Hugur - 01.01.2000, Blaðsíða 53
HUGUR
Tilraun um styrk
51
ir tilraun Nietzsches til hins gagnstæða er hvergi í skrifum hans gert
ráð fyrir trú þeirra sterku og heilbrigðu, trú þeirra sem Nietzsche kallar
„göfuga" einstaklinga. Að því búnu skoðum við það viðhorf
Nietzsches að kristni sé afturhaldandi og þar af leiðandi lítilsigld eða
óheilbrigð. í lokin skoðum við andmæli-sem eru sókratísk að upp-
runa-gegn kenningu Nietzsches um sifjafræði trúarinnar og því hvern-
ig hún byggir öðru fremur á hefndarþorsta. Líkt og koma mun í ljós
hrökkva þau andmæli þó skammt gegn sláandi fágun röksemda
Nietzsches.
I.Heimspeki gildanna endurhugsuð
Greining Nietzsches á trú og hvernig hann skoðar hana sem líkamlega
úrkynjun er ein af grundvallar hugmyndunum, ef ekki þungamiðjan, í
þróttmikilli gagnrýni hans á nútímann. Það er líka áherslan á þátt
líkamans í stað hvers kyns frumeindahyggju (e. atomism) sem myndar
efnishyggju hans. En ólíkt Schopenhauer (sem leggur einnig mikla
áherslu á nálægð líkamans í heimspekilegri rannsókn) virðist
Nietzsche hafa meiri áhuga á gildi trúarlegrar hugsunar en trúverðug-
leika hennar: „Spurningin um sannleika guðs í kristni [...] hlýtur að
teljast aukaatriði, spyrji maður ekki um gildi kristinnar siðfræði.“'
Þar sem Nietzsche skipar hér spurningum um sannleika skör lægra en
spurningum um gildi og án þess að leggja þær að jöfnu, virðist hann
ekki hallur undir hagkvæmniskenningu um sannleikann.1 2
Þekkingarfræði Nietzsches er með öðrum orðum ekki hagkvæm í
þeim skilningi að hann samþykki gagnlegar hugmyndir sem sannar,
heldur dregur hann hefðbundnar, jafnvel þekkingarfræðilegar og veru-
fræðilegar, heimspekilegar spurningar í efa með spurningum um gildi.
Slík afstaða gerir hins vegar ráð fyrir mælistiku gilda, einhverju sem
gerir manni kleift að mæla þekkingarfræði og siðferði. Eins og þekkt
er orðið ber Nietzsche öll fyrirbæri að hugtakinu „viljinn til valds;“
hvatir, líkama, sjálfsverur, fólk, bækur og allt það sem kann að hafa
1 Friedrich Nietzsche: Nietzsche Werke, Kritische Gesamtausgabe, Nachlassene
Fragmente 15[19], útg. Giorgio Colli og Mazzino Montinari, Walter de Gruyter,
Berlín/New York, 1967-1977, 8. hluti, 3. bindi, s. 211. Sjá einnig Nachlassene
Fragmente 7[9], KSA, 8. hluti, 1. bindi, s. 319.
2 Sjá bók Alexanders Nehamas: Nietzsche: Life as Literature, Harvard University
Press, Cambridge Massachusetts/London, 1985, s. 53.