Morgunblaðið - 01.05.2005, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 1. MAÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
É
g var dæmdur í fjórfalt
lífstíðarfangelsi fyrir
morð,“ segir Noel
Large. Hann er lágvax-
inn og sköllóttur, líklega
um fimmtugt og talar
með sterkum norður-
írskum hreim. Hann er einn um
15.000 fanga sem var gefið frelsi í
kjölfar friðarsamkomulagsins sem
náðist árið 1998 og kennt er við
föstudaginn langa. Hann hafði setið
inni í sextán ár þegar hann fékk
frelsi. Enginn spyr hann hversu
mörg líf hann hefur á samviskunni.
Kannski veit hann það ekki sjálfur.
Við erum stödd í Shankills-hverf-
inu, harðasta vígi harðlínumanna í
röðum mótmælenda í Vestur-Bel-
fast. Shankill Road liggur samhliða
Falls Road, þar sem kaþólikkar ráða
lögum og lofum. Miklar óeirðir og
bardagar áttu sér stað á þessum stað
fyrir um 35 árum. „Mótmælendur
voru fleiri en kaþólikkar og brenndu
því ofan af kaþólikkum,“ segir hann.
Í dag skilur himinhár öryggisveggur
samfélögin að. Large var félagi í
Ulster Volunteer Force (UVF),
vopnuðum hópi mótmælenda. „Mér
fannst að breska ríkisstjórnin tæki
ekki nægilega vel á IRA [Írska lýð-
veldishernum] og vildi verja sam-
félagið mitt,“ segir hann um ástæður
þess að hann gekk til liðs við UVF.
„Hefði krúnan verið mér jafntrú og
ég hef verið henni hefði ég ekki þurft
að gera þetta. Ég var sakfelldur af
krúnunni sem ég var hliðhollur.“
Á þeim sextán árum sem Large
sat inni gerði hann sér grein fyrir því
að ofbeldi væri ekki lausnin á deil-
unum milli kaþólikka og mótmæl-
enda. „Ég hugsaði með mér þegar ég
kom út að fyrst ég var tilbúinn að
deyja fyrir samfélagið mitt yrði ég
að vera tilbúinn að vinna að því að
gera það betra. Ég er að reyna að
koma í veg fyrir að ungt fólk feti
sama veg og ég gerði, það leysir eng-
an vanda,“ sagði Large. „Bresk
stjórnvöld vilja ekki að fyrrum fang-
ar starfi að samfélagsmálum en við
höfum mikilvægt verk að vinna hér,“
segir hann.
Móðurleg skylda að
ganga til liðs við IRA
Sömu sögu er að segja frá hlið
Kaþólikka. Coiste, samtök fyrrum
IRA-fanga, vinna nú mikið starf í
sínu samfélagi. Bæði við að hjálpa
fyrrverandi föngum að fóta sig í
breyttu samfélagi og eins að reyna
að koma af stað umræðu um framtíð
svæðisins. Rosena Brown, góðleg
kona um fimmtugt, útskýrir hvernig
stóð á því að hún gekk til liðs við
IRA. „Mér finnst sem ég hafi barist
fyrir jafnrétti allt mitt líf. Fyrst á
heimili sem var stjórnað af karl-
mönnum, seinna þegar ég var að
reyna að leita mér að vinnu. Ég man
þegar það var brennt ofan af systur
minni og fjórum börnum hennar.
Börn önduðu að sér táragasi og urðu
vitni að sprengjum og skothríðum.
Allt þetta varð til þess að auka póli-
tíska meðvitund mína,“ segir Brown.
Alls létust fimm ættingjar hennar
í árásum frá Royal Ulster Constab-
ulary-lögreglunni (RUC) – en í þá tíð
voru aðeins um 5–10% liðsmanna
RUC kaþólskir – breska hernum eða
vopnuðum hópum mótmælenda. Ár-
ið 1971 var hún síðan handtekin fyrir
vopnaeign og sat inni í nokkurn tíma.
Þegar hún kom út hafði hún skilið við
manninn sinn og var einstæð móðir
með sex börn. „Synir mínir og dætur
urðu fyrir árásum og þegar þau
sögðust vilja ganga til liðs við IRA
bannaði ég þeim það,“ segir hún.
„Sem móðir og höfuð heimilisins var
það skylda mín að gera samfélagið
betra og ég vona að mér hafi tekist
það. Þetta var venjulegt fólk sem
barðist fyrir jöfnu og sanngjörnu
samfélagi.“
Erfitt fyrir fyrrum fanga að aðlagast
samfélaginu eftir að þeir koma út
Fyrrum fangar hafa lent í erfið-
leikum eftir að út er komið og hafa
samtök á borð við Coiste unnið að því
að hjálpa fólki sem hefur setið inni í
mörg ár að aðlagast samfélaginu að
nýju. Brown segir að sumir hafi
misst sambandið við fjölskylduna og
mörgum hafi reynst erfitt að fá
vinnu. Reyndar njóti fyrrum fangar
mikillar virðingar í samfélögum sín-
um en þar sem þeir hafi sakaferil
geti þeir ekki fengið vinnu hjá hinu
opinbera.
Að mati kaþólikka er lögreglan
stór hluti af vandamálinu á N-Írlandi
þar sem margir þeirra telja sig hafa
verið beitta misrétti af lögreglunni í
átökunum. Í kjölfar friðarsamkomu-
lagsins var nýtt lögreglulið stofnað,
