Morgunblaðið - 01.05.2005, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 1. MAÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
ólskra fanga til að hafa stöðu póli-
tískra fanga og að ekki væri litið á þá
sem glæpamenn. Málningar-
sprengju hefur verið kastað á mynd-
ina þannig að hvít málningin lekur
niður andlit hans.
„Hér voru himinháar blokkir. Þeir
jöfnuðu þær allar við jörðu, en skildu
bara þessa einu eftir. Herinn hefur
efstu hæðirnar þrjár og er með
myndavélar yfir allt svæðið þaðan.
Svo eru þeir með hljóðnema og
heyra allt sem við segjum,“ segir
Caoimhín Mac Giolla Mhín, kaþólsk-
ur leiðsögumaður okkar, sem einnig
er félagi í Coiste, hárri röddu.
Minnisvarði um karla og konur
sem börðust með IRA stendur við
veginn. Blómsveigar og kransar hafa
verið lagðir til minningar um horfna
ástvini. „Páskarnir eru svo nýliðnir,
þess vegna er svo mikið af blóm-
sveigum hér,“ segir Mac Giolla
Mhín. „Allt þetta fólk bjó bara í þess-
um húsum hér í kring,“ segir hann
og strýkur fingrinum yfir steininn.
Stuttu frá er annar minnisvarði fyrir
fólkið úr því hverfi, við hlið örygg-
isgirðingarinnar. Íbúar húsanna þar
hafa klætt húsin sín með bárujárni
til að koma í veg fyrir að bensín- eða
málningarsprengjur fari inn um
gluggana.
Á Vesturbakkanum í Skástriksborg
Leið okkar liggur einnig til borg-
arinnar Derry/Londonderry í norð-
vestur hluta Norður-Írlands. Kaþól-
ikkar kalla borgina Derry en
mótmælendur, sem vilja áfram til-
heyra Bretlandi, kalla hana London-
derry. Gárungar hafa hinsvegar
nefnt borgina „Stroke-City“ eða
Skástriksborg vegna skástriksins
sem skilur að nöfnin tvö sem deilt er
um. Í Derry er Vesturbakki, eins og í
Palestínu, en á rennur í gegnum
borgina sem skilur jafnframt íbúana
að. Kaþólikkar búa á Vesturbakkan-
um, þar sem gamli hluti borgarinnar
er, en mótmælendur á Austurbakk-
anum. Mótmælendur voru áður í
meirihluta á Vesturbakkanum, þar
sem gamli hluti borgarinnar er, en
smám saman hefur þeim fækkað.
William Temple, lágvaxinn, þéttur
og góðlegur eldri maður, leiðsögu-
maður okkar um hverfi mótmæl-
enda, segir að árið 1969 hafi 1.800
mótmælendur búið á Vesturbakka
árinnar. Nú séu hins vegar 318 íbúar
í þéttbýlishluta Vesturbakkans, til
viðbótar við um 500 íbúa í dreifbýl-
inu í kringum borgina. Hverfi mót-
mælenda í Derry, eða Londonderry,
Fountainside, þar sem téðir 318 íbú-
ar búa, er víggirt háum öryggisgirð-
ingum. Temple útskýrir að hverfið
sé griðastaður mótmælenda sem búa
hinum megin árinnar. Þeir geti kom-
ið inn á þetta svæði þegar þeir eiga
erindi í miðbæinn, lagt bílunum sín-
um þar og vitað að þeir verði ekki
eyðilagðir á meðan.
Það var hálf-súrrealískt að koma
inn á þetta svæði og það fer ekkert á
milli mála á hvers yfirráðasvæði
maður er. „Sambandssinnar á Vest-
urbakkanum – Enn undir umsátri –
Gefumst ekki upp“ stendur ritað á
húsvegg – og er þá verið að vísa til
umsáturs um Derry árið 1688 – litir
breska fánans hafa verið málaðir á
gangstéttarbrúnir, breski fáninn
blaktir við hún við hlið fána fótbolta-
liðsins Rangers sem mótmælendur
styðja og á húsgafla eru málaðar
myndir af hetjum úr röðum mótmæl-
enda. „Þetta er fáránleg upphafning
á öllu sem breskt er. Þetta er bresk-
ara en nokkur bær á Englandi,“
sagði einn ferðafélaga minna sem er
frá Suður-Englandi.
