Bókasafnið - 01.04.1994, Blaðsíða 19

ársins 1992 uppfyllti öll atriðin í viðmiðunarreglum nefnd-
arinnar, en ákveðið var að velja þá bók sem uppfyllti flest
þeirra. Urslitaáhrif við val hafði að efnismeðferð í bókinni
er skipuleg og jafnframt fræðileg, aðgengi upplýsinga er
gott og bókin er búin yfirgripsmiklum heimildaskrám.
Dómnefnd taldi hins vegar að allmargar útgáfubækur árs-
ins 1992, sem ekki komu til álita, af því að í þær vantaði
allar hjálparskrár og ekkert var gert til að auka aðgengi upp-
lýsinga í þeim, væru eigi að síður að mörgu leyti vandaðar
og hefðu mikið fræðslugildi.
Tíðni hjálparskráa í íslenskum frœðibókum
I framhaldi af athugunum á útgáfubókum ársins 1992
var kannað hve hátt hlutfall þeirra væri yfirleitt búið hjálp-
arskrám. Reyndist þar frekar óhægt um vik þar sem íslensk
bókaskrá útgefin af Landsbókasafni Islands fyrir árið 1992
er ekki komin út. Til að fá vísbendingu um slíkt hlutfall var
því sá kostur valinn að athuga útgáfubækur ársins 1991 þar
sem Islensk bókaskrá er komin út fyrir það ár og fara yfir all-
ar færslur í skránni með tilliti til þess hvort hjálparskrár
væru fyrir hendi eða ekki en þær upplýsingar koma fram í
skránni.
Það skal tekið fram að hér er ekki um hávísindalegar at-
huganir að ræða heldur vísbendingar. Vissulega væri áhuga-
vert að athuga fleiri ár, en með þeim aðferðum sem hér er
beitt er þetta ákaflega tímafrek athugun og spurning hversu
mikið gildi það hefur að fara yfir útgáfubækur margra fyrri
ára. Það mikilvægasta hlýtur að vera hvernig málum er hátt-
að nú og að gerðar verði úrbætur í framtíðinni.
Helstu niðurstöður voru að urn 26% af útgáfubókum
ársins voru búnar hjálparskrám af einhverju tagi svo sem sjá
má á meðfylgjandi töflu. Skáldverk eru hér undanskilin því
almennt eru ekki skrár í þeim en vissulega mætti hugsa sér
í þeim mannanafnaskrár og staðanafnaskrár a.m.k. í skóla-
útgáfum skáldsagna. Tíðni hjálparskráa var hæst í ritum á
sviði bókmenntafræði og sögu annars vegar og raunvísinda
hins vegar.
Áhugavert væri að skoða t.d. hvort tiltölulega hærra
hlutfall af þýddum fræðibókum hefði hjálparskrár en af
bókum frumsömdum á íslensku. Ætla mætti að svo væri
því víðast hvar erlendis ríkir raunveruleg samkeppni í út-
gáfu fræðibóka og hjálparskrár eru t.d. eitt af því fyrsta sem
athugað er þegar velja skal á milli tveggja sambærilegra
bóka fyrir bókasöfn.
Hér skulu tilgreind tvö dæmi úr nýlegum bókum þar
sem skakkur póll hefur verið rekinn í hæðina:
Fyrra dæmið er úr bók sem gefin var út árið 1991. Þar
fellir þýðandi niður „langan lista heimildarrita“ höfundar
eins og hann leggur sig og réttlætir það í eftirmála með því
að „einungis fáein þeirra" séu „tiltæk á hérlendum bóka-
söfnum“ (Sjá: Born, Karl Erich: Bankar og peningar á 19.
og 20. öld. 1991. Haraldur Jóhannsson þýddi. Reykjavík :
Söluumboð ísafoldarprentsmiðja. S. 240).
Seinna dæmið er úr bók sem gefin var út árið 1992. I
formála segist höfundur láta fræðilegt sjónarmið víkja og
vísa frekar til „auðfáanlegra bóka“ en þess nýjasta í fræðun-
um því, eins og hann segir orðrétt: „annað væri til lítils í
þeirri bókafátækt sem ríkir á Islandi" (Sjá: Jón Ormur
Halldórsson: Löndin í suðri : stjórnmálasaga skiptingar
heimsins. 1992. Reykjavík : Heimskringla, Háskólaforlag
Máls og menningar. S. 8).
