Morgunblaðið - 01.05.2005, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 1. MAÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
K
jartan Ásmundsson er
Eyjapeyi, fæddur á
Gjábakka í Vest-
mannaeyjum vorið
1949. Leikvöllur hans
var fjaran og hetj-
urnar fiskimenn.
Bernskustöðvarnar lifa aðeins í
minningunni því þær huldust hrauni í
Heimaeyjargosinu 1973. Kjartan er
sonur hjónanna Ásmundar Guðjóns-
sonar, sem nú er látinn, og Önnu
Friðbjarnardóttur. Kjartan er í mið-
ið þriggja bræðra, eldri er Atli og
Gísli yngri.
„Ég ólst upp í mjög skemmtilegu
samfélagi í austurbænum í Vest-
manneyjum, heimili okkar var alveg
niðri við sjó. Hafið blasti við úr eld-
húsglugganum og Heimaklett bar við
himin. Úr glugganum fylgdist maður
með bátunum fara út og koma inn í
alls konar veðrum. Addi á Suður-
eynni VE 20, Arnoddur heitinn
Gunnlaugsson, var mikill vinur okkar
og undir sérstöku eftirliti okkar
bræðra. Oft fórum við austur á Skans
og snerum ekki aftur heim fyrr en
okkar maður var kominn að landi.
Sjómennirnir voru hetjur okkar
drengjanna. Það stóð aldrei neitt
annað til en að verða sjómaður.
Klappirnar og sjórinn voru leik-
völlur okkar. Við vorum alltaf að
fiska, veiddum á stöng af Urðaklöpp-
unum, hafnargarðinum og Naust-
hamarsbryggjunni. Við lögðum línu í
Langalóni sem nú er farið undir
hraun. Þetta var ævintýraveröld fyr-
ir unga drengi. Fullorðna fólkinu
stóð ekki á sama og þurfti oft að
sækja mann niður í klappir. Ég var
farinn að fara þangað 4–5 ára,
Mamma, sem þá var sundkennari í
Eyjum, brá á það ráð að kenna mér
að synda því ég fékkst helst ekki úr
fjörunni.“
Ungur til sjós
Það dró fyrir sólu í bjartri æsku-
veröld Kjartans þegar hann missti
föður sinn í júní 1964. Ásmundur
veiktist af krabbameini og dó þegar
Kjartan var nýorðinn 15 ára. Anna
móðir hans var ein með þá bræður
um tíma. Hún kynntist síðar Markúsi
Jónssyni skipstjóra frá Ármóti í
Vestmannaeyjum og urðu þau hjón.
Anna flutti þá með yngri drengina að
Ármóti við Skólaveg.
Sama sumar og Kjartan missti föð-
ur sinn fór hann í fyrsta sinn til sjós
sem messagutti á Drangajökli, ný-
orðinn 15 ára.
„Við sigldum til Jakobstad í Finn-
landi sem var fyrsti staðurinn sem ég
kom til erlendis. Síðan lá leiðin til
Leníngrad í Rússlandi. Við fluttum
frosinn fisk og höfðum nokkra við-
dvöl í Rússlandi. Sovétríkin voru
þarna upp á sitt besta og skipið var
vaktað af hermönnum. Þeir sögðust
vera að gæta þess að enginn úr
áhöfninni styngi af í land! Ég náði því
að skoða garð Péturs mikla og Vetr-
arhöllina að utan því hún var lokuð.
Mér þótti borgin fremur drungaleg.“
Um haustið settist Kjartan í Gagn-
fræðaskóla Vestmannaeyja og fór að
róa á Faxa VE 282 vorið 1965. Hann
var formlega „munstraður“, eða
skráður, háseti 1. júní og var um borð
allt humarúthaldið.
„Sjómennskan lagðist vel í mig og
ég kunni vel við þetta líf,“ segir
Kjartan. „Upp frá þessu gerði ég
nánast ekki neitt annað en að vera til
sjós, fyrst á bátum frá Vestmanna-
eyjum bæði sem háseti og stýrimað-
ur. Ég fór í Stýrimannaskólann í
Vestmannaeyjum haustið 1968 og
lauk minna fiskimannaprófi.“
Heillaður af gömlu togurunum
Kjartan segist hafa heillast af ný-
sköpunartogurunum, sem svo voru
kallaðir, strax á unga aldri. „Ég sá þá
stundum á Víkinni heima, svarta og
brúna og gufuna lagði frá þeim. Ég
var alveg bergnuminn þegar ég sá
þessi skip, fannst þau fallegustu skip
sem ég hafði séð og yfir þeim æv-
intýraljómi. Haustið 1965, ég var orð-
inn 16 ára, var ég að vinna í Fiskiðj-
unni. Togarinn Marz RE kom inn til
Eyja og lagðist við Nausthamars-
bryggjuna, rétt fyrir neðan Fiskiðj-
una. Við löbbuðum nokkrir félagar
niður á bryggju í tíukaffinu um
morguninn að skoða Marzinn. Það
var örlagarík ferð því ég var munstr-
aður um borð. Fór heim og sótti
sængina mína og sjópokann. Ég man
alltaf hvað mamma var áhyggjufull
og leist ekki meira en svo á blikuna.
