Bókasafnið - 01.04.1994, Blaðsíða 58

Dr. Björn Þorsteinsson, Búvísindadeild Bændaskólans á Hvanneyri
Rannsóknastörf á landsbyggðinni
„reynslusögur og draumar“
Erindi haldið á 20 ára afmœlishátíð Félags bókasafnsfrœðinga 12. nóvember 1993
að var ekki fyrr en ég fór í framhaldsnám til Svíþjóðar
upp úr 1980 sem ég fór að nota bókasöfn af alvöru. Ég
hafði áður komið á ýmis söfn hér heima en aldrei í þeim til-
gangi að vaka yfir einhverju tilteknu sviði viðfangsefnis,
heldur voru þetta forvitnisferðir þar sem gluggað var í hill-
ur af handahófi. Mig minnir að það hafi ekki reynt mikið
á hæfni okkar til að nýta bókasöfn þegar ég var í líffræði-
námi við Háskóla íslands.
Á Stokkhólmsháskóla þar sem ég var á grasafræðistofn-
un um 7 ára skeið var málum þannig fyrir komið að við
skólann var feikistórt aðalbókasafn í nýrri stórbyggingu.
Jafnframt var á grasafræðistofnuninni sem var þó aðeins 10
mín. gangur frá aðalsafni vel búið sérbókasafn á sviði grasa-
fræði sem sinnti þörfum þeirra 4 deilda sem stofnunin
hýsti.
Það þótti mikil breyting þegar aðalsafnið var, nú fyrir
um 10 árum síðan, vætt tölvuneti með útstöðvum víða um
húsið þar sem hægt var að fletta upp á bókum og tímarit-
um í eigu safnsins. M.ö.o. margir töpuðu fljótlega æfingu í
að fletta upp í spjaldskrá úr pappír. Hver nemandi og
starfsmaður skólans fékk sitt segulkort með strikamerki
sem notað var til að skrá inn í tölvu útlán hvers lánþega og
bækurnar höfðu einnig sín strikamerki þannig að það tók
aðeins augnablik að spyrða saman í tölvuminni nafn á lán-
þega og nafn á riti. Þetta þóttu allt miklar framfarir og
nýjungar á þessum tíma en þykir sjálfsagt núna á stórum
bókasöfnum.
Á grasafræðistofnun Stokkhólmsháskóla voru starfandi
1-2 bókasafnsfræðingar sem voru með 4-6 tíma viðveru á
dag. Þetta fólk veitti þjónustu sem mig hafði aldrei dreymt
um þá. Hægt var að skilja eftir lista á borði bókasafnsfræð-
ingsins yfir þær heimildir sem safngesti vanhagaði um og
safnið átti ekki í sínum fórum. Á fáum dögum bárust svo
greinarnar inn á skrifborð viðkomandi starfsmanns.
Fyrir mörg viðfangsefni var safnið þarna á stofnuninni
mjög gott. Ég komst fljótlega upp á lag með að tölvuskrá
strax allt sem ég viðaði að mér og það var til mikillar hag-
ræðingar t.d. bara við það að hirða úr hillum. Þá gildir að
raða skránni í stafrófsröð eftir tímaritum (ekki höfúndum)
og í aldursröð. Þá var hægt að fara í beinan göngutúr í
gegnum tímaritadeildina og kippa úr hillunum því sem við
átti í beinni röð. Eitt mátti þó finna að þessu annars ágæta
safni og það var að ljósritunarvél var á næstu hæð fyrir neð-
an þannig að það þurfti að bera gögn út af safninu til ljós-
ritunar.
