Bókasafnið - 01.04.1994, Blaðsíða 60

Sólveig Þorsteinsdóttir forstöðumaður, Bókasafni Landspítalans
Uppbygging þjónustu
rannsóknar- og sérfræðisafna
Erindiflutt á 20 ára afmœlishátíð Félags Bókasafnsfrœðinga þann 12. nóvember 1993
Undanfarin 20 ár hafa tekið til starfa mörg sérfræði- og
rannsóknabókasöfn hér á landi. Fyrir þann tíma voru
söfnin fá sem studdu við rannsóknir og efnið sem hægt var
að fá oft ekki nægilega sérhæft fyrir viðkomandi rannsókn.
Vísindastörf hafa verið stunduð hér mikið lengur en söfn-
in hafa starfað og náðu menn góðum árangri þrátt fyrir að
söfnin væru örfá. Þessir vísindamenn höfðu góð sambönd
við umheiminn, voru áskrifendur að sínum eigin fræðirit-
um og keyptu bækur sjálfir. Seinni hluti þessarar aldar ein-
kennist af gífurlegri aukningu á rituðu máli og erfiðara
hefur reynst að nálgast upplýsingar án aðstoðar bókasafna.
Söfnin hafa því oft orðið til fyrir tilstuðlan þeirra sem
stunda rannsóknir eða vegna annarra starfa sem krefjast
upplýsinga.
Hlutverk
Hlutverk þessara safna er í samræmi við stefnu þeirra
stofnana sem þau þjóna. Bókasafn sem þjónar háskóla þar
sem fara fram almennar rannsóknir á mörgum sviðum
byggir upp safnkost í samræmi við það. Þar er fjölbreyttur
safnkostur en ef til vill ekki ítarlegur á neinu sviði. Annað
safn sem þjónar sérhæfðri stofnun þar sem stundaðar eru
rannsóknir á þröngu sviði, viðar að sér safnefni á því sviði
og á jafnvel mjög ítarlegt efni hvað það varðar. Söfn þjóna
mismunandi breiðum notendahópi og má nefna t.d. bóka-
safn á sjúkrahúsi sem þjónar vísindamönnum, öllum heil-
brigðisstéttum, nemum, kennurum, eðlisfræðingum, efna-
fræðingum, sjúklingum og utanaðkomandi aðilum sem
geta verið t.d. menntaskólanemar í leit að heimildum fyrir
ritgerð. Atriði eins og hvernig kennsla fer fram hjá háskóla
hefur áhrif á hvernig safnið starfar. Ef kennslan byggir ein-
göngu á textabókum sem hver og einn nemandi kaupir sér,
hvílir þjónusta við nema ekki þungt á bókasafninu. Ef
kennsla er aftur á móti byggð á fjölbreyttu efni eins og
tímaritsgreinum og krafa gerð til nema um að afla sér
heimilda, þarf safnið bæði mikið fjölbreyttara efni og stærra
húsnæði. Mismunandi kennsluaðferðir geta jafnvel tíðkast
innan sama háskóla. Safnið þarf þá að veita nemendum
mismunandi þjónustu. Notendur eru því miðpunkturinn
og ráða miklu um hvað safnið hefur upp á að bjóða. Sagt
er að hægt sé að meta starfsemi á viðkomandi stofnun með
því að skoða bókasafnið.
Markmið
Markmið safnanna er góð notendaþjónusta og reyna
þau að ná því markmiði með því að:
1 Byggja upp safnkostinn með notendur í huga og auð-
velda notendum allan aðgang að efni safnsins.
2. Auðvelda aðgang að upplýsingum utan bókasafnsins.
3. Veita aðgang að fjölbreyttri upplýsingaþjónustu.
4. Kenna notendum.
Það sem þessi söfn hafa aðallega að geyma eru tímarit,
því þar birtast greinar um nýjar rannsóknir. Einnig er þar
gott safn fræðibóka en efnið sem þær hafa að geyma er oft
of gamalt fyrir þann sem stundar rannsóknir. Þar er
stöðugt aflað nýrra rita í stað þeirra sem úreldast og á t.d.
heilbrigðissöfnum finnast sjaldan eldri bækur en tíu ára.
Hlutfall á þessum söfnum milli bóka og tímarita er 10-
15% bækur en tímarit 85-90%. Starfsmenn eru sérhæíðir í
að skrá þekkingu á skipulegan hátt og raða gögnum þannig
að leitandinn finni auðveldlega það sem hann hefur áhuga
á.
Arvekniþjónusta er vinsæl þjónusta sem söfnin veita.
Hún er í því fólgin að fylgjast með nýju efni á ákveðnu
sviði. Söfnin veita þessa þjónustu á ýmsa vegu. Hægt er að
fá geymsluleit. En þá er ákveðin leit geymd inni í tölvunni
og í hverri viku eða um hver mánaðarmót fær viðkomandi
útskrift yfir nýtt efni á þessu sviði. Einnig eru söfnin áskrif-
endur að Cnrrent Contents á prentuðu eða í tölvutæku
formi þar sem notandinn getur flett efnisyfirliti fjölda
tímarita vikulega. Notandi getur valið í hvaða tímaritum
hann vill fylgjast með og verða þá oft fyrir valinu tímarit
sem ekki eru keypt hér á landi. Notandinn getur ekki að-
eins séð efnisyfirlit þeirra rita heldur einnig skoðað útdrátt-
inn úr völdum greinum. Einnig senda söfnin notendum
efnisyfirlit valinna tímarita og sum söfnin veita þá þjónustu
að ljósrita síðan valdar greinar úr þeim fyrir notandann.
Ekkert safn er það öflugt að það getur geymt allt það
efni sem þörf er á. Bókasöfnin hafa því góða samvinnu sín
á milli bæði hvað varðar samnýtingu á safnkostinum og
samræmi í innkaupum. Þessi samvinna er öflug bæði hér á
landi og í tengslum við erlend söfn. Til þess að slík sam-
vinna geti átt sér stað þarf að vera til góð samskrá yfir rita-
kost safnanna. Með því að skrá eigin safnkost í samskrá
tökum við þátt í því mikilvæga starfi að veita öðrum að-
gang að eigin efni og einnig að fá að nýta efni annarra
safna. Algengt er að 50% af því efni sem afgreitt er til not-
enda komi frá öðrum söfnum. Með millisafnalánum er
hægt að útvega tímaritsgreinar, bækur og annað efni. Söfn
hér á landi hafa líka tekið þátt í ritaskiptum sem er einnig
mjög mikilvæg leið til að auðga safnkostinn.
Samskrár yfir tímaritaforða safnanna eru nú flestar í
tölvutæku formi bæði hér á landi eða erlendis. Hér er sam-
skráin skráð í tölvukerfi Háskóla- og Landsbókasafns
Gegni og einnig eru önnur söfn með tímaritaforðann sinn
í eigin kerfum og má þar nefna Borgarbókasafnið og Land-
spítalann sem eru með sameiginlegt kerfi Libis. Söfnin nýta
sér daglega erlendar samskrár eins og t.d. Nordser sem er
samskrá í tölvutæku formi fyrir öll heilbrigðissöfn á Norð-
urlöndunum. Hana er hægt að nota til að leita að ákveðnu
tímariti og ef það finnst á safni á Norðurlöndunum er hægt
að panta greinina með tölvupósti og fá hana svo senda í
60 Bókasafnið 18. árg. 1994