Skírnir - 01.01.1920, Side 52

46
Ritfregnir.
[Skirnír
skjöl í heilu líki (661—719). Gefur þar að líta samþyktir elzta
verzlunarfélagsins (1620) og hörmangarafólagsins (1748) og ýmsar
mjög fróðiegar skýrslur um verzlunina, innfl. vörur og útfluttar,
gróða og tap á hverri höfn, og að lyktum leigugjald í konungssjóð
á hverju ári alt tfmabilib 1602—1787. — Þetta stutta yfirlit yfir
efni bókarinnar verður að nægja. Þá er fýsi íslendinga í söguleg-
an fróðleik aftur farið, ef ekki langar margan manninn til að lesa
hana. Flestir þekkja áður að nokkru fleiri eða færri manna þeirra,
er við þessa sögu koma; og skyldi þeim ekki vera forvitni á að
komast í nánari kynni við þá, með því að lesa bókina? Og þá
mun einnig mörgum þeim, sem þykir gaman að fræðast um sögu
héraðs síns á liðnum öldum, geta orðið matur úr að fá hana handa
á milli. En auðvitað er bókin ekki skemtibók. Það getur fyrst
og fremst aldrei verið skemtiiegt að lesa um eymd og volæði ætt-
jarðarinnar, og bókin ev ekki heldur í þvf skyni rituð. Hún er
vísindarit, samin til þess að leiða f ljós sannleikann um það mikil-
væga efni, er hún fjallar um. Til þess að geta það, hefir höfund-
urinn varið miklum tíma árum saman til að rannsaka skjalasöfn
og handrita, bæði hér og í Kaupmannahöfn, og ieita þar að skil-
rfkjum og heimildum, er á megi byggja. Bókin er að mestu leytl
bygð á slíkum óprentuðum skilríkjum. Mun það trauðla annara
manna en þeirra, er slíkum bnútum eru kunnugir, að gera sér f
hugarlund, hvílíkt erfiði og vandaverk slík rannsókn er. Einkum
kvað það eiga heima um fyrra hluta tímabilsins, því að þá eru
brófaskifti slitróttari og meðferð stjórnmála öll óskipulegri en þá.
er kemur fram um 1700. Höf. hefir hór dregið saman í eina bók
alt, sem hann hefir getað fundið og þótt máli skifta um einokun
Dana hór á landi, raðað efninu niður og skýrt frá því Ijóst og
skipulega, getið nákvæmlega heimilda sinna og tekið orð þeirra
inn í frásögnina, þar sem honum hefir þótt þörf á, eða til bóta.
En hann hefir lítið við að kveða upp dóma um menn og mála-
vöxtu, og fer ekki út í rannsókn á hinum banvænu áhrifum ein-
okunarinnar á atvlnnuvegi ísiendinga, skapferli og hugsunarhátt.
Hann hefir búið þeim í hendur, er um það alt kunna að rita síð-
ar, hvort sem verða sjálfur hann eða aðrir. Hann hefir lagt sak-
argögnin fram, svo rækilega, að ekki virðist líklegt, að mörg sóu
eftir, sem máli skifta.
1 fyrri söguritum höfundarins hefir frásögnin stundum þótt
bera nokkurn keim af þvi, hvernig honum sjálfum er gefið um-
menn og atburði, er hann segir frá. Slíkt getur bæði verið kostur-