Hugur - 01.01.2000, Blaðsíða 74

72
Ólafur Páll Jónsson
HUGUR
ekki réttlætt eitt svar frekar en annað-hún gat ekki vísað á staðreynd
sem gaf mér tilefni til að vera sannfærður um að svar mitt væri rétt.
Það sem málið snýst um er þetta: Við getum hugsað okkur
kringumstæður þar sem við getum fellt gildisdóma um málnotkun
manna án þess að ögrun efasemdamannsins hafi neitt að segja. Ekki er
nóg með að við notum hugtök og fylgjum reglum á réttan eða rangan
hátt, heldur erum við, að minnsta kosti stundum, sannfærð um að við
séum að gera rétt. Efasemdamaðurinn virðist því vera á höttunum eftir
einhverju öðru en umtaksstaðreyndum einum saman.
III Réttlœting
Hver er þá kjarninn í röksemdafærslu Kripkes ef ofangreind útlegging
er fjarri lagi? Það sem efasemdamaðurinn skorar á okkur að finna er
staðreynd sem annars vegar ræður því að við meinum samlagningu
með „plús“ og hins vegar getur rennt stoðum undir þá sannfæringu
okkar að samlagning sé einmitt það sem við meinum með „plús.“
Slík staðreynd verður með einhverju móti að geta sagt okkur hvað við
eigum að gera í nýjum tilvikum. An slíkrar staðreyndar yrði ógerning-
ur að gera upp á milli þess sem gefur réttlætt svar og hins sem ein-
ungis kallar fram tölur af handahófi. Að þessu kemur Kripke undir
lokin á umfjöllun sinni um einföldu hneigðakenninguna.
Það virðist því sem hneigðakenningin misskilji vandamál efasemda-
mannsins-að finna liðna staðreynd sem réttlætir það sem ég segi
núna. Sem hugsanlega „staðreynd" er ráðið gæti því hvað ég meina
þá skortir hana einn grundvallareiginleika ... að hún segi mér hvað
ég eigi að gera í nýjum tilvikum. (24)
Aður en lengra er haldið skulum við gera greinarmun á staðreyndum
sem ákvarða umtak annars vegar og staðreyndum sem réttlæta orða-
notkun mína hins vegar. Staðreyndir sem ákvarða umtak orðs ákvarða
jafnframt hvernig ég á að nota það að því gefnu að ég vilji nota það
rétt. Staðreyndir sem réttlæta notkun orðs eru aftur á móti staðreyndir
sem segja mér hvernig nota beri orðið í nýjum kringumstæðum. Nú
getum við spurt hvort staðreyndir sem ákvarða umtak og staðreyndir
sem réttlæta orðanotkun séu í raun sömu staðreyndirnar. Setjum sem
svo að það sé staðreynd að lýsingarorðið „rauður“ eigi við um hluti ef
og aðeins ef þeir eru rauðir. Við getum þá spurt: Réttlætir sú stað-