Skírnir - 01.01.1920, Síða 58

52
Ritfregnir
[Skirnir
á sína vísu og góSur íslendingur, sem kallað er. En skuggahlið-
arnar voru heldur ekki smáar, og mætti þar einkum til nefna
ásælni hans og valdafíkn, sem hvorttveggja keyrSi fram úr hófi.
Þetta kemur ljóslega fram í riti höf., og virSist hann gera sói alt
far um að lýsa Jóni Arasyni hlutdrægnislaust, enda tekst honum
þaS allvel, að minsta kosti fram til þess, er Gizur biskup andað-
ist. En upp frá því virðist heldur vilja renna út í fyrir höf., og
í síðustu þáttunum er eins og hann vilji draga fjöður yfir allar
eigingjarnar hvatir hjá Jóni biskupi og líta svo á, sem hann hafi
í úrslitabaráttu sinni æfinlega staðið föstum fótum á grundvelli
trúarbragðanna, kirkjunnar og landsróttindanna, en mótstöðumenn
hans æfinlega haft melra eða minna rangt fyrir sór. Sannleikur-
inn er nú sá, aS það mun reynast mjög erfitt að greina á milli
eigingjarnra og óeigingjarnra hvata í hinni síðustu baráttu Jóns
biskups, og verð eg að telja það mjög vafasamt, að Jóni biskupi
hafi sjálfum verið það jafnljóst og höf., hvað honum gekk til. En
enda þótt hvatirnar kunni að hafa verið hreinar og góðar, þá verð-
ur hitt eigi úr skafið, að hann fór í þessari baráttu sinni oft og
einatt fram með hinum mesta ofstopa og ójöfnuði, virti lög og rótt
að vettugi, ef það kom í bága við hagsmuni hans, og óð yfir
landið með herflokka, til þess að koma vilja sínum fram. Hór var
-sýnilega komið í hið mesta óefni, því ekkert framkvæmdarvald var
til í landinu, er gæti skakkað leikinn. Verður konungi og mót-
stöðumönnum Jóns biskups tæplega legið á hálsi fyrir það, þótt
þeir leituðust við að reisa rönd við þessum ójöfnuði og haudsama
Jón biskup og sonu hans, því þeir höfðu í rauninni unnið sór til
óhelgi með athæfi sínu, og vonlaust um óvilhalla gerð eða úrskurð
í málunum, meðan þeir lóku lausum hala. En hitt er annað mál og
óverjandi í alla staði, nvernig að þeir feðgar voru leiknir eftir að
þeir komu í hendur fjandmönnum sínum.
Þrátt fyrir þessar aðfinslur skal það fúslega játað, að ritið i
heild sinni er mjög svo myndarlegt og merkilegt í marga staði-
Málið er gott og kjarnyrt, einfalt og látlaust og með alveg ser-
staklega viðfeldnum íslenzkublæ. Höf. hefir glögt auga fyrir giMl
heimilda sinna og dómgreind til að meta þær, en það er eitt af
aöalskilyrðunum fyrir vísindalegri sögurannsókn. Auk þess ber
ritið vctt um, að höf. er mjög vel fróður um sögu vora og bók-
mentir á þessum öldum. Er það ósk og von allra þeirra, sem
unna íslenzkum fræðum, að honum auðnist að ijúka sem fyrst þvl
rnikla ritverki, sem þetta er upphaf að. Jón J. Aðils.