Bókasafnið - 01.04.1994, Blaðsíða 38

Guðrún Pálsdóttir, Rannsóknastofnun landbúnaðarins, Ingibjörg Árnadóttir,
Háskólabókasafni, Ingibjörg Sverrisdóttir, Fjölbrautaskólanum í Breiðholti,
Ragnhildur Blöndal, nemi í bókasafns- og upplýsingafræði,
og dr. Laurel A. Clyde dósent
Rannsóknir í bókasafns- og
iipplýsingafræði: Island
YFIRLIT
Rannsóknir í bókasafns- og upplýsingafræði á íslandi og varðandi ísland
voru skoðaðar með bókfræðimælingum (bibliometric techniques) og efn-
isgreiningu (content analysis). Aðeins 27 ritverk frá árunum 1976-1993
voru skilgreind sem rannsóknir. Vinsælasta rannsóknarefnið er lestur og
læsi en notendarannsóknir, stjórnun og tölvuvæðing hefiir verið vanrækt.
Kannanir eru algengasta rannsóknaraðferðin. Rannsóknir í rannsóknar-
og háskólabókasöfnum eru litlar hér, en erlendis eru starfsmenn þeirra
safna afkastamestu fræðimennirnir.
1.0 Inngangur
Margir fræðimenn leggja áherslu á mikilvægi rannsókna
fyrir bókasafnsfræðina (St Clair, 1990). Venkateswarlu
(1991) nefnir nokkra kosti rannsókna, m.a. við að byggja
upp sérhæfðan þekkingargrunn, efla bókasafnsfræðina sem
fræðigrein og stuðla að framförum og gæðum bókasafna-
þjónustu. Einnig eru rannsóknir nauðsynlegar til að svara
breytingum og þróa þjónustu. Mörg samtök bókasafns-
fræðinga hafa þess vegna ákvæði um rannsóknir í stofn-
skrám sínum eða markmiðsgreinum (Clyde, 1992). Þau
koma á fót sjóðum til styrktar rannsóknum eða styðja þær
á annan hátt (Eisenberg, 1993). Innan fræðanna er einnig
töluverð umræða um eðli rannsóknanna, fjölda þeirra og
gæði. Þær hófust um 1930 og hefur fjölgað mjög mikið
undanfarin tíu til fimmtán ár en margir fræðimenn eru
sammála um að bókasafnsfræðingar þurfi að bæta rann-
sóknaraðferðir og úrvinnslu.
í námskeiði um rannsóknir í bókasafns- og upplýsinga-
fræði, sem boðið var upp á í nýju námi til meistaraprófs við
félagsvísindadeild Háskóla íslands haustið 1993, var leitað
svara við því hvaða rannsóknir hafa verið gerðar um eða
varðandi íslensk bókasöfn og bókasafns- og upplýsinga-
fræði.
2.0 Markmið
Eitt markmiða námskeiðsins var að kanna þörf á rann-
sóknum hérlendis og þurfti því að skoða hvaða rannsóknir
hefðu verið gerðar og birtar og einnig hverjir hefðu staðið
að þeim og hvað hefði verið rannsakað. Akveðið var að
nemendurnir fjórir könnuðu þetta í hópvinnu undir stjórn
leiðbeinanda og beittu svipuðum aðferðum og notaðar hafa
verið við að skilgreina alþjóðlegar rannsóknir. Eftirfarandi
spurningar voru lagðar til grundvallar:
* Hvað greinir rannsóknir frá öðrum ritverkum og
hvernig er hægt að þekkja þær?
* Hvar er sennilegt að greinar um bókasafns- og upplýs-
ingafræði varðandi Island birtist?
* Að hve miklu leyti eru íslensk og norræn bókasafns-
fræðitímarit vettvangur rannsóknargreina varðandi fs-
land og hversu hátt er hlutfall rannsókna af heildar-
fjölda greina?
* Hverjir stunda rannsóknirnar, hvaða efni er rannsakað
og hvaða rannsóknaraðferðir eru notaðar?
* Hvar birta íslenskir höfundar rannsóknarniðurstöður
og hvert er umfang íslenskra rannsókna í erlendum rit-
um?
* Nota erlendir höfundar aðrar rannsóknaraðferðir en
íslendingar og hafa þeir áhuga á öðru efni?
* Hvaða nauðsynlegar rannsóknir hafa verið vanræktar?
3.0 Hvað er rannsókn?
Til þess að geta fundið og flokkað rannsóknargreinar/rit
þarf að skilgreina hugtakið rannsókn. Hópurinn fann ýms-
ar skilgreiningar, bæði úr bókasafns- og upplýsingafræði og
frá öðrum fræðigreinum. Einnig var leitað til vísinda-
manna. Skilgreiningar, sem margir vísa til, er t.d. að finna
hjá Peritz (1980-81), Busha og Harter (1980, s. 3), Nour
(1985), Buttlar (1991) og Stephenson (1993). Eftir skoð-
un og samanburð var eftirfarandi skilgreining sett fram:
Rannsókn er kerfisbundin söfnun og greining gagna með
það að markmiði að afla nýrra staðreynda og auka þekk-
ingu. Rannsókn verður að hafa markmið, rannsóknarefnið
þarf að skilgreina, ræða útkomu og draga ályktanir. Höf-
undar eiga helst að nota staðlaða uppsetningu til þess að
lýsa verkefninu: af hverju efnið var valið, hvað réð vali á að-
ferðum og hvernig rannsóknin var gerð. Niðurstöður eiga
að birtast í viðurkenndum fagritum eða vera lagðar fram á
stórum ráðstefnum.
Hópurinn ákvað að til þess að ritverk gæti talist rann-
sókn þyrfti eftirfarandi að koma fram:
* Yfirlýsing um að ritverkið væri byggt á rann-
sókn/könnun eða vísbending um að kerfisbundin eða
vísindaleg aðferð hefði verið notuð.
* Skilgreining á viðfangsefninu eða fyrirbærinu sem
rannsakað var.
* Yfirlýsing um markmið rannsóknar, tilgang og
áhersluþætti.
* Rannsóknaraðferðir væru útskýrðar og fram kæmi af
hverju þær væru notaðar.
* Yfirlit væri gefið um áður birt ritverk um viðfangsefn-
ið, sögulegan bakgrunn og aðra mikilvæga þætti varð-
andi rannsókn.
* Skýrt væri frá því á hvaða hátt aðferðum væri beitt eða
hvernig rannsóknin væri gerð.
* Niðurstöður væru settar fram, útskýrðar og ályktanir
dregnar.
* Heimildalisti fylgdi.
* Grein væri meira en tvær blaðsíður og helst þyrfti hún
að vera lykluð í LISU.
38 Bókasafhið 18. árg. 1994