services of professional librarians.
Bókasafhið 18. árg. 1994 59