Hugur - 01.01.2000, Blaðsíða 141

HUGUR
Brynjólfur Bjarnason umfrelsi viljans
139
áherslu á að atburðir gerist ekki af nauðsyn, þó þeir gerist með lög-
bundnum hætti. Það sem átt er við er að atburðir séu engin röknauð-
syn sem leiði röklega af lögmálum sem hingað til hafa gilt og lýs-
ingu á aðstæðum sem fyrir eru þegar atburðurinn á sér stað. Að öllum
slíkum upplýsingum um það sem fyrir er og hingað til hefur gilt
gefnum, er engin mótsögn fólgin í að neita því að tiltekinn atburður
muni gerast. Brynjólfur talar hins vegar gjarnan um að það sem gerist
sé nauðsynlegt þannig að svo gæti virst sem hann sé hér á öðru máli
en þessir sáttarhyggjumenn sem ég hef nefnt. Ég held þó að þetta sé
öðru fremur orðalagsmunur. Það má ráða af máli Brynjólfs að hann
lítur ekki á atburðina sem röknauðsyn,* 2 þó svo hann tali um nauðsyn
atburðanna. Hann á við að við sömu heildarskilyrði gerist ævinlega
hið sama.3 Þetta er kennisetning sem við höfum að hans dómi gildar
ástæður til að trúa, þótt ekki verði hún sönnuð í ströngum skilningi.4
í þessu sambandi er líka rétt að geta þess að Brynjólfur neitar eindreg-
ið að tengja kennisetninguna um löggengið við okkur mennina og
kost okkar á að segja fyrir um atburðina. Hann leggur áherslu á að at-
burður kunni vel að vera ófyrirsegjanlegur út frá öllum þekktum og
jafnvel öllum mannlega þekkjanlegum lögmálum, en löggengur í
þessum skilningi eigi að síður.5
Ennfremur er rétt að spyrja hvort Brynjólfur taki undir með Leibniz
og Schlick þegar þeir svara andmælunum um að sáttarhyggjan geti
ekki gert grein fyrir því hvernig við eigum raunverulegra kosta völ,
hvernig við getum með fullum rétti sagt að við hefðum getað gert
annað. Leibniz og Schlick segja: „Þú hefðir vissulega getað gert ann-
að hefðirðu viljað," og bæta við að þessi staðhæfing sé ekki í neinni
mótsögn við kennisetninguna um löggengið. Mér virðist að Brynjólf-
veritates“(„Frumsannindi“) og „Discours de métaphysique" („Orðræða um frum-
speki“) gr. 30; hvort tveggja í enskri þýð. L. Loemakers ( Gottfried Wilhelm
Leibniz, Philosophical Papers and Letters (Chicago: University of Chicago Press
1956); Moritz Schlick, „When is a Man Responsible?", hjá B. Berofsky (ritstj.),
Free Will and Determinism (New York og Lundúnum: Harper & Row 1966, s.
54-62. Ritgerð Schlicks birtist upphaflega í bók hans Fragen der Ethik (Vandamál
siðfrœðinnar) (Vínarborg 1939).
2 Sjá Lögmál ogfrelsi (Reykjavík: Mál og menning 1970), bls. 109.
3 Lögmál og frelsi, bls. 28-29.
4 Lögmál og frelsi, bls. 49-50.
5 Lögnuíl og fretsi, bls.' 29 og 109