Á barnaskólanum er máluð hvatn-
ing um að gefast ekki upp og láta
ekki undan. Skyldu þetta vera góð
skilaboð til ungu kynslóðarinnar?
„Vopnuðu hóparnir eru hluti af líf-
inu. Við viljum ekki að þeir fari þar
sem ríkið hefur áður brugðist okk-
ur,“ segir Temple.
Tómstundaóeirðir
Átökin hófust í lok sjöunda ára-
tugarins þegar kaþólikkar, sem litu
svo á að þeir hefðu verið beittir mis-
rétti af meirihlutanum, hófu baráttu
fyrir réttindum sínum. Jon Mc-
Court, var kaþólskur leiðsögumaður
okkar um borgina. McCourt er stór
og hávaxinn maður og hálft andlit
hans er þakið gömlum brunasárum.
Hann tók við okkur úr höndum
Temples, við annan af tveimur inn-
göngum inn í Fountainside. Hann
var unglingur á sjöunda áratugnum
þegar átökin voru að hefjast og tók
þátt í fyrstu mótmælagöngunum.
„Við vissum ekkert um borgaraleg
réttindi, en þegar maður er 17 ára
tekur maður auðvitað þátt í öllu
svona,“ sagði McCourt. Hann út-
skýrði að eftir að hann hefði séð vini
sína barða niður af lögreglu og her
hefði pólitísk meðvitund aukist. „Við
tókum þátt í því sem er kallað „tóm-
stundaóeirðum“. Á hverjum sunnu-
degi hentum við múrsteinum í her-
mennina og söfnuðum plastkúlum
sem hermennirnir sendu á okkur,“
sagði hann. Þegar fréttirnar byrjuðu
fóru þeir svo heim til að reyna að sjá
sig í sjónvarpinu.
Horfði á hjálparlausan
vin sinn skotinn til bana
McCourt tók til dæmis þátt í
kröfugöngu 30. janúar 1972, blóðuga
sunnudaginn, þegar breski herinn
skaut fjórtán kaþólikka til bana. Við
stöndum á hæð þar sem breski her-
inn var áður staðsettur og gott út-
sýni er yfir „The Bogside“, hverfi
kaþólikka. Er McCourt rifjar upp at-
burðina þennan dag og minnist vina
sinna sem hafa látist koma tár í augu
hans og trítla niður kinnina. Við
göngum með honum í Glenfada
Park, húsasund þangað sem hann
flúði. Þar voru sex einstaklingar
skotnir niður, tveir þeirra létust.
Kúluför má enn sjá á veggnum og
hann lýsir því fyrir okkur hvernig
Jim Wray vinur hans, sem þá var 22
ára, var skotinn í mænuna. Og þar
sem hann lá og gat ekki hreyft sig sá
hann hvernig önnur kúla fylgdi í
bakið.
Í Glenfada Park eru börn að leik í
boltaleik þennan dag, innan um alla
máluðu húsgaflana og kúluförin.
„Viljið þið sjá? Vinur minn var skot-
inn hérna, bara í síðustu viku. Það er
enn blóð og allt,“ segir eitt þeirra og
hlær. „Er þeim alveg sama – eða er
þetta þeirra leið til að sýna okkur
hvað þeim finnst um fólk eins og
okkur sem kemur til að skoða
þjáningar annars fólks og allar
hörmungarnar sem hér hafa átt sér
stað?“ velti ég fyrir mér. „Hvernig
ætli það sé að alast upp á svona stað,
þar sem leikvöllurinn er gamall víg-
völlur?“
Daginn eftir hittum við John
Kelly, bróður Michaels Kelly sem
var eitt fórnarlambanna 30. janúar, í
Bloody Sunday-samtökunum. Í
rannsókn sem fylgdi í kjölfar atburð-
anna voru allir hermennirnir hreins-
aðir af gjörðum sínum. Fjölskyldur
fórnarlambanna vilja að það verði
viðurkennt að fólkið sem var skotið
niður var saklaust og árið 1998, eftir
lotulausa baráttu þeirra, opnaði
Tony Blair, forsætisráðherra Bret-
lands, málið að nýju. Kelly sagði fjöl-
skyldurnar vonast eftir nýrri skýrslu
í haust en að tíminn yrði að leiða það
í ljós.
