Morgunblaðið - 01.05.2005, Blaðsíða 28

28 SUNNUDAGUR 1. MAÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
É
g er fædd í kreppunni,
1935, í húsi sem hét
Bjarmahlíð og stóð við
Laugarásveg. Þetta var
sumarhús kaupmanns,
sem var með búð í
Bankastræti og foreldr-
ar mínir; Þorbjörg Jónsdóttir og
Halldór Jónsson,fengu að búa í því á
veturna. En á sumrin urðu þau að
finna annan samastað. Svo byggði
pabbi, en hann var smiður, viðbót
við geymsluskúr á lóðinni og eftir
það bjuggum við þar á sumrin en í
hinu húsinu á veturna.
Sumarhúsið var ekki stórt. Það
var alltaf fullt af fólki. Foreldrar
mínir komu báðir að norðan; úr
Húnavatnssýslum, hann úr vestur-
sýslunni, hún úr austursýslunni.
Bæði áttu stórar fjölskyldur og ég
man ekki eftir öðru en að það væri
mjög gestkvæmt hjá okkur. Við
sváfum út um öll gólf á fiðursæng-
urm og undir dúnsængum. Þær
lögðust svo vel að manni, að þótt
frost væri inni, komst kuldinn ekki
að. Þessar sængur voru að norðan.“
Guðrún leggur sérstaka áherzlu
á: að norðan. Það er ljóst að hún er
stolt af sínu húnvetnska upplagi og
hún setur jafnan upp sérstakan
svip, þegar Húnvetninga og Húna-
vatnssýslur ber á góma!
„Ég var langyngsta barn foreldra
minna, en eldri systkini mín voru
Elínborg og Hannes. Hann var
söðlasmiður í Reykjavík. Mér
finnst, þegar ég lít til baka, að
bernska mín hafi verið mjög góður
tími.“
– Áttu ennþá vini frá þeim tíma
og þessu umhverfi?
„Já. Fyrsta vinkona mín var hún
Systa. Hún flutti reyndar með for-
eldrum sínum austur á Eyrarbakka
eða Stokkseyri, en það hefur alltaf
haldizt með okkur vinátta. Systa
varð sjötug á dögunum, rétt eins og
ég!
Önnur vinkona mín, hún Þor-
björg, bjó innar á Laugarásvegin-
um. Hún býr núna suður með sjó.
Okkur hefur alla tíð verið vel til
vina. Og hún varð líka sjötug á dög-
unum. Skrýtið hvað þetta hellist yf-
ir okkur vinkonurnar svona um líkt
leyti! Línhildur, þriðja vinkona mín
úr bernsku, er löngu dáin.
Enn eina vinkonu vil ég nefna,
sem var miklu eldri en ég. Þetta var
Nína Sveinsdóttir, leikkona. Hún
bjó í helmingi kaupmannshússins og
á móti okkur, þegar ég fæddist.
Nína tók á móti mér. Ljósmóðirin
sat föst úti í snjóskafli og meðan
pabbi dró hana upp, fæddist ég.
Nína var því mín ljósa og hún var
mér væn og trygg alla tíð.
Ég var flest sumur fyrir norðan;
fyrst hjá afa; Jóni Kr. Jónassyni
bónda á Másstöðum í Vatnsdal, svo
móðursystur minni, Guðrúnu dóttur
hans sem bjó á næsta bæ, Bjarna-
stöðum, og síðast systur minni, El-
ínborgu, sem gerðist bóndakona á
Litlu-Ásgeirsá í Víðidal. Ég á mjög
sterkar rætur í Húnavatnssýslu-
num. Foreldrar mínir voru úr
Vatnsdalnum og Víðidalnum og
heima var alltaf verið að tala um
fólkið fyrir norðan. Ég vissi meira
um karla og kerlingar í Húnavatns-
sýslum en fólk í Reykjavík!
