Bókasafnið - 01.04.1994, Blaðsíða 32

ekki spurningunni. Einnig ber þess að geta að nokkrir skól-
ar svara alls ekki þessari spurningu og því ekki hægt um það
að segja hvort þeir taka gjald eða ekki. Nokkuð sama gild-
ir um gjaldtöku af notum á skólasafni. Víða um land er tek-
ið gjald fyrir bókasafnsskírteini í almenningsbókasöfnum
og þar sem eru samsteypusöfn almennings- og skólasafna
mætti búast við því að börnin væru krafin um bókasafns-
skírteini til að taka efni með sér heim. Aðeins tvö söfn taka
gjald af útlánum barna í skólasafni. Svo virðist að í öðrum
tilvikum þar sem um samsteypusöfn er að ræða að aðrar
reglur séu látnar gilda um börn sem eru í viðkomandi
skóla.
Niðurstöður
Þær niðurstöður sem nú liggja fyrir sýna ótvírætt að
skólasöfn á landinu hafa byggst upp mjög ójafnt. I
nokkrum fræðsluumdæmum hafa nær allir skólar fengið
sín skólasöfn og notkun þeirra virðist bæði kerfisbundin og
talsvert fjölbreytt. Annars staðar var lítil starfsemi sem
tengist skólasöfnum og margir skólar hafa engin söfn. Þessa
ójöfnu uppbyggingu má ef til vill rekja til þess að skortur
er á leiðbeiningum og stefnu af hálfu hins opinbera og að
ekki hefur tekist að semja reglugerð þá sem til stóð og
vísað er til í Lögum um grunnskóla. Þessi skýring er þó ekki
einhlít því að Iögum samkvæmt eiga að vera skólasöfn í öll-
um skólum og reglugerð átti eingöngu að vera leiðbeining
um stærð, starfsmenn og framkvæmdir. Meira virðist vanta
faglega umræðu um gagnsemi og tilgang skólasafna í
kennslu og almennu skólastarfi.
Margir skólar hafa byggt upp góð skólasöfn og staðið að
þróun þeirra af myndarskap og framsýni. Af sjálfu leiðir að
fjárveitingar til lítilla safna verða alla tíð takmarkaðar en
hins vegar er það einnig augljóst að talsverðum fjármunum
hefur verið veitt til þess að búa skóla bókum og tækjum og
eru minni sveitarfélögin engir eftirbátar þeirra stærri þegar
tillit er tekið til fjárveitinga á hvern nemanda. Mikið vafa-
mál er hversu mikil not eru af þessum búnaði í ljósi þess að
engin skipulögð nýting virðist á þessum gögnum víða um
land.
Um það leyti sem þessi könnun var í undirbúningi kom
út ný námskrá, Aðalnámskrá grunnskóla. I henni eru
ýmsar tilvísanir í skólasöfn og hvernig eigi að nota þau.
Þessa Aðalnámskrá má skoða sem nokkurs konar reglu-
gerðar ígildi og því er ástæða til að skoða hvað þar segir til
að komast nær þeim viðhorfum sem yfirvöld menntamála
hafa til skólasafna. í kafla 3 sem fjallar um nám og kennslu,
er sérstakur kafli um skólasafn í námsumhverfi. Þar segir:
Skólasöfn eru eitt af meginhjálpartækjum í skólastarfi og miklu skipt-
ir að húsnæði þeirra, bókakostur og önnur gögn stuðli að fjölbreyttu
og skapandi starfi. Skólasafn á að vera lifandi fræðslu-, upplýsinga- og
menningarmiðstöð í hverjum skóla. Þar þarf að vera fjölbreytt úrval
hvers kyns náms- og kennslugagna auk annars valins lesefnis handa
nemendum, svo sem dagblöð, fræðirit og skáldrit. Skólasafn þarf að
henta öllum nemendum skólans, jafnt þeim yngstu sem þeim elstu, og
geta tengst kennslu í öllum námsgreinum. Einnig þarf að vera í skóla-
safni gott úrval fræði- og fagrita fyrir kennara.
I þessari málsgrein er leitast við að skilgreina nánar hvað
við er átt um að skólasafn sé meginhjálpartæki í skólastarf-
inu. Þeir þrír hornsteinar sem þessi stofnun hvílir á eru
húsnæði, bókakostur og starfslið. I málsgreininni hér að
ofan er áhersla lögð á að það þurfi að hafa fjölbreytt
Iestrarefni og upplýsingaleiðir sem gagnist skólanum öll-
um. Skólasafni beri að huga að endurmenntun kennara og
veita þeim fræðirit og fagrit á sínu sviði.
