Tímarit lögfræðinga - 01.09.1982, Síða 28

réttinum (Samkvæmt 139. gr. laga nr. 34/1964 um loftferðir gilda
björgunarreglur sjóréttar um björgun á loftfari, farangri og varningi,
sem í því er).
Þeir, sem bjarga, eiga lögákveðinn rétt til björgunarlauna, þó að
þeir grípi til björgunaraðgerða að eigin frumkvæði. Stundum eiga þeir
jafnvel kröfu til björgunarlauna, þótt skipstjóri hins nauðstadda skips
banni þeim að aðhafast nokkuð í þessu skyni. Krafa um björgunar-
laun er tryggð með sjóveðrétti í hinum björguðu munum.
Aðalágreiningsefnið í flestum björgunarmálum er það, hvort skip
hafi verið statt í neyð. Almennt er talið að um neyð sé ekki að ræða,
nema skip sé í yfirvofandi hættu og viðbúið sé að það farist eða verði
fyrir verulegum skemmdum, ef utanaðkomandi hjálp berst ekki. Séu
þessi skilyrði ekki fyrir hendi, stofnast ekki réttur til björgunarlauna.
Hjálparmenn eiga þá aðeins rétt á þóknun fyrir „aðstoð“. Þóknun
fyrir aðstoð á aðeins að vera hæfilegt gjald fyrir vinnu þá, er aðstoðar-
menn láta í té. Það skiptir þess vegna miklu, hvort hjálp telst aðstoð
eða björgun. Hitt er annað mál, að dómstólar ákveða jafnan þóknun
fyrir aðstoð mjög ríflega.
Algengustu björgunartilvik hér við land munu vera þau, að dregin
eru til hafnar skip, sem ekki eru gangfær vegna vélarbilunar eða þess
að veiðarfæri hafa festst í skrúfu. önnur atvik geta og komið til, t.d.
það að draga strandað skip af grunni, slökkva eld í brennandi skipi
og dæla sjó úr leku skipi.
Oftast er það skip, sem bjargar. Björgunarlaun skiptast þá milli út-
gerðarmanns skipsins, sem bjai'gaði, og áhafnar þess eftir reglum 203.
gr. siglingalaga. Er sú grein að nokkru ófrávíkjanleg. Sérreglur eru
um skiptingu björgunarlauna þegar skip Landhelgisgæslunnar bjarga,
sjá lög nr. 25/1967.
1 202. gr. siglingalaga eru tvær reglur um ógildingu björgunarsamn-
inga. Byggist önnur þeirra á líkum sjónarmiðum og reglur um ógild-
ingu samninga vegna misneytingar, en hin veitir dómara rétt til að
ógilda björgunarsamning eða breyta honum, ef telja verður, að um-
samin björgunarlaun séu bersýnilega ósanngjörn að tiltölu við hjálp
þá, sem veitt var.
Björgunarreglur siglingalaga gilda ekki um hjálp, er skip, sem vá-
tryggð eru samkvæmt lögum um bátaábyrgðarfélög eða af Samábyrgð
Islands á fiskiskipum eða skip, sem ríkisstofnanir eða ríkissjóður
gera út eða sjá um útgerð á, sjá lög nr. 18/1976.
70