PSNI (Police Service Northern Ire-
land), en menn sem höfðu verið í
RUC fengu að halda sínum störfum.
Kaþólikkar líta margir hverjir svo á
að þar með sé mönnum sem hafi
brotið á mannréttindum þeirra gert
kleift að halda áfram að sinna lög-
gæslu og á meðan svo sé geti lög-
reglan ekki verið lögregla allra íbúa
á N-Írlandi. Nú er unnið að því að
fjölga kaþólikkum innan raða PSNI,
en fyrrum fangar geta ekki fengið
störf þar.
Lögreglu ekki treyst
„Ég mun aldrei styðja PSNI eða
RUC. Innan raða lögreglunnar eru
menn sem hafa í sífellu brotið á
mannréttindum. Eina markmið
þeirra er að hafa stjórnvöld við lýði
sem eru hliðholl bresku krúnunni og
til að ná því markmiði hafa þeir mis-
þyrmt börnum og fullorðnu fólki.
Það er ekki þannig að við viljum ekki
löggæslu, ég samþykki hins vegar
ekki að menn sem hafa brotið mann-
réttindi gæti laga og réttar í götunni
minni,“ segir John McCabe, en liðs-
maður RUC skaut konu hans í
hnakkann með plastkúlu út um
glugga á lögreglubíl af stuttu færi,
morgun einn þegar hún var á leið í
verslun á Falls Road, með þeim af-
leiðingum að hún lét lífið. Þá áttu
þau þrjú ung börn.
Í bæklingi fyrir innflytjendur í
Vestur-Belfast þar sem nýjum íbú-
um borgarinnar er hjálpað að fóta
sig, sem hópur, sem virðist tengjast
stjórnmálaflokknum Sinn Féin, gaf
út meðan á dvöl okkar á N-Írlandi
stóð stendur eftirfarandi um lögregl-
una: „Eins og þú veist kannski nú
þegar hafa flestir íbúar í V-Belfast
enga trú á PSNI og myndu aðeins
hafa samband við lögregluna sem
lokaúrræði.“ Í staðinn er bent á hina
ýmsu samfélagshópa sem geta hjálp-
að.
Halda öllum í járngreipum
Staðreyndin er sú að vopnaðir
hópar á borð við IRA og UVF lifa
enn góðu lífi á N-Írlandi. Anne Patt-
erson, starfar í Kvekara-húsinu í
hlíðunum fyrir ofan Belfast, þar sem
konum úr báðum samfélögunum,
sem hafa lent í einhverjum erfiðleik-
um, er hjálpað. Hún segir að helsta
hindrunin í átt til friðar sé tilvera
þessara hópa. Þeir haldi öllum í járn-
greipum og fremji ýmiskonar glæpi
til að halda starfsemi sinni áfram.
Þeir hafi stundað það að skjóta í
hnésbætur á fólki sem ekki hafi hlýtt
þeim eða valdið óskunda og látum
innan samfélags þeirra. Góð og virk
lögregla virðist því vera lykill að því
að ná varanlegum friði.
Sean Montgomery, íbúi í sam-
félagi kaþólikka í Shortstrand í
Austur-Belfast, sem er umkringt
byggð mótmælenda, segir að í Short-
strand sé glæpatíðnin lág. Lögregl-
an sé ekki velkomin þar heldur taki
fólk innan samfélagsins sjálft á mál-
um sem upp koma. Mikið hefur verið
fjallað um morðið á Robert Mc-
Cartney sem myrtur var í upphafi
þessa árs, en hann var frá Short-
strand. Montgomery fullyrðir að
IRA hafi ekki staðið á bak við morðið
sem systur hans og unnusta eru þó
handvissar um, heldur hafi verið um
rifrildi á bar að ræða. „Þeir sem báru
ábyrgð á þessu ættu að fá líkamlega
hegningu,“ segir hann, „stundum
getur ofbeldi haft fyrirbyggjandi
áhrif.“
Ekki eru þó allir á þessari skoðun.
Tom Winstone, sem vinnur með
samtökunum Alternatives, sem
vinna að því að leysa smáglæpi innan
samfélags mótmælenda á Shankill-
svæðinu með sáttaumleitunum
(Restorative Justice) segir: „Ofbeldi
á Norður-Írlandi hefur fyllt kirkju-
garðana og fangelsin, en það breytti
ekki neinu. Vopnuðu hóparnir eru
byrjaðir að sjá jákvæðar breytingar í
kjölfar starfs okkar. Ef unglingar
Hatast án
þess að
þekkjast
Morgunblaðið/Nína Björk
Algjör aðskilnaður Fountainside er griðastaður mótmælenda á Vesturbakkanum í borginni Londonderry/Derry, sem
stundum er kölluð „Skástriksborg“. Þar búa 318 mótmælendur, umkringdir öryggisgirðingu. Hér er hægt að komast á
milli samfélaganna tveggja. Gangstéttarbrúnin er máluð bresku fánalitunum svo það fari ekki á milli mála hver fer með
yfirráð hér.
Ástandið á Norður-Írlandi hefur batnað mikið á síðustu
misserum þótt enn kraumi hatur undir yfirborðinu. Ólík-
legt er að það breytist á meðan „friðarveggir“ halda sam-
félögunum aðskildum og þau eiga engin samskipti sín á
milli. Fangar sem sleppt var í kjölfar friðarsamkomulagsins
sem gert var árið 1998 eru meðal þeirra sem vinna nú að
því að ná varanlegum friði. Nína Björk Jónsdóttir ferðaðist
með þeim um Norður-Írland.

