Hugur - 01.01.2000, Blaðsíða 12

10
Sigríður Þorgeirsdóttir
HUGUR
inni.4 Þrátt fyrir að hann rannsakaði hin ýmsu svið lífsins og náttúr-
unnar, leitaðist hann við að skilja heiminn sem heild, eins og var ein-
kennandi fyrir forngríska heimspekinga. Aristóteles setti hið einstaka
ævinlega í stærra samhengi þar sem ákveðin grundvallarlögmál ríkja.
Hið einstaka er undirorpið hinu almenna. Hin forngríska heimspeki er
tilraun til að skilja heiminn sem heildarsamhengi og grundvallarlög-
mál lífsins og náttúrunnar. Heimspekingar fornaldar sjá að heimurinn
er brigðull og að allt er breytingum undirorpið. Þeir vilja finna hið ó-
breytanlega í hinu breytanlega, þeir vilja komast að eðli hlutanna.
Heimspeki Aristótelesar er oftast lýst sem markhyggju eða til-
gangshyggju (gr. teleologia). Markhyggja er kenning um að allar at-
hafnir, öll starfsemi stefni að einhverju marki eða einhverjum tilgangi
(gr. telos). Hvaðeina verður til fyrir markmið, hver hlutur stefnir að á-
kveðnum tilgangi, sem er honum eðlislægur. Allt hefur ákveðinn til-
gang. Markmið hlutar eins og hnífs er að skera vel, þ.e.a.s að upp-
fylla það hlutverk sem hann hefur og það sama gildir, en þó með öðr-
um hætti, um hlutverk karla og kvenna, sem við skulum nú huga
betur að.
Það má skipta umfjöllun Aristótelesar um kyn og kynhlutverk í
tvo þætti: Líffræði kynjamismunar annars vegar og hins vegar í sam-
félagsfræðilega greiningu á mismunandi hlutverkum kynjanna.
Víkjum fyrst að líffræði kynjamismunar.
Kenning Aristótelesar um líffræðilegan kynjamismun hefur verið
skilgreind sem „eins-kyns kenning".5 Aristóteles gengur út frá einu
kyni. Hið eina og eiginlega kyn er karlkyn og hann leiðir kvenkyn af
því (á svipaðan hátt og Guð skapaði Adam og bjó síðan til Evu úr
rifinu). Konan er samkvæmt kenningu Aristótelesar frávik frá hinu
eina og upprunalega karlkyni. Karlinn er staðallinn eða viðmiðið og
kvenkyn er frávik frá því. Aristóteles skrifar: „Okkur ber að líta á kon-
4 Sjá bók VII (einkum 1158a-1162a) í Siðfrœði Níkomakkosar, í þýðingu Svavars
Hrafns Svavarssonar, Hið íslenska bókmenntafélag, 1995. Þar fjallar Aristóteles
um vináttu- og fjölskyldubönd og kynbundna hlutverkaskiptingu. Sjá ennfremur
Aristóteles: De Generatione Animalium (einkum I. og II. bók, 727-738) um líf-
fræðilegan mismun kynjanna. Guðrún Hólmgeirsdóttir hefur fjallað vel og skil-
merkilega um kynjakenningu Aristótelesar í B.A. ritgerð, „Kynjasaga Aristóteles-
ar,“ Háskóli íslands, 1989.
5 Sbr. túlkun Thomas Walter Laquer, Making Sex: Body and Gender from the
Greeks to Freud, Cambridge: Harvard University Press, 1990.