Skírnir - 01.01.1920, Síða 48

42
Kitfregnir.
[Skírnir
bein afleiðing, sem engum kemur á óvart, að þjóðin dregst aftur úr,
kreppist í kút af örbirgð og einangrun, en hitt er aftur á móti
undravert, að henni skyldi þrátt fyrir alt endast hugur og þrek til
viðreisnar. Því er þessi þátturinn, verzlunarsagan, ef til viil átak-
anlegasti örlagaþátturinn í allri sögu vorri. Þar er auðsætt ógifta
vor og amióðaskapur, en þó hitt um leið, að seigt er og gott í
»söguþjóðinni« og »sólareyjan« töturseig, alt að því ódáinsakur.
Hér er því nóg, er hugann seiðir, íhugunarefnið endalaust á
báða bóga.
Bók þessi fjallar um svartasta kaflann í verzlunarsögu landsins,
einokun Dana 1602—1787. Fyrst er þó inngangur (bls. 3—64),
þar sem rakin er saga verzlunarinnar alt frá því er Norvegskon-
ungur tekur að leggja hömlur á verzlunarfrelsi Islendinga, til þess
er Kristján IV. smellir til fulls á þá handjárnunum með tilskipun-
inni alræmdu 20. apríl 1602. Er farið fljótt yfir sögu framan af,
meðan Englendingar og Þjótverjar keppa um verzlunina, en frá-
sögniu gerist glögg og nákvæm, þegar þar kemur, að Danakonung-
ur tekur að beita vaidl sínu til að ná henni úr höndum Þjóðverja
handa Dönum. Stendur i því stímabraki meira en hálfa öid, því
að bæði Þjóðverjar og íslendingar spyrna á móti, en Dani sjálfa
Bkorti þá enn flest, er til þess þurfti að taka við af Þjóðverjum.
Smám saman vex þeim þó fiskur um hrygg með stöðugu atfylgi
konunganna. Þar er Kristján III. stórtækastur, er hann leigir
borgarstjórninni í Kaupmannahöfn ísland alt til fullra umráða með
sköttum og skyldum til 10 ára (1547). Mundi það fyrirmyndar
stjórnarfyrirkomulag að iíkindum hafa fengið að standa lengur, ef
Þjóðverjar og Islendingar hefðu ekki verið svo óþægir valdsmönn-
unum, sem þessir nýju yfirboðarar skipuðu hingað, að þeir komu
engu tauti við þá og hlutu »skell fyrir skillinga«. Varð svo kon-
ungur að taka ráðin aftur í sínar hendur. Friðriki It. reynist hitt
betur, að leigja hafnir landsins til verzlunar, hverja í sínu lagi ein-
stökum mönnum, þýzkum, dönskum og jafnvel íslenzkum, fá ár í
senn, og venur menn þaunig við einokunina. Og í lok 16. aldar
'telur Kristján IV. Dani einfæra um að reka alla verzlunina, enda
þá fyrlr löngu úti öll varnarvon af hálfu íslendinga og þýzkra
kaupmanna.
Þá er lokið innganginum, og tekur þá við meginmál bókarinn-
ar. Höfundurinn skiftir því í tvo aðalþáttu. Fyrri þátturinn,
'Verzlunarútgerðin (bls. 67—258), rekur alla sögu einokunarinnar
>frá 1602 til 1787, og er skift í kafla eftir leigunautunum, erverzl