Hugur - 01.01.2000, Blaðsíða 152

150
Eyjólfur Kjalar Emilsson
HUGUR
maður spyr sig líka hvaða merkingu tal um hann hafi. Kannski var
það hyggilegt af Brynjólfi að hætta sér ekki langt út í þá sálma. A
hinn bóginn virðist mér sem Brynjólfur hefði mátt vera ljósari um
hvernig hann hugsar sér megindrættina hér, jafnvel þótt hann léti vera
að reyna að lýsa einhverju sem kannski verður ekki með orðum lýst.
Sumt af því sem vikið var að nú síðast, og sama máli gegnir raun-
ar um hugleiðingar Brynjólfs um tímann, bendir til að hann hafi
a.m.k. á stundum gælt við dulhyggju: Að hinn endanlegi sannleikur
um veröldina og vitundina verði ekki hugsaður eða tjáður með neinum
hefðbundnum hætti, og að svo miklu leyti sem okkur getur auðnast
að höndla hann, sé það, a.m.k. á núverandi þekkingarstigi, fyrir til-
stilli hugboða og hugsýna sem séu af öðrum toga en venjuleg grein-
andi hugsun. í þessu sver Brynjólfur sig í ætt við dulhyggjuhefð Vest-
urlanda allar götur frá Platoni og Plótinosi í fornöld, dulhyggjuhefð
sem er ekki í eðli sínu trúarleg í venjulegum skilningi, þótt hún geti
komið bærilega heim við guðstrú. En Brynjólfur stígur aldrei þetta
dulhyggjuskref til fulls. Að minnsta kosti er líka ljóst að hann reynir
að gera grein fyrir frelsisgátunni á forsendum „venjulegrar,“ röklegrar
hugsunar, þótt vera megi að hann telji hana ekki hrökkva alveg til.
Tvær hugmyndir eða kannski öllu heldur tvenns konar hugmyndir
um samband sálar og líkama komu fram um svipað leyti og Brynj-
ólfur var að fást við Lögmál og frelsi, og ég er viss um að hann vissi
af hvorugri. (Hann sagði mér raunar að hann læsi minna en hann kysi
vegna þess að sér fyndist tími sinn vera orðinn það naumur að hann
yrði velja á milli þess að leggjast í lestur og koma einhverju af eigin
hugsunum frá sér.) Hér er annars vegar um að ræða það sem kallað er
verkhyggja (e. functionalism) og hins vegar ólögbundna einhyggja (e.
anomalous monism), sem einkum er kennd við ameríska heimspek-
inginn Donald Davidson sem fyrstur setti hana skilmerkilega fram,
þótt aðrir hafi áður ýjað að einhverju svipuðu.21 Báðar þessar kenn-
ingar eiga það sammerkt að hafna efnishyggju í báðum þeim myndum
sem ég gat um áðan, en vilja þó teljast einhyggja: sál og líkami eru
eitt en ekki tvennt. Stendur þó funksjonalisminn efnishyggjunni nær.
Ég ætla ekki að fjölyrða um hann hér, enda virðist mér einsýnt að
2 I
Sjá ritgerðina „Mental Events", sem birt er í ritgerðasafni D. Davidson, Essays on
Actions and Events (Oxford: Clarendon Press: 1980). Upphaflega í L. Foster og
J.W. Swanson (ritstj.), Experience and Theory (1970).