Því miður er í hvorugri ofangreindra bóka að finna
hjálparskrár til að auðvelda aðgengi að þeim fróðleik sem
þær hafa að geyma.
Vonandi eigum við ekki eftir að sjá fleiri dæmi í þessum
dúr á næstunni. En þessi afstaða viðheldur frekar meintri
,,bókafátækt“ okkar, því ekki bætir úr skák að sleppa heim-
ildum á þennan hátt, en rýrir aftur á móti gildi bókanna
verulega. Það er t.d. viðurkennd aðferð meðal bókasafns-
fræðinga að nota ritaskrár og skrár yfir ítarefni í vönduðum
fræðiritum sem hjálpargögn við bókaval. Þá nota fræði- og
vísindamenn þessa aðferð við að finna frekari heimildir
þegar unnið er að rannsóknum.
Nú á tímum tölvusamskipta má t.d. afla upplýsinga
með tölvum og fjarskiptabúnaði og jafnvel leita í skrám
bókasafna erlendis og panta síðan heimildirnar á milli-
safnaláni, svo vandaðar ritaskrár í bókum geta oft komið að
miklu gagni.
Lokaorð
Að lokum eru íslenskir höfundar, þýðendur og útgef-
endur hvattir til að vanda til útgáfu íslenskra fræðibóka og
þeim bent sérstaklega á að láta ekki vanta í bækur vandað-
ar hjálparskrár sem auðvelda aðgang að þeim upplýsingum
sem þær hafa að geyma. Slíkar skrár stuðla að auknu nota-
gildi bóka, lengja þar með lífdaga þeirra og gera þær eftir-
sóknarverðari fyrir bókasöfn landsins og notendur þeirra
almennt.
I upplýsingaþjóðfélagi nútímans þar sem mikið er und-
ir hraða og skilvirkni komið og að geta á sem skemmstum
tíma greint kjarnann frá hisminu er mikilvægt að aðgengi
að upplýsingum sé sem greiðast og þar með talinn auðveld-
ur aðgangur að upplýsingum í bókum, sem er afar mikil-
vægt atriði, svo að bækur verði ekki undir í samkeppni
upplýsingamiðla nútímans.
HEIMILDIR:
Borko, Harold and Bernier, Charles L. 1978 Indexing concepts and met-
hods. New York : Academic Press.
íslensk bókaskrá 1991. 1992. Reykjavík : Landsbókasafn íslands.
Jackman, Peter. 1989. Basic reference and information work. 2nd ed.
Huntingdon : ELM Publications.
Katz, William A. 1987. Introduction to reference work : basic information
sources. 5th ed. New York : McGraw-Hill.
Lancaster, F. Wilfried. 1979. Information retrieval systems : characteristics,
testing and evaluation. 2nd ed. New York : Wiley.
Landshagir 1993. 1993. Reykjavík : Hagstofa Islands.
Sigríður Þ. Valgeirsdóttir o. fl. 1993. Lxsi tslenskra barna. Reykjavík :
Menntamálaráðuneytið.
SUMMARY
The informatory value of hooks vs. accessibility of their
information
This article is based on a lecture held on the 20th anniversary confer-
ence of the Association of Professional Librarians (Félag bókasafnsfræd-
inga) in Nov. 1993. On the occasion of the anniversary the executive
committee decided to grant recognitions to authors and publishers for the
best Icelandic non-Fiction books from 1992: firstly for a book written for
adults and secondly for a children’s book. The policies and procedures of
the selection committees are described. Hereafter such recognitions will
be granted on annual basis. It is claimed that many Icelandic non-fiction
books, often with high informatory value, do not have indexes at all,
which makes the accessibility of their information bothersome. The in-
creasing need in Iceland for high quality non-fiction books is pointed out.
Book indexes are discussed and it is stressed that good indexes increase the
reference value of non-fiction books. The requirements are listed out,
which non-fiction books generally have to satisfy in order to have value as
reference sources. The main emphasis is placed on elaborated indexes and
carefully made bibliographies. Reported on a survey of non-fiction books
published in Iceland in 1991, which revealed that 26,3% have indexes.
Examples of newly published non-fiction books with high informatory
value are given, where no indexes at all are provided. Finally Icelandic
non-fiction writers and publishers are encouraged to take pains in
elaboration when publishing Icelandic non-fiction books.
Bókasafnið 18. árg. 1994 19