Ég er aldrei ein þegar leið mín
liggur um Húnavatnssýslurnar, því
ég veit að á hverjum hól hefur ætt-
menni mitt staðið.“
Rótin er grátur skólasystur
„Við Systa fórum í Laugarnes-
skólann. Hún var læs en ég ólæs svo
við lentum ekki saman. Það var rað-
að eftir lestrarkunnáttunni og svo
voru nemendur færðir upp og niður
eftir árangri. Mamma hjálpaði mér
með lærdóminn og ég tók stöðugum
framförum og var flutt upp á hverju
ári. Ég veit að það var mjög sárt
fyrir þá, sem voru færðir niður. Ég
man eftir einni vinkonu minni, sem
var færð niður og hún grét svo mik-
ið. Það tók á mig að standa bara hjá
henni og geta ekkert gert til að
hjálpa henni. Þessi stúlka var vel
gefin og varð síðar hjúkrunarfræð-
ingur. En ég man hvað ég fann til
með henni og hvað gráturinn henn-
ar nísti mig.“
Hér verður Guðrún hugsi og ég
bíð rólegur meðan minningin fer
hjá. Hún lítur til mín og segir:
„Kannski þarna liggi rótin að því
að ég hef alltaf viljað hjálpa fólki til
að komast áfram í námi.“
Svo halda skólaminningarnar
áfram:
„Laugarnesskólinn var góður
skóli. Okkur var haldið að mjög
skapandi skólastarfi. Við vorum
alltaf eitthvað að gera. Ég heyrði á
dögunum mann nokkurn segja, að í
skóla biðu menn bara eftir því að
verða eitthvað. Þetta er alrangt. Í
Laugarnesskóla vorum við að
skapa, það var leiklist, tónlist og
skólablaðið.
Skólar sem virkja sköpunargleði
krakkanna eru ekki stofnanir sem
kenna börnum að bíða, heldur vera.
Ég man sérstaklega hvað Ingólf-
ur Guðbrandsson var duglegur að
fara með okkur krakkana í ferðalög.
Ég hef alltaf metið það við hann og
hann má alveg heyra það núna!
Mig langar líka að nefna kenn-
arana mína Gunnar Guðmundsson
og Magnús Sigurðsson. Ég fékk
sterkan íslenzkugrunn hjá þessum
mönnum og hann reyndist mér dýr-
mætur. Báðir urðu þeir Gunnar og
Magnús síðar skólastjórar, en Ing-
ólfur gerðist ferðafrömuður og tón-
listarmeistari með meiru.“
„En það var einelti í þessum skóla
sem öðrum,“ segir Guðrún og það
dregur ský fyrir sólina í andliti
hennar, þegar hún rifjar það upp.
„Einu sinni var ég ásamt annarri
stúlku úti á túni, þegar til okkar
komu strákar og fóru að abbast upp
á okkur; þeir vildu króa okkur af.
Ég sagði stúlkunni að elta mig,
hljóp að gaddavírsgirðingunni og
varði mig við hana. En hún varð svo
hrædd, að hún hljóp út á völlinn,
beint fyrir bíl og dó.
Það er náttúrlega alveg sama
hvað maður upplifir marga sólskins-
daga í skólanum, svona atburður
situr alltaf í manni.“
Í Laugarnesskólanum var boðið
upp á aukakennslu fyrir þá, sem
vildu þreyta landspróf og það gerði
Guðrún í Austurbæjarskólanum.
Þaðan lá svo leiðin í Menntaskólann
í Reykjavík og nú halda Guðrún og
bekkjarsystkini hennar upp á 50 ára
stúdentsafmæli. En þótt stúdents-
prófinu væri náð, var Guðrún enn á
báðum áttum.
„Ég var ekki búin að gera það upp
við mig, hvað ég vildi verða.
Ég hafði verið í sumarvinnu í eld-
húsinu á Vífilsstöðum. Þar stjórnaði
víkingskona norðan úr Skagafiði;
Jórunn Jónsdóttir. Ég man þegar
hún messaði yfir okkur, hvað mér
fannst hún kjarnyrt og fyndin. Ég
átti bágt með mig að skella bara
ekki upp úr undir skömmunum!
Svo vann ég líka í Landsbankan-
um, í seðlagreiningunni. Þar sátum
við með seðlabúntin og áttum að
ákveða, hvaða seðlar væru nothæfir
og hverja ætti að brenna.“
Síðar varð Guðrún gjaldkeri í
Landsbankanum og hugðist jafn-
framt læra íslenzku í Háskólanum,
en það gekk ekki, því hún varð að
vinna fyrir sér.
Frá seðlunum til unglinganna
„Ég undi hag mínum vel í Lands-
bankanum, en vinkona mín, Bryndís
Víglundsdóttir, lagði hart að mér að
fara í stúdentadeild Kennaraskól-
ans, sem þá var einn vetur. Ég dró
lappirnar, því ég hafði enga trú á því
að ég réði við nokkurn krakka. Svo
æxluðust mál þannig að ég aðstoð-
aði frænku mína með hennar stráka
og þá hugsaði ég sem svo, að ef mér
tækist að tjónka við strákana þá
gæti ég kannski tjónkað við heilan
bekk! Framan af stefndi nú ekki í
það að ég yrði kennari, en svo urð-
um við strákarnir mestu mátar og
þá skellti ég mér í það að taka kenn-
araprófið.“
Það var ekki auðvelt að fá kenn-
arastöður í Reykjavík á þessum
tíma. Á endanum ákvað Guðrún að
draga umsókn sína tilbaka.
