Hugur - 01.01.2000, Blaðsíða 60

58
Matthew Rye
HUGUR
byggja á raunvísindalegri athugun. Það sem Kallíkles sér í náttúrunni
er að hinn sterki ræður ávallt ríkjum, en þar sem þessu er öðruvísi far-
ið í samfélagi manna hlýtur siðferðið að vera vélræði hinna veiku og
stríða gegn lögmáli náttúrunnar:
Það kemur víða greinilega í ljós, að þessu er svona háttað, bæði hjá
öðrum lífverum og eins ef við lítum á samskipti heilla ríkja og kyn-
fiokka. Þar er rétt og rangt ákvarðað þannig að hinn betri ríkir yfir
hinum lakari og fær meira í sinn hiut.19
Kallíkles virðist hér leiða rök að náttúrulögmáli sem hann teflir síðan
gegn túlkun Sókratesar á siðferði, því sem hann segir skyldara manna-
setningum en kalli náttúrunnar. Og í ljósi þessa viðhorfs kallar Karl
Popper siðfræði Kallíklesar tómhyggju.20 Kallíkles er þó ekki trúlaus
maður. Heilshugar styður hann náttúrurétt hins sterka og á þeim
grunni gagnrýnir hann Sókrates. Sú aðgreining sem felst í umræddu
viðhorfi Kallíklesar-hún sem skilur á milli leiðarvísa náttúrunnar og
reglugerða mannasetninga-er ekki aðeins til staðar í verkum Marquis
de Sade, Freuds, Rousseaus og hins unga Karls Marx, heldur skipar
hún höfuðsess í greiningu Nietzsches á trú.
í Sifjafræði siðferðisins greinir Nietzsche frá því hvernig nám hans
á yngri árum í textafræði og sagnfræði, ásamt áhuga hans á sálar-
fræði, hafi vakið með honum spurninguna: Hvaða skilyrði fengu
manninn til að búa til gildismatið gott og illt?21 Þannig byrjar hann
-í anda Kants-að gagnrýna dómgreindina og er gildismat útgangs-
punktur í gagnrýni Nietzsches. í leit að svari við þessari spurningu
hefst Nietzsche handa við sagnfræðilega greiningu á tilurð siðferðis:
„Ég leitaði í sögunni að upphafi á sköpun gagnstæðra hugsjóna.“22
Þessa hugmynd um sagnfræðilega nálgun siðferðisins má kalla síend-
urtekinn þátt í skrifum Nietzsches, en hana má strax greina í Mann-
legt, alltof mannlegt og öðru hverju eftir það alveg þar til úrvinnsla
hennar rís hvað hæst í Sifjafræði siðferðisins.
19 Samarit, s. 114.
20 Karl Popper: The Open Society and lts Enemies, vol. I, Routledge, London, 1995,
s. 116.
2 1 Friedrich Nietzsche: 7ur Genealogie der Moral. formáli, KSA, 6. hluti, 2. bindi, s.
261.
22 Sami: Nachlassene Fragmente 16[32], KSA, 8. hluti, 3. bindi, s. 289.