Það vakti athygli mína fljótlega að tímarit á vissum svið-
um voru ekki til í Stokkhólmi. Það voru tímarit sem tengd-
ust hagnýtum þáttum grasafræðinnar, grasafræði t.d. nytja-
grasa og landbúnaðar. Þá þurfti að biðja um millisafnalán
til bókasafnsins á landsbúnaðarháskólann í Ultuna. Stund-
um gat Ultuna ekki hjálpað upp á sakirnar heldur, þegar
um var að ræða tímarit sem t.d. snertu gróðurhúsa- eða
ilrækt. Slík rit þurfti að panta frá Alnarp á Skáni þar sem
garðyrkjudeild landbúnaðarháskólans er staðsett. Niður-
staðan var því sú að í Stokkhólmi var maður háður milli-
safnalánum á tilteknum sérhæfðum sviðum þrátt fyrir vel
búið safn 30.000 manna háskóla. Ekki datt manni þó í hug
að þar með væru Stokkhólmsbúar staddir í erfiðri einangr-
un því að millisafnalánin gengu hratt og hnökralítið fyrir
sig.
Þegar ég flutti heim og hóf störf við Búvísindadeildina á
Hvanneyri kynnist ég bókasafni sem við fyrstu sýn virðist
vera geymsla fyrir gamlar bækur og úrelt skjöl, en ekld lif-
andi brunnur ferskra upplýsinga eins og til má ætlast af
bókasafni. Ég fann ekkert þeirra tímarita sem ég hafði mest
notað á mínum ferli. Ekki einu sinni tímarit almenns eðlis
á borð við New Scientist var þar að finna. Ég var í samvinnu
við tvo aðra búvísindakennara að hrinda af stað rann-
sóknarverkefni á sviði lífefnafræði sykra í túngrösum og
örlög þeirra við votheysgerjun. Sáralítil stoð var í bókasafn-
inu við fræðilegan undirbúning þess, enda hafði skólinn
engan starfsmann með sérmenntun á sviði bókasafnsfræði.
Þarna var bara tekin upp póstur og raðað í hillur eftir atvik-
um og flokkuð útlánaspjöld og gengið eftir að bókum væri
skilað á tilteknum skilafresti. Ég man þegar ég spurði
stúlku sem vann á safninu um millisafnalánsþjónustu, var
svarið að svoleiðis væri ekki gert hér, best væri að biðja
Guðrúnu á RALA hún kann það.
Ég gleymdi þessu safni. Mér er minnistætt að þegar ég
fór á vinnufúnd til Finnlands eitt vorið, eftir að ég var flutt-
ur heim, kom ég við í Stokkhólmi og Ultuna og var 2-3
daga á bókasöfnum. Þetta gerði ég af því að ég var að vinna
að yfirlitserindi um tengsl næringarefnabúskapar og kulda-
þols í grösum. Ég held ég hafi verið með 500 síður af Ijós-
ritum í farangrinum heim.
Nú hefur það gerst á Hvanneyri að til safnsins hefur ver-
ið ráðinn starfsmaður með fagmenntun á sviði bókasafns-
fræði og við höfum verið að sjá litla byltingu á högum
safnsins. Megninu af innihaldi safnsins hefur verið umrað-
að í mun greinilegri og betur merkta skipan en áður var.
Búið er að setja upp tölvu með Current Contents gagna-
banka og nú er hægt að leita til safnsins með millisafnalán.
Með öðrum orðum safnið er að lifna úr dauðri geymslu yfir
í virkt bókasafn.
Til þess að gera nú ekki safninu okkar á Hvanneyri of
lágt undir höfði vil ég þó nefna nokkra kosti safnsins.
í fyrsta lagi þá er safnið mjög sterkt á svið sögu íslenskra
landbúnaðarrannsókna og er það meðal annars vegna þess
að fyrir nokkrum árum gaf Tómás Helgason frá Hnífsdal
ásamt konu sinni Vigdísi Björnsdóttur mjög ítarlegt safn
rita um landbúnaðarmál á íslensku sem nær til upphafs út-
gáfústarfsemi hér á landi. Það eru nokkrir fræðimenn sem
hafa nýtt sér safnið sem sagnfræðisafn og nú síðast í sumar
var íslenskur og bandarískur vísindamaður frá Iowa í heim-
58 Bókasafhið 18. drg. 1994