Morgunblaðið - 01.05.2005, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. MAÍ 2005 19
1. maí
í Reykjavík
Launafólk
Kröfuganga dagsins fer frá Skólavörðuholti
Safnast verður saman framan við Hallgrímskirkju kl. 13.00.
Gangan leggur af stað kl. 13.30.
Lúðrasveit verkalýðsins og Lúðrasveitin Svanur leika fyrir göngu.
Útifundurinn hefst á Ingólfstorgi kl. 14.10.
Ávarp :
Þórunn Sveinbjörnsdóttir, 1. varaformaður Eflingar stéttarfélags.
Tónlist:
Hljómsveitin Jagúar.
Ávarp:
Ögmundur Jónasson, formaður BSRB.
Gamanmál:
Karl Ágúst Úlfsson og Sigurður Sigurjónsson, leikarar.
Ávarp:
Hulda Katrín Stefánsdóttir, formaður Iðnnemasambands Íslands.
Tónlist:
Hljómsveitin Jagúar.
Fundarstjóri:
Súsanna B. Vilhjálmsdóttir, formaður Félags hársnyrtisveina.
Einn réttur - Ekkert svindl!
Stéttarfélögin í Reykjavík - BSRB -
Bandalag háskólamanna - Kennarasamband Íslands
- Iðnnemasamband Íslands.
Landsfundur Vertu til
verður haldinn miðvikudaginn 4. maí
kl. 12.45-16.30 í Salnum í Kópavogi
Yfirskrift: Stefnumótun og framkvæmd
forvarna í sveitarfélögum landsins
Þetta er annar landsfundur um forvarnamál sveitarfélaga
sem forvarnaverkefnið Vertu til heldur. Vertu til er verkefni
á vegum Sambands íslenskra sveitarfélaga og Lýðheilsu-
stöðvar með það að markmiði að efla forvarnir í sveitarfé-
lögum landsins.
Fundurinn er ætlaður þeim sem vinna að forvarnamálum
og/eða vinna með ungu fólki í sínu sveitarfélagi, einnig
þeim sem áhuga hafa á málaflokknum. Æskilegt er að
hvert sveitarfélag sendi fulltrúa á fundinn. Aðgangur er
ókeypis.
Á fundinum munu fulltrúar bæjar- og sveitarfélaga segja
frá áherslum í forvarnamálum. Fjalla um tækifæri og hindr-
anir, áherslur í starfi, hvernig ýmsir aðilar sveitarfélagsins
koma inn í forvarnamálin á hverjum stað o.s.frv.
Dagskrá fundar:
12.45-13:00 Skráning og gögn afhent.
13:00-13:10 Ávarp: Hansína Björgvinsdóttir, bæjarstjóri Kópavogs.
13:10-13:40 Vertu til! Staða verkefnis: Sigríður Hulda Jónsdóttir,
verkefnisstjóri.
13:40-15:00 Áherslur í forvarnastarfi:
• Jóhann Guðni Reynisson, sveitarstjóri
Þingeyjarsveitar, segir frá Þingeyjarsveit og Húsavík.
• Harpa Þórðardóttir, forvarnafulltrúi Kópavogsbæjar,
segir frá Kópavogi.
• Kjartan Þorkelsson, sýslumaður Hvolsvelli,
segir frá Rangárvallasýslu.
• Ingi Þór Ágústsson, bæjarfulltrúi Ísafjarðarbæjar,
segir frá Ísafirði.
Umræður
15:00-15:30 Kaffihlé. Veitingar í boði Kópavogsbæjar.
15:30-16:30 Áherslur í forvarnastarfi:
• Erna Sigfúsdóttir, lögreglufulltrúi RLS, og Rannveig
Þórisdóttir, félagsfræðingur RLS, segja frá stefnumótun í
forvarnastarfi hjá Ríkislögreglustjóra.
• Dagur B. Eggertsson, borgarfulltrúi Reykjavíkurborgar,
segir frá Reykjavíkurborg.
• Geir Bjarnason, forvarnafulltrúi Hafnarfjarðar,
segir frá Hafnarfirði.