Skólasafn verður að vera í nánum tengslum við allt daglegt starf í skól-
anum og helst þannig staðsett í húsnæði skólans að það sé jafn að-
gengilegt fyrir alla nemendur og kennara. í stórum skólum þarf hús-
næðið að vera þannig úr garði gert að hægt sé að hafa þar á sama tíma
að störfum heila bekkjardeild, smáhópa og einstaklinga.
Hér er ótvírætt gefið í skyn að skólasafn skuli vera í
hjarta skólabyggingarinnar ekki síður en í hjarta starfsem-
innar. Það er ekki að ástæðulausu að tekið er fram um stað-
setningu skólasafns, svo algengt er að safnið sé skoðað sem
afgangsstærð og komið fyrir í kjallara eða afskekkt þar sem
engin umferð er. Einnig er algengt að skólasafn sé í þeim
hluta skólabyggingar sem síðast fer á framkvæmdastig.
Mikilvægt er að skólasafnskennari taki þátt í að skipuleggja skólastarf,
m.a. með því að eiga hlut að gerð starfsáætlunar og skólanámskrár, auk
þess að vinna með einstökum kennurum. Skólasafnskennari leiðbein-
ir nemendum við heimildavinnu, öflun gagna og úrvinnslu, leiðbein-
ir um bókaval og sér um safnfræðslu. Einnig heíúr skólasafnskennari
umsjón með uppbyggingu og skipulagi daglegs starfs skólasafns.
Enginn dregur í efa mikilvægi starfs skólasafnvarðar eða
skólasafnskennara eins og starfsmaðurinn er kallaður hér og
eigi skólasafnið að koma að notum í almennu skólastarfi
þarf starfsfólkið að vera vanda sínum vaxið, kunna að
byggja upp safnið, oft frá grunni, setja það í það kerfi sem
gerir notendum fært að nýta sér það og tryggja síðan að það
sé notað af öllum skólanum.
Mikilvægt er að huga að tengslum skólasafns við önnur söfn, bókasöfn
og kennslugagnamiðstöðvar, jafnvel gagnabanka. A þann hátt er hægt
að tryggja aðgang að fjölbreyttum gögnum og upplýsingum og er það
ekki síst brýnt fyrir fámenna skóla.
Hér er snert við mjög mikilvægu máli sem tengist beint
Yfirlýsingu UNESCO um skólasöfn sem leggur áherslu á
að skólasafn sé ekki einangrað fyrirbrigði, innilokað af sín-
um eigin takmarkaða bókakosti, heldur eigi það að vera
hluti af stærri heild og geta þannig notið góðs af því sem
önnur bókasöfn hafa upp á að bjóða. Með nútímatækni er
enginn eyland. Skólasöfn jafnt og önnur söfn hljóta að vilja
tengjast innbyrðis og út á við í leit heimilda og fræðslu.
Grunnskólasöfn hafa ef til vill mesta þörf fyrir að vera hluti
af stærri heild vegna þess að þau eru oft á tíðum einu stofn-
anirnar í sínu sveitarfélagi sem hafa safnkost og þjónustu
sem gæti nýst öllu byggðarlaginu.
Af þessu er ljóst að uppbygging skólasafns verður að vera eitt af for-
gangsverkefnum í hverjum skóla svo að safnið geti gegnt því hlutverki
sem hér um ræðir. í hverjum skóla þarf að gera áætlun um slíka upp-
byggingu og taka af skarið um hver eigi að hafa umsjón og eftirlit með
henni.
Menntamálaráðuneytið gefur vísbendingu til þeirra sem
málið snertir að nauðsynlegt sé að hraða uppbyggingu
skólasafna og ákveða hver eigi að hafa eftirlit með starfsem-
inni. Ráðuneytið hefur nú haft nær 20 ár til að koma út
einhverjum ákvörðunum um hvernig að verki skuli staðið
en ekki tekist. Akvörðun um hverjir eigi að gera áætlanir
um uppbyggingu skólasafna verður ef til vill ekki mjög
Iengi ennþá í höndum menntamálaráðuneytisins. í drög-
um að nýrri menntastefnu sem fyrir lá á fyrri hluta árs 1993
er gert ráð fyrir að grunnskólar verði alfarið reknir af sveit-
arfélögum. Það verður því þeirra hlutskipti að ráðstafa mál-
um skólasafna eins og þeim þykir henta en ekki hlutverk
ríkisins. Slík breyting ætti ekki að verða nein meiri háttar
breyting hvað varðar skólasöfnin því nú eru það aðeins
laun kennara sem greidd eru af ríkinu, en sveitarfélögin sjá
um annan kostnað.
32 Bókasafnið 18. árg. 1994