Bókasafnið - 01.04.1994, Blaðsíða 26

Dr. Sigrún Klara Hannesdóttir prófessor, Háskóla íslands
Könnun á stöðu grunnskóla-
safna á íslandi 1989-1990
Inngangur
Árið 1974 var um marga hluta sakir merkilegt ár í sögu
Lýðveldisins íslands. Það ár var haldið upp á 1100 ára sam-
fellda byggð í landinu og ný lög voru sett um hvernig
mennta skyldi framtíðarþegna þessa lands. Lög um grunn-
skóla nr. 63/1974 báru með sér mildar breytingar í öllu
skólastarfi og þar voru skólasöfn engin undantekning. Lög-
in mörkuðu stefnu um nauðsyn kerfisbundinnar þróunar
og skipulagningar bókasafna í skólum og þar var þeim
fengið mikið hlutverk í öllu skólastarfi. I lögunum var gert
að skyldu að allir grunnskólar landsins skyldu hafa skóla-
söfn. Um hlutverk þess segir: „Að skólasöfnum skal þannig
búið varðandi húsnæði, bókakost, önnur námsgögn og
starfslið, að þau geti gegnt því hlutverki að vera eitt af meg-
inhjálpartækjum í skólastarfinu.“
Afmæli Laga um grunnskóla nr. 63/1974 var því góður
tímamælir á þróun skólasafna í grunnskólum og tilefni til
að kanna stöðu þeirra. Af því tilefni var gerð ítarleg könn-
un á stöðu þeirra eftir stærð skóla og fræðsluumdæmum.
Einnig Iék forvitni á að kanna hvernig þau væru notuð og
margt fleira var skoðað sem tengdist starfsemi, starfsfólki,
húsnæði og búnaði. Spurningablaðið var ítarlegt enda var
þetta fyrsta könnun sem gerð var á skólasöfnum hér á landi
þar sem leitast var við að kortleggja sviðið eins vel og kost-
ur var. Niðurstöður voru einkum forvitnilegar í ljósi þess
að ekki hefur ennþá tekist að koma út Reglugerð um skóla-
söfn eða öðrum leiðbeiningum um hvernig að málum skuli
staðið eða hvernig skólasöfn skuli starfa.
Framkvœmd og svörun
Könnunin var tilbúin til útsendingar vorið 1989 en þá
kom til verkfalls kennara og því talið tilgangslaust að senda
hana út. Könnun var því send út haustið 1989 og átti að
skila svörum fyrir 15. nóvember. Svo lítil var svörunin þá
að ekki þótti svara tilgangi sínum að vinna úr henni þá
strax. Enn voru því sendar út tvær ítrekanir. Um miðjan
mars 1990 voru fyrstu niðurstöðurnar kynntar en þá höfðu
aðeins borist svör frá um helmingi skólanna. Var um að
ræða að vinna úr svörum frá helmingi skólanna eða reyna
enn að kalla inn svör og var valinn síðari kosturinn. Svör
bárust allt til hausts 1990 en þá var lokað fyrir.
Svörun sem endanlega fékkst var tæplega 80%, en von-
ast hafði verið til að ná a.m.k. 90%. Við því er ekkert að
gera og þær tölur sem hér birtast eru unnar úr svörum frá
170 grunnskólum af þeim 213 sem fengu spurningalistann
sendan.
Heildarsvörun við könnuninni reyndist 79.8% sem
skiptist þannig á fræðsluumdæmin:
Lægsta svarhlutfall var frá skólum á Vestfjörðum
(56.5%) og Austfjörðum (tæp 69%). Best var svörunin í
Norðurlandi vestra þar sem aðeins vantaði svar frá einum
skóla. Næst best var svörunin í Reykjavík en aðeins þessi
tvö fræðsluumdæmi voru með yfir 90% svörun. Það er því
Tafla 1.
Svörun við spurningum efitir fræðsluumdæmum
Fjöldi Fjöldi HlutfaU
skóla svara %
Reykjavík 29 27 93.10%
Reykjanes 28 21 75.00%
Vesturland 16 13 81.25%
Vestfirðir 23 13 56.52%
Norðurland vestra 21 20 95.23%
Norðurland eystra 35 28 80.00%
Austurland 29 20 68.97%
Suðurland 32 28 87.50%
Alls: 213 170 79.80%
ekki hægt að segja að einn landshluti umfram annan hafi
sýnt áhuga á könnuninni. Mest byggjast niðurstöður kann-
ana á því að einstaklingar sýni málinu áhuga.
Nemendajjöldi í skólum
Nemendafjöldi í skólum getur haft mikil áhrif á það
hversu öflugt skólasafnið er, einkum með tilliti til þess að
bókaeign og fjöldi tíma sem nota má til starfa í bókasafni
miðaði við nemendafjölda samkvæmt grunnskólalögum frá
1974. Skólar sem svöruðu könnun voru 170, af þeim gáfu
168 upp nemendafjölda sem var alls 36.237. Meðalfjöldi
nemenda í skólum sem svöruðu var 216.
Á Vestfjörðum var meðaltal nemenda í þeim skólum
sem svöruðu, 113 og 75 á Austfjörðum. Á Norðurlandi
vestra var meðalfjöldi 102 og á Norðurlandi eystra 139, en
í Reykjavík og Reykjanesi voru nemendur að meðaltali yfir
400 í hverjum skóla. Á Suðurlandi var meðaltalið 119 og
Vesturlandi 181.
Skólar sem ekki svöruðu könnun voru 44 og var meðal-
fjöldi nemenda þar 135. Að jafnaði eru þeir skólar sem ekki
svara könnuninni minni en þeir sem taka þátt. Meðalfjöldi
nemenda í þeim skólum sem svöruðu var þó ekki alls stað-
ar með frávikum í sömu átt. Á Austfjörðum er meðalstærð
þeirra skóla sem ekki taka þátt í könnun talsvert hærri en
þeirra sem svara, eða 104 á móti rúmlega 75 enda nokkrir
stórir skólar í því umdæmi sem ekki sáu ástæðu til að svara
könnuninni. Á Vesturlandi er stærðin nærri sú sama en í
hinum fræðsluumdæmunum eru þeir skólar sem ekki svara
að meðaltali minni.
Fjöldi skólasafna
Kannað var hversu margir skólar í hverju fræðsluum-
dæmi höfðu skólasöfn. Þegar litið var á hversu misfjöl-
mennir skólar voru, var einnig athugað hvort í þeim
fræðsluumdæmum þar sem skólar voru smæstir væri
minnst um skólasöfn.
26 Bókasafnið 18. árg. 1994