„En þegar ég er á leiðinni út,
kemur maður hlaupandi á eftir mér
og spyr hvort ég sé ekki til í að
leggja umsóknina inn aftur, en ekki
um barnadeild heldur unglinga-
deild. Þetta var Jón Gizzurarson,
skólastjóri Lindargötuskólans, og
hann sannfærði mig þarna á gang-
inum um það að ég ætti að leggja
kennsluna fyrir mig.
Ég lagði umsóknina inn aftur,
fékk starfið og þar með hófst ákaf-
lega skemmtilegur tími. Ég hafði
svo gaman af að kenna unglingun-
um, þeir voru sko ekki neinn óstýri-
látur lýður eins og ég hafði heyrt
haldið fram, heldur góðir félagar, ef
maður bara sýndi þeim einhverja
tiltrú.“
– Saknaðir þú ekkert seðlabúnt-
anna?
„Ég var í sumarafleysingum í
bankanum fyrst í stað. En seðla-
búntanna saknaði ég aldrei. Það var
ekkert lífsspursmál að umgangast
þau! Enda steindauð! Þá voru nú
krakkarnir skemmtilegri; lifandi og
gefandi.“
Guðrún kenndi við Lindargötu-
skólann í 10 ár. Á þessum árum
urðu breytingar á skólakerfinu og
til komu framhaldsdeildir gagn-
fræðaskólanna. Þær urðu starfs-
vettvangur Guðrúnar.
„Þarna komu unglingar með
skapandi gáfur, en þeim gekk ekki
eins vel með tæknihliðina á náminu.
Þetta fólk náði svo áttum, þegar því
var beint á rétta braut. Það er nefni-
lega svo með kennarann að hann
kennir aldrei neitt. Galdurinn er að
leiðbeina fólki til þess að læra sjálft.
Ég man að ég las á þessum árum
um einhverjar rannsóknir, sem áttu
að sýna það að í 30 manna hópi yrðu
10% taparar í lífinu. Þetta fékk
ákaflega á mig. Ég mátti ekki til
þess hugsa að einhverjir nemenda
minna kæmust ekki áfram í lífinu.
Sem betur fer reyndust þessar
rannsóknir tóm vitleysa og allir
mínir gömlu nemendur hafa spjarað
sig. Þeir hafa glatt mig óskaplega
mikið með því.“
Jón Gizzurarson leyfði kennurum
að hliðra til, ef þeir lögðu stund á
háskólanám. Það freistaði Guð-
rúnar.
„Ég hafði áhuga á íslenzkunni.
En það var mikill hörgull á dönsku-
kennurum og þegar ég var látin
kenna dönsku, komst ég að því að ég
kunni ekki neitt! Svo ég fór í háskól-
ann og lærði hana.
Fyrir nokkru hitti ég gamlan
nemanda minn, sem sagði að þeir
hefðu verið svo ánægðir með það
sem ég lét þá gera, að þeir hefðu
jafnvelverið farnir að hafa gaman af
dönskunni. Ég sagði að það hlyti að
hafa verið af því að ég kunni ekki
neitt í dönsku. Honum brá nú svolít-
ið við. En ég lærði í háskólanum og
kenndi svo krökkunum eftir því!
Og þá er komið að því að nefna,
hvað íslenzkugrunnurinn úr Laug-
arnesskólanum kom sér vel við
málanámið í háskólanum. Hann
dugði mér svo vel í dönskunáminu,
að ég hefði aldrei trúað því að
óreyndu.“
Guðrún kláraði svo dönskuna,
nam jafnframt sagnfræði og tók
BA-próf í dönsku og sagnfræði.
Fljótlega eftir það stóð hún að
stofnun félags dönskukennara og
segir hún, að hún og Haraldur Sig-
urðsson hafi safnað liði til félagsins,
þar á meðal fyrsta formanni þess;
Ingólfi Þorkelssyni. Um svipað leyti
kom út hennar fyrsta dönsku-
kennslubók, um málfræði; danskar
æfingar, sem kennd er enn í dag.
Hún hefur einnig tekið saman tvær
lestrarbækur og eina talæfingabók,
en segir þær ekki hafa náð æfinga-
bókinni í vinsældum.
Vildi ná í þá sem vildu læra
Guðrún kenndi við framhalds-
deild gagnfræðaskólanna til 1972,
þegar Jónas B. Jónsson, fræðslu-
stjóri, kallaði hana á sinn fund og
bað hana að sækja um forstöðu-
mennsku Námsflokka Reykjavíkur.