Samantekt og umræður um næstu skref.
Fundarstjóri: Sæmundur Runólfsson.
Til frekari upplýsinga er bent á
heimasíðu Vertu til http://www.vertutil.is/
eru barðir til að skikka þá til munu
þeir vilja hefna sín, þeir munu ekki
breytast við það,“ segir Winstone.
Mótmælendur eru að komast að því
að þeir eru ekki „fólkið“
Á leiðinni í Shankills-hverfið þarf
að fara í gegnum járnhlið, sem hægt
er að loka ef þess gerist þörf. Byrjað
var að byggja öryggisgirðingarnar á
árunum 1972–73 og hafa þær víða
verið hækkaðar síðan. Það er kald-
hæðnislegt að hugsa til þess að vegg-
irnir eru kallaðir „friðarveggir“.
„Veggirnir koma í veg fyrir að hóp-
arnir hittist. Fólk lærir að hata hvað
annað án þess að þekkja hvað ann-
að,“ segir Large. Montgomery í
Shortstrand segir svipaða sögu. „Ég
kalla þetta ekki friðarveggi heldur
innilokunarmúra. Ef allar girðing-
arnar væru teknar niður þyrfti fólk
að eiga samskipti og takast á við
vandamálin og hvað annað.“
Fátæktin blasir við þegar komið
er inn á Shankill-svæðið, vel settir
mótmælendur búa annars staðar.
Árið 1960 bjuggu 72 þúsund mót-
mælendur í Shankill, í dag eru þeir
um 22 þúsund. „Við [mótmælendur]
höfðum það miklu betra hér áður
fyrr og þurftum ekki að hafa jafn-
mikið fyrir hlutunum og kaþólikkar.
Þeir eru því miklu betur skipulagðir
en við, þar sem þeir þurftu að berjast
og strita til að fá sínu fram. Við héld-
um að við værum „fólkið“ en erum
núna að komast að því að það er ekki
rétt. Ég held að við sambandssinnar
höfum heilmikið að vinna upp,“ segir
Large.
Sem dæmi um að meiri eining sé
meðal kaþólikka, nefnir Large að
vopnaðir hópar mótmælenda (UVF,
UDA og UUF) hafi barist mikið inn-
byrðis og jafnvel myrt menn hverjir
úr annarra röðum í stað þess að
vinna sameiginlega að því að bæta
samfélagið. „Eftir friðarsamkomu-
lagið fóru sambandssinnar að snúast
hverjir gegn öðrum,“ segir hann og
nefnir sem dæmi að UVF fari ekki
niður fyrir Agnes Street og UDF
fari ekki fyrir ofan sömu götu.
Hann bætir við að í raun sé engin
þörf á þessum hópum í dag, þar sem
engin hætta stafi lengur af IRA.
Hins vegar hafi vopnaðir hópar mót-
mælenda enga fulltrúa í stjórnmál-
um (eins og Sinn Féin er fulltrúi
IRA). Því sé ómögulegt að semja við
þessa hópa.
„Sameinað Írland er ekki lengur
aðalatriðið. Málið snýst um að búa
saman í samfélagi og fá það sem við
höfum rétt á. Við þurfum að ná sam-
komulagi um valddreifingu, þetta
snýst allt um lífsgæði,“ segir Large.
Sjálfur segir hann að yrði N-Írland
sameinað Írlandi hefði hann áhyggj-
ur af áhrifum kaþólsku kirkjunnar.
Kirkjan banni fóstureyðingar og
getnaðarvarnir og hafi mikil áhrif á
menntun og fjölskyldulíf. Það sé
ólíkt þeim lífsgildum sem hann hafi.
