Hugur - 01.01.2000, Blaðsíða 145

HUGUR
Brynjólfur Bjarnason um frelsi viljans
143
um. Ef ég er sjálfur útkoman úr samspili alls kyns afla sem horfa við
mér sem framandi og eitthvað annað en ég sjálfur (og þannig hlýtur
öll sú líffræðisaga sem ég er þessa stundina endapunkturinn á að horfa
við mér), þá virðist líka úti um frelsið.10 Svo ég orði þetta nú á ein-
faldan hátt: Það er ekki nóg að sál mín og líkami séu eitt í sjálfri
ákvörðuninni, ef þeir lögbundnu þættir í mér sem ákvörðuninni valda,
eru mér sem hugsandi og vitandi veru gersamlega framandi.
Hugleiðingar af þessu tagi verða til þess að Brynjólfur fer að velta
fyrir sér tímanum. Þetta er efni sem hann tekur sérstaklega fyrir í síð-
ustu bók sinni, Heimi rúms og tíma frá 1980. Meginhugmyndin þar,
sem felur líka í sér túlkun Brynjólfs á almennu afstæðiskenningunni,
er sú að í rauninni sé framvindan órofa veruleiki, að það sem við köll-
um fortíð eða framtíð sé alveg jafn mikill raunveruleiki og nútíðin.
Það sem mun gerast í framtíðinni eða gerðist í fortíðinni er til allar
stundir í einhvers konar tímalausum skilningi sagnarinnar „að vera
til.“ Ég ætla ekki að fara nánar út í þessar hugmyndir um tímann að
öðru leyti en því sem nauðsynlegt er fyrir mál Brynjólfs um frelsið.
Hann segir:
Hið takmarkaða tímaskyn mannsins veldur því, að honum finnst það
vera nauðung, sem ákvarðað er af löggengi hins liðna. Til þess að
skilja sjálfan sig og stöðu sína í tilverunni, verður hugsun hans að
sigrast á þessum takmörkunum. Ef honum tekst að losa sig við hið
þrönga, huglæga sjónarmið og tímaskyn, lýkst það upp fyrir hon-
um, að hið liðna, sem ákvarðar veru hans á þessari stundu, er hann
sjálfur, eigi síður en vera hans á þessari stundu, sem vitund hans er
stödd í, ef svo mætti að orði kveða. Að því leyti er hann eilíf vera.
(Lögmál og frelsi, bls. 117.)
Brynjólfur reynir líka að gera grein fyrir því hvernig frjáls ákvörðun,
þar sem okkur finnst við eiga nokkurra kosta völ, lítur út frá þessu
sjónarmiði. Innan takmarka þeirra almennu lögmála náttúrunnar, sem
við sjálf og veröldin í kringum okkur lúta, geta verið til margir kostir
og meðal þeirra getum við komið fram vilja okkar. Ur þessum kost-
um veljum við og í því felst viljafrelsið. Ég gef nú Brynjólfi aftur
orðið:
10
Lögmál ogfrelsi, bls. 112-113.