„Ég hafði nú engan sérstakan
áhuga á því. Ég hafði svo gaman af
að kenna unglingunum.
En fyrir orð Jónasar lét ég tilleið-
ast, enda sá ég svo sem í Náms-
flokkunum ýms sóknarfæri til þess
að hjálpa fólki að brjótast til
mennta.“
Þegar Guðrún tók við Námsflokk-
unum, fór kennslan fram á fjórum
stöðum í bænum og sjálf fékk hún
aðsetur á Fræðsluskrifstofu
Reykjavíkur. 1976 fengu Náms-
flokkarnir Miðbæjarskólann til um-
ráða, en þar voru þeir einmitt stofn-
aðir 1939. Þegar Guðrún kom til liðs
við Námsflokkana voru nemendurn-
ir 800 á ári, en nú þegar hún sleppir
stjórnartaumunum eru þeir orðnir á
fjórða þúsundið á ári. „Ég áleit auð-
vitað að ég væri ráðin til þess að láta
þá stækka!“
Námsflokkarnir hafa jafnan boð-
ið upp á bóklegt og verklegt
frístundanám, starfsfræðslu og
starfsnám. Námskráin hefur þó allt-
af verið breytingum undirorpin og
fylgt þar breytingum í skólakerfinu
og þjóðfélaginu. Um líkt leyti og
Guðrún tók við Námsflokkunum
komu öldungadeildir við mennta-
skólana og þær ollu líka breytingum
hjá Námsflokkunum.
„Ég vissi að það var til fullt af
fólki, sem komst ekki inn í öldunga-
deildirnar og því fólki vildi ég bjóða
hingað. Ég vildi ná í hina, sem ég
vissi að voru til og vildu læra eitt-
hvað. Það þurfti bara að opna þeim
möguleikana. Og fólkið greip þá
fegins hendi.
Við vorum með námskeið til að
hjálpa fólki inn í Iðnskólann. Og við
stofnuðum sérstaka hagnýta verzl-
unar- og skrifstofudeild, sem var
hugsuð til þess að liðka til fyrir kon-
ur sem vildu komast út af heimilun-
um og á vinnumarkaðinn. Þær hóp-
uðust til okkar, en svo komu nú líka
karlar, sem vildu gjarnan læra bók-
færslu.
Þarna vorum við nú að bæta að-
stöðu þeirra sem minnst kunnu og
opna þeim framhaldsleið. Það hafa
alltaf verið markmið Námsflokk-
anna að veita fólki tækifæri til að
bæta menntun sína og styðja þá
sem hafa borið skarðan hlut frá
borði í skólanámi.“
– Hvernig metur þú árangurinn?
„Ég held að þetta hafi tekizt á
ýmsa vegu glettilega vel, þótt ég
segi sjálf frá!“
Guðrún var vakin og sofin í því að
sjá út sóknarfæri fyrir Námsflokk-
ana. Einn daginn las hún frétt, ætli
það hafi ekki bara verið í Morgun-
blaðinu, um að aðilar vinnumarkað-
arins væru að fjalla um fræðslu fyr-
ir ófaglært fólk í störf á
sjúkrahúsunum. Hún fylgdist með
málinu, en þegar ekkert gerðist tók
hún til sinna ráða.
„Ég labbaði upp í Sókn og spurði,
hvort menn þar á bæ vildu að ég
setti á námskeið fyrir þetta fólk. En
það fékk engar undirtektir.
Gleymdu því ekki að ég þekkti
þetta fólk vel frá mínum Vífilsstaða-
árum. En svo var haft samband frá
sjúkraliðaskólanum og beðið um
samstarf og þá stofnaði ég forskóla
sjúkraliða. Síðan kom Aðalheiður
Bjarnfreðsdóttir, sem þá var orðin
formaður Sóknar, til mín. Hún sagð-
ist hafa verið stödd á skrifstofu
Sóknar, þegar ég kom þangað með
mitt tilboð og spurði hvort það stæði
enn. Þetta var upphafið að áratuga
farsælu samstarfi Námsflokkanna
og Sóknar og verkalýðsfélaganna.
Þeir eru orðnir margir, sem hafa
Guðrún Halldórsdóttir varð sjötug á dögunum og hefur
látið af skólastjórn við Námsflokka Reykjavíkur.
Freysteinn Jóhannsson talaði við hana á þessum
tímamótum.
Guðrún Halldórsdóttir: Galdurinn er að leiðbeina fólki til þess að læra sjálft.
Mitt leiðarljós hefur verið að