Hugur - 01.01.2000, Blaðsíða 17

HUGUR
Heimspekingar um eðli kvenna
15
lýsingarinnar sem Rousseau átti drjúgan þátt í að innleiða með hug-
myndum sínum um uppeldi Emils eiga hins vegar ekki við um konur,
eins og sjá má á hugmyndum hans um uppeldi Soffíu. Konum er ekki
ætlað með sama hætti og karlar að hefja sig upp yfir heftandi hefðir
og kreddur í krafti hinnar sjálfráðu skynsemi, sem er forsenda upp-
lýstrar hugsunar.14
Þetta var göngutúr í gegnum sögu fáeinna kynferðisskilgreininga
heimspekinnar, með smalakrók til íslands hér í lokin. Það ætti að
vera auðvelt að sjá hvernig þessar hugmyndir hafa verið ríkjandi í
menningu okkar og hvernig þær hafa öðru fremur þjónað þeim eina
tilgangi að réttlæta kynbundna stigskiptingu samfélagsins og skipan
karlaveldis. Hefðin sem ég hef lýst hér hefur á erlendum málum verið
kölluð „misogyny", sem má þýða sem kvenfyrirlitning. Nú er ætlun-
in, eins og ég sagði í upphafi, að líta á kenningu Gunnars Dal í þessu
samhengi. Því fer fjarri að Gunnar Dal myndi samþykkja að vera skip-
að á bekk með heimspekingum kvenfyrirlitningar. Oðru nær. Gunnar
Dal ætlar sér sem höfundur bókarinnar 1 dag varð ég kona að koma
fram sem sannur kvennavinur.
Er til eðli?
Áður en skoðunum Gunnars Dal um eðli kvenna verður nánar lýst, er
rétt að velta upp þeirri spurningu hvort til sé eitthvað sem við getum
sagt að sé eðli karla og kvenna eða bara eðli mannsins yfirleitt. í
þessu samhengi merkir „eðli“ tiltekna eiginleika kynjanna sem eiga að
vera þeim „eiginlegir“ og „náttúrulegir".
Fyrir það fyrsta ber að geta þess að tvíhyggjan sem eðlishyggja
kynferðisskilgreininga byggir á fær ekki lengur við rök að styðjast í
fræðunum. Heimspeki og vísindi 20. aldar samþykkja ekki lengur
sundurgreiningu skynsemi og tilfinninga annars vegar, og líkama og
sálar hins vegar, með sama hætti og heimspekihefðin gerði í meira en
2000 ár. Skynsemi og tilfinningar eru ekki lengur taldar jafn and-
14 Sbr. upphafsorð ritgerðar Immanuel Kants „Svar við spurningunni: Hvað er uppl-
ýsing?“ í þýðingu Elnu Katrínar Jónsdóttur og Önnu Þorsteinsdóttur, í: Skírni 167
(haust 1993), bls. 379-386, en þau hljóða svo: „Upplýsing er lausn mannsins úr
viðjum þess ósjálfrœðis sem hann á sjálfur sök á. Ósjálfræði er vanhæfni mannsins
til að nota eigið rökvit án handleiðslu annarra . . . Einkunnarorð upplýsingarinnar
eru því ’Sapere audeV', hafðu hugrekki til að nota þitt eigið hyggjuvit!"