Mannskapurinn á togurunum var
sagður svona og svona og þótti henni
skipið drungalegt – leist ekki á að
senda „barnið“ þarna um borð. Ég
kom sem sagt aldrei úr kaffitímanum
í Fiskiðjunni heldur fór með Marz-
inum á veiðar við Grænland og við
seldum síðan aflann í Hull. Ég á víst
enn eftir að stimpla mig út úr Fiskiðj-
unni!“
Þar með upphófst togarasjó-
mennska Kjartans. Næstu árin var
hann mest á gömlu togurunum, flest-
um gufuknúnum. Auk Marzins nefnir
hann Hallveigu Fróðadóttur RE,
Neptúnus RE og Þormóð goða RE
meðan hann stundaði sjó frá Reykja-
vík. Kjartan segir að starfið hafi oft
verið erfitt og hættulegt, en um borð
í þessum skipum kynntist hann
mörgum góðum dreng. Af Reykja-
víkurtogurunum lá leiðin norður til
Siglufjarðar á togarann Hafliða SI.
Kjartan var á honum frá því um jólin
1969 þar til skipinu var lagt.
„Það væri efni í heila bók að segja
frá dvöl minni á Hafliða, þótt ekki
eigi það allt heima á prenti. Það var
mikið drukkið í landi, hver mínúta
notuð í þeim efnum, og gekk mikið á
stundum. Þess ber þó að geta að oft
var maður úti á hafi 310 til 320 daga á
ári. Þá þekktist ekki að fara í frí,“
segir Kjartan. „Meðal þess sem not-
að var til að lokka menn á þessi skip
voru þau góðu lífeyrisréttindi sem í
boði voru. Engu að síður fengust
ekkert margir á togarana og þurfti
oft að bíða á ytri höfninni í Reykjavík
meðan leitað var að mannskap.“
Þegar Hafliða var lagt flutti Kjart-
an til Akureyrar og byrjaði þar á
togaranum Kaldbak EA, sem var ný-
sköpunartogari. Síðan var hann á
Harðbak EA, sem var síðasti gufu-
togarinn sem gerður var út frá Ís-
landi og var á honum þar til honum
var lagt. Þá lá leiðin á Sléttbak EA,
sem var glæsilegur skuttogari.
Kjartan kveðst þakklátur fyrir að
hafa fengið að kynnast þessari teg-
und togarasjómennsku sem nú heyri
sögunni til. Hann hugsar til þessa
tíma með hlýju og góðra félaga sem
hann var samskipa á þessum árum.
Örlagarík sjóferð
„Í desember 1978 vorum við á Hal-
anum út af Vestfjörðum og ætluðum
að vera úti um jólin. Ég var ekki
óvanur því að vera úti á sjó á jólun-
um. Það var kominn 18. desember og
við vorum að láta trollið fara í slæmu
veðri. Ég hafði þann starfa á dekkinu
að vera pokamaður, sem kallað var,
og að ganga frá bakstroffunni þegar
skipið fékk á sig þungan sjó. Við það
lagðist skipið á bakborðssíðuna. Frá
túrnum áður var 200 til 300 kílóa
grjót bundið úti við stjórnborðssíð-
una, það hafði átt að fara í land en
farist fyrir. Ég heyrði skruðning og
fann svo stingandi sársauka í hægri
fætinum. Við veltuna hafði grjótið
losnað, komið fljúgandi yfir dekkið í
hægri löppina á mér og klemmt hana
við upphækkun á dekkinu. Ég vissi
strax að ég var mölbrotinn. Það var
Sjómaðurinn sem sigraði kerfið
Kjartan Ásmundsson stundaði sjómennsku þar til slys setti
strik í reikninginn. Hann varð öryrki og ófær til fyrri starfa.
Lagabreyting vegna slæmrar stöðu Lífeyrissjóðs sjómanna
varð til þess að hann og fleiri sjómenn voru sviptir áunn-
um virkum réttindum. Kjartan leitaði réttar síns fyrir ís-
lenskum dómstólum sem dæmdu andstæðingi hans í vil.
Þá leitaði hann til Mannréttindadómstóls Evrópu og sigr-
aði. Guðni Einarsson ræddi við Kjartan um sjómennsku og
baráttuna við kerfið.
Morgunblaðið/ÞÖK
„Réttlætið sigraði og ég er persónulega mjög sáttur við mína niðurstöðu,“ segir .Kjartan Ásmundsson.
Kjartan Ásmundsson var á Harðbak EA snemma á áttunda áratugnum. Harð-
bakur var síðasti gufutogarinn sem gerður var út frá Íslandi.