Bókasafnið - 01.04.1994, Blaðsíða 61

pósti eða með símbréfi. Mörg einkafyrirtæki eru farin að
sérhæfa sig í að senda ljósrit af tímaritsgreinum til safna og
einstaklinga. Hægt er að komast í samband við slík fyrir-
tæki í gegnum Internet og er þá hægt að láta senda grein-
ina með símbréfi, í gegnum tölvuna þannig að viðkomandi
prentar greinina í sínum tölvuprentara eða með pósti.
Hægt er að greiða fyrir slíka þjónustu með greiðslukortum.
Ekki er langt síðan að söfn fóru að taka greiðslu fyrir milli-
safnalán.
Söfnin leitast við að veita aðgang að fjölbreyttri upplýs-
ingaþjónustu. Beinlínuleitir er mikilvæg þjónusta við not-
endur rannsókna- og sérfræðisafna. Flest söfn hafa aðgang
að mörgum gagnagrunnum bæði í gegnum gagnanet Pósts
og síma og Internet. Þessi þjónusta hefur tíðkast í yfir tíu
ár og þykir nú ómissandi. Hægt er að leita að efni greina
víðsvegar að úr heiminum.
Flest bókasöfn eru enn áskrifendur að prentuðum skrám
fyrir þá notendur sem vilja frekar leita í þeim en tölvunum.
Helstu skrár yfir efni erlendra tímarita eru til hér á landi.
Sum bókasöfn hafa efnistekið íslensk tímarit þar sem
þau eru ekki hluti af erlendum gagnagrunnum. Þetta efni
er bæði til í prentuðum skrám og í tölvutæku formi. Þannig
er hægt að Ieita að öllum tímaritum í heilbrigðisfræðum frá
1986 fram til dagsins í dag í Libis tölvukerfi Borgarbóka-
safns og Landspítalans.
Geisladiskar sem hafa að geyma tilvísanir í greinar eru
orðnir algengir á söfnum. Notendur leita í þessum upplýs-
ingum sjálfir og með góðum árangri.
Starfsmenn safnanna hafa lengi litið á sig sem upplýs-
ingamiðlara og ekki verið sáttir við þá ímynd sem hefur
viljað loða við þá að þeir séu á söfnunum til að gæta
bókanna. Þaðan er reyndar orðið bókavörður komið.
Starfsfólk safnanna er sérhæft á sínu sviði og er tengiliður
við bæði það efni sem til er hér á landi og það sem til er er-
lendis.
Eitt af hlutverkum okkar er að fræða notendur um Ieið-
ir til að nálgast upplýsingar. Margir vísindamenn eru
komnir með sínar eigin tölvur bæði heima og á vinnustað.
Bókasafnsfræðingar miðla af sinni þekkingu til að notend-
ur geti tengst með sínum eigin tækjum innlendum og
erlendum gagnagrunnum og gert heimildaleitir eftir þörf-
um. Bókasafnsfræðingar hafa staðið fyrir námskeiðum til
að kenna fólki að leita sjálft. Einnig er fólk hvatt til að
panta greinar sjálft því ekki er nauðsynlegt að bókasöfnin
ein geri það.
Söfnin vilja sem sagt veita þeim aðstoð sem vilja og hafa
áhuga á að gera heimildaleitir sjálfir. Gerð hefur verið
könnun á því hve margir vilja gera sína leit sjálfir en sú
könnun leiddi í Ijós að það voru aðeins 25% notenda,
hinir vildu Iáta starfsmenn safnanna gera þær fyrir sig.
Starfsmenn safnanna gera það þá fúslega.
Internet er alþjóðleg nettenging gagnagrunna og nýtist
hún vísindamönnum vel. Þar er ekki aðeins hægt að leita í
gagnagrunnum fyrir tímaritsgreinar heldur einnig í skrám
ýmissa safna bæði hér á landi og erlendis. Einnig er hægt að
nota hann fyrir bréfapóst og til að panta tímaritsgreinar.
Þeir sem vinna á rannsóknar- og sérfræðisöfnum leitast
við að tileinka sér allar nýjungar bæði hvað varðar tækni og
rekstur bókasafna. Tengsl við önnur söfn eru mikilvæg og
eru söfnin meðlimir í félögum sem styrkja þessi tengsl.
