Morgunblaðið - 01.05.2005, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 1. MAÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
hætt við að láta trollið fara og ég bor-
inn á lestarlúgu inn í skipið. Stakk-
urinn og klofstígvélin voru klippt ut-
an af mér og eins buxnaskálmin og
sokkurinn á hægri fæti. Ökklinn var
allur í kurli, beinendarnir stóðu út úr
fætinum og beinflísar í stígvélinu.“
Á þessum tíma var engin björgun-
arþyrla til taks og strax sett á fulla
ferð til næstu hafnar á Ísafirði. Haft
var samband við lækni á Ísafirði um
talstöð og farið að hans ráðum. Kjart-
ani var gefin morfínsprauta, hann
segist hafa dofnað allur og ekki verið
tiltakanlega kvalinn. Þegar til Ísa-
fjarðar kom eftir erfiða siglingu í
vonskuveðri var lagst utan á vöru-
flutningaskip. Kjartan var settur á
vörubretti, ásamt skipverja sem
studdi við hann, og þeir hífðir í land
með skipskrananum á flutningaskip-
inu.
„Ég var fluttur á Fjórðungssjúkra-
húsið á Ísafirði þar sem Úlfur Gunn-
arsson læknir, aðstoðarlæknar og
hjúkrunarfólk tóku á móti mér. Ég
var strax fluttur á skurðstofu þar
sem reynt var að tjasla fætinum sam-
an. Ég var á Fjórðungssjúkrahúsinu
í nokkra daga. Það komst drep í sárið
og um tíma leit út fyrir að ég missti
fótinn. Þá hringdi ég í Vilhelm Þor-
steinsson útgerðarstjóra og sagði að
mér litist ekki á ástandið og vildi
komast til Reykjavíkur á spítala.
Stuttu seinna var komin sjúkraflug-
vél á Ísafjarðarflugvöll og flutti mig
suður. Fyrir það verð ég Vilhelm allt-
af þakklátur því ég tel að þetta hafi
bjargað fætinum.“
Kjartan var fluttur á bæklunar-
deild Landspítalans þar sem lækn-
arnir Stefán Haraldsson og Árni
Björnsson tóku við honum. Gerð var
aðgerð á fætinum og flutt húð á sárið.
Það tókst að bjarga fætinum. Kjart-
an var síðan fluttur á sjúkrahúsið í
Vestmannaeyjum þar sem hann lá
um hríð.
„Þá var ég aðeins farinn að geta
staulast um,“ segir Kjartan. „Ég
reyndi að fara til sjós eftir þetta
nokkra túra en var alltaf með verki í
báðum fótum. Ég hlífði veika fætin-
um og ofbauð við það hinum. Þarna
stóð ég frammi fyrir því, tæplega þrí-
tugur, að geta ekki lengur stundað
ævistarf mitt. Ég þekkti ekkert ann-
að en sjómennsku og störf við sjávar-
útveg frá blautu barnsbeini. Það var
búið.“
Sviptur lífeyrisréttindum
Kjartan fékk vinnu í landi og
reyndi sig við ýmis störf. Hann end-
aði hjá Samskipum 1986 og er nú
deildarstjóri tjónadeildar fyrirtækis-
ins. Eftir slysið fór hann í örorkumat
með reglulegu millibili. Hann var
metinn 100% öryrki til fyrri starfa,
þ.e. sjómennsku. Varanleg almenn
örorka hans var hins vegar metin
25%. Kjartan fékk greiddan örorku-
og barnalífeyri úr Lífeyrissjóði sjó-
manna frá árinu 1979.
„Ég naut þeirra víðtæku og góðu
réttinda sem ég hafði áunnið mér á
fimmtán árum til sjós. Réttinda sem
voru víðtækari en almennt gerðist í
þá daga og ég ávann mér í skjóli laga
sem giltu um Lífeyrissjóð sjómanna.
Þessi réttindi voru m.a. notuð sem
agn til að fá menn um borð í togara á
árum áður. Réttindin voru því mín
eign, rétt eins og bíllinn minn eða
húsið mitt og stjórnarskrárvarin sem
slík. Ég held að ég geti fullyrt að ég
og aðrir togarasjómenn höfum unnið
fyrir þessum réttindum okkar,“ segir
Kjartan.
Árið 1992 var gerð lagabreyting
vegna slæmrar stöðu lífeyrissjóðsins.
Með henni var ekki lengur tekið mið
af getu sjóðfélaga til fyrri starfa,
heldur hæfni til almennra starfa að
frátöldum fyrstu fimm árum eftir
orkutap. Þessi breyting tók gildi 1997
og varð til þess að 54 sjóðfélagar
hættu að fá greiddan örorkulífeyri úr
sjóðnum.