Undir stöðugu eftirliti
Handan öryggisgirðingarinnar er
Falls Road. Það var hér sem eldur
var lagður að fjölmörgum húsum
kaþólikka og eiginkona McCabes lét
lífið, auk fjölda annarra. Brynvarðir
lögreglubílar aka um göturnar og
hvert sem litið er má sjá veggjakrot
og málaða húsgafla. Einn húsveggj-
anna sýnir Bobby Sands, sem var
kjörinn á breska þingið í aukakosn-
ingu en lést nokkru síðar í hungur-
verkfalli árið 1981. Hann sat þá í
fangelsi og barðist fyrir rétti kaþ-
ÁTÖKIN á N-Írlandi hafa gjarnan verið
skýrð á grundvelli trúarbragða, sem
barátta milli kaþólikka annars vegar
og mótmælenda hins vegar. Deilurnar
koma trúarbrögðum hins vegar nán-
ast ekkert við, heldur eru þær byggðar
á aldalöngu hatri og tortryggni gagn-
vart „hinum“. Til að skilja orsakir deiln-
anna til hlítar þarf að fara margar aldir
aftur í tímann.
Á sautjándu öld, þegar Englend-
ingar voru að reyna að auka völd sín á
Írlandi fluttu Skotar og Englendingar
af mótmælendatrú til Írlands, einkum
til norðurhluta eyjunnar. Mótmælend-
urnir á N-Írlandi í dag eru afkomendur
þessa fólks og vilja almennt áfram
vera hluti af bresku krúnunni. Það var
að ósk mótmælenda sem sýslurnar
sex í norðri, sem mynda N-Írland, voru
áfram hluti af Bretlandi eftir að Írland
fékk sjálfstæði árið 1921. Þá voru þeir
um 70% íbúanna þar, í dag eru þeir
rétt rúmur helmingur.
Kaþólikkar eru aftur á móti af írsk-
um uppruna, afkomendur fólksins sem
var í landinu áður en mótmælendur
tóku að flytjast til svæðisins. Kaþ-
ólikkar líta almennt svo á að vanda-
málin séu framhald af nýlendustefnu
Bretlands og vilja vera hluti af írska
lýðveldinu. Þeir telja að auki að mót-
mælendur hafi farið illa með kaþólska
íbúa N-Írlands í gegnum aldirnar. Þeir
hafi t.d. haldið að sér mat þegar hung-
ursneyð geisaði í landinu á 19. öld og
eins hafi mótmælendum verið hamp-
að á kostnað kaþólikka í gegnum tíð-
ina.
Hófst sem friðsamleg barátta
fyrir borgaralegum réttindum
Mótmælendur fengu t.d. víða for-
gang við úthlutun húsnæðis, en mót-
mælendur sem voru í meirihluta, voru
smeykir við að deila völdum með kaþ-
ólikkum og óttuðust að ef hlutfall kaþ-
ólikka ykist á ákveðnum svæðum,
gætu þeir náð meirihluta í ákveðnum
kjördæmum og þannig fengið aukin
völd. Kjördæmaskipanin hyglaði mót-
mælendum, sem sýnir sig best að í
Londonderry/Derry höfðu 20.102 kaþ-
ólikkar átta borgarfulltrúa, en næstum
því helmingi færri mótmælendur, eða
10.274, höfðu 12 borgarfulltrúa.
Átökin á N-Írlandi hófust í lok sjö-
unda áratugsins þegar kaþólikkar hófu
baráttu fyrir réttindum sínum. Þeir litu
til hreyfingar svertingja í Bandaríkj-
unum, sem hafði sýnt að friðsöm mót-
mæli, gátu borið árangur, og skipu-
lögðu mótmælagöngur til að vekja
athygli á kröfum sínum til húsnæðis,
atvinnu og sanngjarnra kosninga.
Í raun hefðu átökin ekki þurft að
vera átök milli þessara tveggja sam-
félagshópa. Í röðum mótmælenda var
að finna fátækt verkafólk sem hefði
getað tekið undir kröfur kaþólikka.
