Hugur - 01.01.2000, Blaðsíða 98

96
Karl Ægir Karlsson
HUGUR
Þess ber að gæta að svo virðist sem Wittgenstein hafi ekki verið
vel lesinn í fræðuni atferlissinna (ekki fremur en í heimspekihefðinni
almennt). Vitað er að hann las Tlie Analysis of Mind eftir Bertrand
Russell (gefin út 1921) og er skilningur hans á atferlishyggju æði
lýkur því sem þar kemur fram.18 Russell skilgreinir ekki atferlis-
hyggju í bók sinni en víkur margoft að henni í tengslum við til
dæmis minni, orð og merkingu þeirra, sannleika og ósannindi, skoð-
anir og langanir. Oft birtist umræða Russells um atferlishyggju nú-
tímalesendum sem öfgadæmi, notuð til að sýna hvað sé á öðrum end-
anum í orðræðu: þrátt fyrir að Russell sé yfirlýstur atferlissinni þegar
hann skrifar bókina. Til að mynda segir hann í umræðu um minni að
hann telji rannsóknir á því ekki fýsilegar með einungis ytri skoðun
líkt og atferlissinnar vilji gera. Russell er á þessum fyrstu dögum
atferlishyggju að fága og vinna með hugmyndir sem flestar eru ómót-
aðar og grófar. Hugsast getur að þegar Wittgenstein er að hafna
atferlishyggju, með sínum torræða hætti, hafi hann í huga öfgadæmi
Russells. Russell getur Wittgensteins einu sinni í bók sinni þar sem
hann þakkar honum fyrir að veita sér nýja sýn á trú og samband
hennar við það sem satt er. (Russell, 1921/1951; bls. 272). Þetta efni,
trú, er samt þess eðlis að fyrirfram hefði mátt ætla að rökgreining
þess greindi sundur atferlissinna og aðra. I fíláu bókinni gagnrýnir
Wittgenstein greiningu Russells á ósk. Russell gerir þau mistök að
líkja óskinni við spennu sem byggist upp hjá lífverunni við löngun í
eitthvað ákveðið sem er fullnægt með því og aðeins því. Wittgenstein
bendir á að þetta gerir setninguna „ég óskaði mér peru en epli saddi
mig“ að markleysu. Mikilvægt er að átta sig á að þessi athugasemd
Wittgensteins er ekki gangrýni á atferlishyggju heldur á Russell.
Skinner og fleir seinni tíma atferlissinnar skilgreindu atferli með þeim
áhrifum sem það hafði á umhverfið-ekki af löngun í eitthvað. Með
slfkri skilgreiningu á atferli, þ.e.a.s. virkni, verða þeir ónæmir á
gagnrýni á borð við þá sem Russell er veikur fyrir.
Víða í seinni tíma fræðiritum má finna einfaldaða mynd af atferlis-
hyggju eins og hún birtist í bók Russells. Bandaríski heimspek-
ingurinn Anthony Kenny segir til að mynda að Wittgenstein hafni
atferlishyggju með því að viðurkenna að hugrænir atburðir geti átt sér
18
Russell, B. (1921/1951) The Analysis of Mind. London: George Allen & Unwim