„Blóðugi sunnudagurinn breytti
öllu. Fólk stóð í biðröðum eftir því að
ganga til liðs við IRA eftir þennan
dag. Margir hafa dáið í kjölfarið
vegna þess sem gerðist á blóðuga
sunnudaginn og fjölmargir hafa farið
í fangelsi. Þeir hafa blóð á höndum
sér,“ segir Kelly. Hann segist þó hóf-
lega bjartsýnn á hver útkoman verð-
ur. Hermönnunum sem voru þarna
þennan dag hafi verið lofað nafn-
leynd og friðhelgi, en samt hafi þeir
ekki sagt sannleikann eða viður-
kennt að þeir hafi gert neitt rangt.
„Við [fjölskyldur fórnarlambanna]
hlustuðum á alla hermennina. Að-
eins einn eða tveir þeirra sýndu iðr-
un, hinum var sama, þeir voru kaldir,
útreiknaðir lygarar og morðingjar,“
segir hann.
Fjölmörg samtök vinna að því að
bæta ástandið á N-Írlandi. Það þarf
hugrekki til að vera tilbúinn að
starfa með hinni hliðinni í samfélagi
eins og á N-Írlandi. Flest samtak-
anna starfa þó aðeins innan síns
samfélags en ekki þvert á skipt-
inguna. „Við erum ekki enn tilbúin
að starfa saman,“ segir Tom
Winstone. Til að varanlegur friður
komist á, hvort sem N-Írland til-
heyrir áfram bresku krúnunni eða
verður hluti af Írska lýðveldinu,
þurfa samfélögin vissulega að hitt-
ast, vinna saman, takast á við fortíð-
ina og framtíðina. Það hlýtur samt að
vera jákvætt að hvort samfélag fyrir
sig sé að vinna í sínum ranni og und-
irbúa jarðveginn fyrir það sem síðar
kemur. Vonandi tekst fólki eins og
Noel Large og Rosenu Brown að
koma í veg fyrir að ungt fólk feti
sömu braut og þau gerðu. Eins og
Large sagði: „Þetta litla land væri
ekki slæmur lítill staður ef við gæt-
um lært að búa saman.“ [e: This wee
country wouldn’t be a bad wee spot if
we could learn to live together.]
Á víglínunni Há öryggisgirðing skilur að Shankill, vígi harðlínumanna úr röð-
um mótmælenda, og Falls Road, þar sem kaþólikkar ráða lögum og lofum. Sum-
ir íbúanna hafa smíðað framlengingu á hús sín og klætt með bárujárni og
hænsnaneti til að koma í veg fyrir að sprengjur geti komið inn um gluggana.
Vopnaðir hópar mótmælenda brenndu hús kaþólikka á þessu svæði í upphafi
áttunda áratugarins.
Morgunblaðið/Nína Björk
Fallinna minnst Caoimhín Mac Giolla Mhín, félagi í Coiste, samtökum fyrrum IRA-fanga, sýnir minnisvarða um karla og
konur úr hverfinu sem hafa látið lífið í átökunum. Aðeins steinsnar frá er annar minnisvarði.