Einnig er mikilvægt að efla tengsl við notendur safnsins og
hjá mörgum söfnum starfa bókasafnsnefndir skipaðar
starfsmönnum og notendum til þess að þeir síðarnefndu
geti komið sínum sjónarmiðum á framfæri og komið með
ábendingar um ritakaup. Einnig hafa bókasafnsnefndir
reynst söfnum vel hvað varðar öflun fjárveitinga til þeirra.
Framtíðin
Nútíma tækni hefur breytt miklu hvað varðar upplýs-
ingaöflun og þróunin mun halda áfram. Þegar eru fræði-
bækur til á geisladiskum og eru myndgæðin mjög góð.
Tækin til að lesa bækur á geisladiskum eru dýr og líklegra
að fyrst í stað verði þetta aðeins til á bókasöfnum. Framtíð
fræðibóka ætti að vera bjartari því þessi tækni býður upp á
að efnið sé endurnýjað mikið oftar. Má þar nefna Scientific
American Textbook of Medicine sem sendir endurnýjun
einu sinni í mánuði. Fræðibækur verða þá með mikið nýrri
upplýsingar. Þessi tækni kemur til með að vera mjög vinsæl
sem kennslugagn og má t.d. nefna bækur í vöðvafræði þar
sem myndgæðin eru betri en sést hefur og hægt að sjá
vöðvann í heild sinni eða hluta í þrívídd. Gagnagrunnar
koma til með að samtengjast enn frekar í gegnum alþjóðleg
net eins og Internet og verður sífellt auðveldara að leita í
þeim. Stefnt er að því að notandinn geti leitað í mörgum
gagnagrunnum í einni Ieit og notað sömu leitartækni fyrir
gagnagrunna af mismunandi uppruna. Þannig væri þá t.d.
hægt að tengjast Internet og leita í Gegni og Dobis/Libis í
einu eins og það sé eini og sami gagnagrunnurinn.
Samnýting á safnkosti ólíkra safna verður sífellt auðveld-
ari með tilkomu tölvulesara (scanners) og almennri út-
breiðslu bréfasíma. Framtíð bókasafna í allri þessari tækni
er óráðin. Við, sem vinnum á rannsóknarsöfnum, vitum að
hægt er að nálgast mikið efni án þess að stíga fæti inn á
bókasafn. Notandi getur gert tölvuleit í alþjóðlegum
gagnagrunnum, og valið úr leidnni það sem honum líkar.
Síðan getur hann farið í samband við gagnagrunn sem
sendir honum greinar í gegnum tölvuna og hann Ies hana
á skjánum hjá sér og getur prentað hana út ef hann vill.
Þessi fyrirtæki sem senda greinina hafa ekki tímaritin sjálf
heldur gagnagrunn af greinum sem það hefur fengið frá
söfnum eins og Bridsh Lending Library og geymir síðan
inn á sinni tölvu. Fræðibækur verða iíklega inni á þessum
gagnagrunnum og getur þá notandinn leitað í þeim á sama
hátt og prentað eða lesið það sem hann hefur áhuga á.
Rannsóknir sem eru í gangi og niðurstöður þeirra verða lík-
Iega einnig inni á gagnagrunnum og getur þá hver og einn
skoðað rannsóknarniðurstöður um leið og metið þær eftir
vild. Þegar er farið að gefa út fræðirit sem eru aðeins í
tölvutæku formi. Þetta kemur sér vel fyrir okkur íslendinga
því þá þurfum við ekki að greiða virðisaukaskatt af þessu
efni. Framtíð þeirra sem vinna á söfnum verður í auknum
mæli að skrá upplýsingar inn í gagnagrunna og aðstoða
notendur við að tengjast slíkum grunnum. Safnkostur fer
líklega minnkandi og minni söfn munu í vaxandi mæli
reiða sig á stór geymslusöfn eins og British Lending Libr-
ary eða gagnagrunna sem hafa að geyma greinar og bækur.
Lokaorð
Söfnin eru þó enn mikilvægur hlekkur í rannsóknar-
starfsemi hér á landi. Þau hafa að geyma niðurstöður inn-
lendra rannsókna og gagnagrunna þar sem hægt er að finna
efni. Söfnin gera fólki kleift að stunda frekari rannsóknir.
Eins og fram hefur komið hefur hlutverk okkar bóka-
safnsfræðinga breyst og þróast í takt við aukið upplýsinga-
Bókasafnið 18. árg. 1994 61