Hugur - 01.01.2000, Blaðsíða 41

HUGUR
Lífsþjáningin, leiðindin og listin
39
ná því marki að leggja ekki stund á heimspeki ber okkur ekki að vera
heimspekingar. Og í öðru lagi leiðir að hún er geysilega skaðleg,
því þessi lokaniðurstaða fæst aðeins á kostnað okkar sjálfra, og
þegar hún hefur fengist er ókleift að hrinda henni í verk, því það er
ekki á færi manna að gleyma þeim sannindum sem þeir vita nú
þegar...34
Þótt ekki sé unnt að snúa aftur til fornaldar og hætta að fílósófera, þá
leitar Leopardi samt lausnarinnar hjá samfélagi og menningu þess
tíma. Lausnin er að nokkru fagurfræðileg og kjarni hennar felst í þeim
yfirburðum er hann telur fornan skáldskap hafa fram yfir hinn nýja
rómantíska.
Leopardi féllst aldrei á þá gagngeru viðhorfsbreytingu rómantíker-
anna til skáldskapar sem telja mætti hvað heimspekilegasta, enda þótt
hans eigin skáldskapur hafi á margan hátt verið byltingarkenndur og
búið yfir ýmsum einkennum sem telja mættu rómantísk. Með róman-
tíkinni var nefnilega kollvarpað þeirri áður ríkjandi afstöðu til skáld-
skapar og lista að þau væru einfaldlega veruleikafirrtur uppspuni.
Þessa afstöðu má rekja alla leið aftur til Platóns, en hann hélt því
fram að þar sem listaverk væru eftirlíkingar náttúrunnar eða skynveru-
leikans, sem aftur væri eftirmynd frummyndaheimsins eða hins sanna
en óskynjanlega og sértekna skilningsveruleika, væri listin í raun „tvö
þrep frá sannleikanum" og gerði lítið annað en að kynda undir and-
skynsamlega tilfinningahyggju.35 Af þessum sökum taldi Platón rétt
að ástundun lista yrði nánast með öllu bönnuð í fyrirmyndarríkinu
sem hann sá fyrir sér í persónulegum frummyndaheimi sínum. Þótt
hugsuðir upplýsingarinnar höfðu að nokkru endurskoðað þetta viðhorf
og fallist á að list gæti að minnsta kosti verið gagnleg sem tæki til
að vísa til „hins rétta,“ þá var undirskilið að í sjálfu sér væri listin
fyrst og fremst blekking.36 Skynsemisbrjálæðingurinn frá Königsberg,
Immanuel Kant, átti eftir að breyta þessu. I Gagnrýni dómgreindar-
innar frá 1790 úthlutaði Kant nefnilega listinni eigið svið þar sem
hún byggi yfir sjálfræði og væri sinn eigin dómari, a.m.k. að nafninu
til. Þótt heildarmynd hinnar gífurlega flóknu heimspeki fagurfræðinn-
ar sem Kant setti fram nyti ekki almennrar hylli á meðal rómantísku
34 „Dialogo di Timandro e di Eleandro," Operette morali, bls. 269.
3 5 Sjá Platon: Ríkið, 597e-608b.
3 6 Sjá um þetta, t.d., Kluekhohn: Das ldeengut der deutschen Romantik, bls. 157.