Ekki allra Húsgafl höfuðstöðva Sinn
Féin á Falls Road sýnir mynd af
Bobby Sands, sem lést í hungurverk-
falli árið 1981, stuttu eftir að hann var
kjörinn á breska þingið. Hann var þá í
fangelsi og barðist fyrir rétti kaþ-
ólskra fanga til þess að litið væri á þá
sem pólitíska fanga en ekki glæpa-
menn. För eftir málningarsprengju
má sjá niður eftir andlitinu.
Stöðug áminning Vopnaðir öfga-
hópar, eins og IRA og UVF, halda
minningu fallinna manna úr þeirra
röðum á lofti með því að mála hús-
gafla með myndum þeirra. Þessi
mynd er tekin í Shankill, hverfi mót-
mælenda.
Plastkúlur hættulegar Clara Ril-
ey sýnir plast- og gúmmíkúlur sem
notaðar hafa verið á N-Írlandi. Kúlan
lengst til vinstri er sú nýjasta sem er
nú verið að taka í notkun. Plastkúl-
um má aðeins skjóta í óeirðaástandi
á 20 metra færi eða meira og má að-
eins miða á neðri hluta líkamans.
Riley sagði að þessar reglur hefðu
oft verið brotnar, hundruð manna
hefðu slasast mjög illa og jafnvel
látist, einkum börn, eftir að hafa
fengið í sig svona kúlu.
Höfundur stundar meistaranám í al-
þjóðastjórnmálum við friðarfræðadeild
Bradford-háskóla í Bretlandi. Ferðin
var námsferð á vegum háskólans.
nina@mbl.is
ÚTLIT er fyrir að róttækari stjórn-
málaöflin á Norður-Írlandi, sam-
bandsflokkurinn Democratic Ulster
Party (DUP), flokkur Ian Paisleys, og
Sinn Féin, flokkur Gerrys Adams, sem
stjórnmálaarmur Írska lýðveldishers-
ins (IRA), muni verða sigurvegararnir í
kosningunum sem fram fara í Bret-
landi á uppstigningardag.
Óljóst er hvaða áhrif það myndi
hafa, en þessir flokkar hafa ekki getað
unnið vel saman í fortíðinni, þar sem
DUP neitar að ræða við Sinn Féin á
þeirri forsendu að flokksmenn séu ein-
tómir hryðjuverkamenn sem hafi bar-
ist fyrir IRA.
Gerry O’Hara, borgarstjóri Derry og
félagi í Sinn Féin, segir að þrátt fyrir að
kaþólikkar hafi 24 sæti af 30 í stjórn
borgarinnar, sé mótmælendum tryggt
sæti varaborgarstjóra, til að tryggja að
rödd sambandssinna heyrist. Lýsti
hann því hvernig núverandi varaborg-
arstjóri hefði setið með O’Hara í borg-
arstjórn í sextán ár, en hefði aldrei
heilsað honum eða tekið undir kveðju,
þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir. Hann
hefði sagt í blaðaviðtali að borg-
arstjórinn væri einskis virði og að það
væri ekki þess virði að yrða á hann.
Hann hefði neitað að sitja við sama
borð og hann og þannig væri ekki
hægt að leysa nein mál. „Við þurfum
ekki að veikja sambandssinna, við
þurfum sterkan aðila sem við getum
samið við og sem getur staðið við sitt.
Við þurfum að sannfæra þá um að það
þurfi breytingar og að framtíð Írlands
sé byggð á jafnrétti,“ segir O’Hara.
„Við semjum ekki og tölum ekki við
hryðjuverkamenn,“ segir George Daw-
son, fulltrúi DUP, þegar hann er spurð-
ur út í stöðuna í borgarstjórn Derry.
„Hitler var einnig kosinn af sínu fólki,“
segir hann þegar honum er bent á að
um sé að ræða lýðræðislega kjörna
fulltrúa. Dawson þverneitar að DUP
hafi í fortíðinni átt nokkur tengsl við
vopnaða hópa sambandssinna.
„Hitler var einnig
kosinn af sínu fólki“
TENGLAR
.....................................................
www.bloodysundaytrust.org,
http://www.bbc.co.uk/history/war/
troubles/