 






 
 
 

 

 
 


 





 
 
 


 



  !  
 

 


 
 

! 

 
 
 
 
  

 

 
"



 
# 

 






  
$%
&! '&  


(
 
 ) 

 

& 

*+
)
 
, 
-
'

%


% 


.//0
 
  
 

$


 

%
 

*  
 
 
(

 
 
1+$

% 
%-
Friðarveggir eða innilokunarmúrar? Öryggisgirðingin eða „friðarvegg-
urinn“ sem umlykur Fountainside og skilur að samfélög mótmælenda og kaþ-
ólikka. Öryggismyndavélar mynda einnig allt sem fram fer.
Ofbeldi leysir engan vanda „Ég hugsaði með mér þegar ég kom út, að fyrst
ég var tilbúinn að deyja fyrir samfélagið mitt yrði ég að vera tilbúinn að vinna
að því að gera það betra. Ég er að reyna að koma í veg fyrir að ungt fólk feti
sama veg og ég gerði, það leysir engan vanda,“ segir Noel Large. Hann var
dæmdur í fjórfalt lífstíðarfangelsi fyrir morð og sat inni í sextán ár, áður en hon-
um var gefið frelsi í kjölfar friðarsamkomulagsins 1998. Hann var dæmdur í
Crumlin Road-dómshúsinu sem er fyrir aftan hann á þessari mynd og er í dag
niðurnítt.