„Ég ræddi við framkvæmdastjóra
lífeyrissjóðsins þegar þetta gerðist
og mótmælti,“ segir Kjartan. Hann
fékk sér einnig lögfræðing, Aðalstein
Jónasson hrl., í málið. „Ég fékk engin
svör og það var ekkert tekið undir
sjónarmið mín. Ég stefndi lífeyris-
sjóðnum og íslenska ríkinu til vara
því það sá um þennan gjörning sem
var að frumkvæði Lífeyrissjóðs sjó-
manna. Málið fór fyrir Héraðsdóm
Reykjavíkur þar sem ég tapaði því
12. maí 1999. Aðalsteinn fór til náms í
Bandaríkjunum og Lilja Jónasdóttir
hrl. tók við málinu. Ég áfrýjaði strax
til Hæstaréttar. Þar þótti þetta svo
merkilegt mál að dómurinn var fjöl-
skipaður, fimm dómarar sem
dæmdu. Hæstiréttur kvað upp sinn
dóm 9. desember 1999 og þar voru
allir sammála um að sýkna Lífeyr-
issjóðinn og raska ekki niðurstöðu
héraðsdóms. Sem sagt að þessi
gjörningur ríkisins og lífeyrissjóðs-
ins væri löglegur. Það er áhyggjuefni
fyrir þegna þessa lands ef Hæstirétt-
ur Íslands skilur ekki grundvallar-
mannréttindi. Persónulega hef ég
ekki mikið álit á þeirri stofnun.“
Kjartan segist ekki hafa orðið
hissa á niðurstöðum dómstólanna en
verið sannfærður um að niðurstaða
þeirra væri röng. Hann velti tvennu
fyrir sér:
„Hvort þeir hafi ekki skilið Mann-
réttindasáttmála Evrópu og að brotið
var á mannréttindum mínum eða að
þeir hafi viljandi komist að þessari
niðurstöðu til að gæta einhverra
hagsmuna annarra en minna. Hvort
þeir hafi fórnað mannréttindum mín-
um fyrir kerfishagsmunagæslu fyrir
ríkið. Það er ekki oft sem ríkið tapar
málum. Af hverju skyldi það vera?
Hæstaréttardómarar eru ráðnir af
ríkinu.“
Til Mannréttindadómstólsins
Kjartan segist hafa rætt við lög-
fræðing sinn, Lilju, um mögulegt
framhald málsins. Þau hafi verið
sammála um að þessir dómar væru
rangir, það hefði verið brotið á eign-
arrétti hans og mannréttindum. Að
auki hefði jafnræðisreglan einnig
verið brotin.
„Til þess að mál séu dómtæk fyrir
Mannréttindadómstól Evrópu þurfa
þau að falla undir ákvæði Mannrétt-
indasáttmálans. Ég taldi mig vera
með mjög færan lögfræðing og var
viss um að ef einhver gæti farið með
málið þessa löngu og erfiðu leið þá
væri það hún. Í maí 2000 stimpluðum
við málið inn hjá Mannréttindadóm-
stóli Evrópu í Strassborg. Þangað
berast mál svo skiptir tugum þús-
unda á hverju ári. Flestum er hafnað
og aðeins lítill hluti samþykktur til
frekari meðferðar.“
Þess ber að geta að fyrir Mann-
réttindadómstólnum voru málsaðilar
tveir, það er Kjartan gegn íslenska
ríkinu.
„Dómstóllinn fór að skrifa okkur
og ríkinu og biðja um upplýsingar,“
segir Kjartan. „Ríkið var m.a. spurt
hvort á mér hefði verið brotinn eign-
arréttur, eða jafnræðisreglan. Mér
skilst að það megi gera ef það er til
verndar stærri hagsmunum í þjóð-
félaginu, snýr að almannaheill og það
gildir um heildina.
Þarna rek ég strax augun hver er í
forsvari fyrir íslenska ríkið gagnvart
Mannréttindadómstólnum. Það er
prófessor við Háskóla Íslands sem
þar að auki er giftur þáverandi for-
seta Hæstaréttar og dómara við rétt-
inn. Þetta þótti mér strax mjög ein-
kennilegt því ég var að kæra dóm
Hæstaréttar sem mér þótti mjög öf-
ugur og snúinn. Þarna fannst mér
mjög óeðlilega og ófaglega haldið á
málum fyrir hönd íslenska ríkisins
vegna þessara augljósu tengsla.
Samkvæmt ráðleggingum lögmanna
minna voru ekki gerðar athugasemd-
ir þess vegna. Ég tel persónulega að
betra væri að algjörlega ótengdir að-
ilar önnuðust hagsmunagæslu og
ráðgjöf fyrir hönd íslenska ríkisins.
„Sjómennirnir voru hetjur okkar drengjanna. Það stóð aldrei neitt annað til en að verða sjómaður,“ segir Kjartan.
Helgin
öll
á morgun