Þessar raddir heyrðum við í ferðalagi
okkar, bæði frá kaþólikkum og mót-
mælendum. Því miður varð raunin þó
ekki sú, heldur þróaðist baráttan út í
að vera stríð milli kaþólikka annars
vegar og mótmælenda hins vegar. Eft-
ir blóðuga sunnudaginn, 30. janúar
1972, þar sem breski herinn skaut á
óvopnaða borgara með þeim afleið-
ingum að 14 létust, urðu vatnaskil í
átökunum. Ungir menn og konur stóðu
í biðröðum til að ganga til liðs við Írska
lýðveldisherinn IRA og ofbeldið jókst
til muna. Meira en 35 ár eru síðan
átökin hófust og hafa allir á N-Írlandi
sögu að segja um hvernig átökin hafa
haft áhrif á líf þeirra. Flestir, ef ekki all-
ir, hafa misst einhvern í fjölskyldunni,
séð á eftir ættingja í fangelsi, misst
eigur eða muna eftir því að vera vaktir
upp um miðja nótt og sjá hermenn
halda byssu að höfði foreldra eða
systkina. Meira en 3.000 manns létust
í átökunum áður en friðarsamkomulag
náðist á föstudaginn langa árið 1998.
Allir hafa harma að hefna, sem gerir
friðarferlið í dag mjög flókið.
Aðskilin samfélög
Það er ótrúlegt að koma til N-Ír-
lands og sjá öryggisgirðingarnar, bryn-
varða lögreglubíla aka um götur og
alla minnisvarðana um þá sem hafa
látist í átökunum. Fyrir utanaðkomandi
mætti halda að það væri ekki svo
margt sem skilur íbúa N-Írlands að.
Allir íbúar svæðisins eru jú kristnir,
hvítir og tala sama tungumálið. Stað-
reyndin er hins vegar sú að sam-
félögin eru svo aðskilin og svo fáir
staðir sem fólk getur hist þvert á sam-
félagshópa að það er sem haf sé á
milli.
Aðeins um 5% skóla eru t.d. bland-
aðir og er það oft ekki fyrr en fólk fer í
háskóla sem það kynnist fólki af „hinni
hliðinni“. Og það eru ekki margir sem
feta menntaveginn. Eins og Tom
Winstone bendir á fer minna en 1% af
ungu fólki í V-Belfast í háskóla og að-
eins 3% barnanna þar ljúka skyldu-
náminu með einhvers konar réttindi.
Það er auðvelt að hata þann sem
maður ekki þekkir. Hvert sem litið er
má sjá veggjakort, málaða húsgafla og
annað sem minnir fólk á hvaða hópi
það tilheyrir og af hverju það hatar
„hina“. Samfélög kaþólikka flagga írsk-
um fánum og þar sem páfinn er nýlát-
inn má að auki sjá fána Vatíkansins og
ljósmyndir af honum víða. Margir
klæðast grænni og hvítri treyju skoska
fótboltaliðsins Celtic, sem er lið kaþ-
ólikka. Mótmælendur flagga aftur á
móti breska fánanum, mála gangstétt-
arbrúnir og ljósastaura í fánalitunum
og flagga fána fótboltaliðsins Rangers,
sem einnig er skoskt, og klæðast
bláum fótboltatreyjum.
Einn af okkur?
Það er auðvelt að falla í þá gryfju,
þegar maður er staddur á N-Írlandi, að
fara að velta því fyrir sér hvaða hópi
fólk sem maður er að tala við tilheyrir.
Báðir hóparnir segja að „hinir“ séu
lágvaxnir og hafi stutt á milli augn-
anna. Ekki ólíkt og því þegar tveir Ís-
lendingar hittast og spyrja um fjöl-
skyldu og uppruna, hafa íbúar
N-Írlands sínar aðferðir til að komast
að því hvaða hópi fólk tilheyrir og
hvort viðmælandi þeirra sé banda-
maður þeirra, eða einn af „hinum“.
Þeir spyrja ekki beint, heldur forvitn-
ast um í hvaða skóla viðkomandi gekk
og þar sem skólakerfið er svo aðskilið
er það oftast fljótleg aðferð. Meðan á
dvöl okkar á N-Írlandi stóð heyrðum
við margar fullyrðingar um kaþólikka
og mótmælendur. Ein sú minnisstæð-
asta er kannski að kaþólikka og mót-
mælendur megi þekkja í sundur á því
að kaþólikkar aki beint áfram inn í bíla-
stæði, á meðan mótmælendur bakka
bílnum.
Aldalangt hatur og
tortryggni í garð náungans
http://www.bbc.co.uk/history/war/troubles/